«Τι είδους δύναμη μπορούν να ασκήσουν οι ΗΠΑ για να τιμωρήσουν άλλες χώρες για τα παραπτώματά τους;», διερωτώνται σε ανάλυσή τους οι New York Times. Η απάντηση, στην εποχή των πυρηνικών όπλων, είναι η οικονομική δύναμη, σημειώνουν στη συνέχεια. Επιβάλλουν κυρώσεις και διακόπτουν την πρόσβαση στο αμερικανικό δολάριο με τη σκέψη ότι ο αφόρητος οικονομικός πόνος θα αναγκάσει μια χώρα-παρία να συμπεριφερθεί σωστά.
Ωστόσο, η Ρωσία -κατά ορισμένες μετρήσεις η χώρα με τις περισσότερες κυρώσεις στον κόσμο- δεν δείχνει καμία βιασύνη να κάνει αυτό που θέλουν οι ΗΠΑ και οι ευρωπαϊκές χώρες: να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Σύμφωνα με τους New York Times, από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας το 2022, οι ΗΠΑ έχουν βάλει περισσότερους από 6.000 ανθρώπους και εταιρείες που έχουν σχέση με τον πόλεμο της Ρωσίας στην επίσημη λίστα κυρώσεων. Για να λειτουργήσουν αυτές οι απαγορεύσεις, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που μεταφέρουν χρήματα πέρα από τα σύνορα πρέπει να ελέγχουν τις συναλλαγές και να κόβουν τις παράνομες δραστηριότητες. Αν δεν το κάνουν, μπορεί να αντιμετωπίσουν αυστηρές κυρώσεις από τις ΗΠΑ, όπως πρόστιμα ή να μπουν και οι ίδιοι στη λίστα κυρώσεων.
Παρόλα αυτά, η Ρωσία έχει καταφέρει να πραγματοποιήσει διασυνοριακές συναλλαγές αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ένας λόγος για αυτό μπορεί να είναι ότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που είναι απαραίτητα για τη διευκόλυνση αυτών των συναλλαγών δεν εντοπίζονται και δεν τιμωρούνται.
Μια ανάλυση της New York Times διαπίστωσε ότι οκτώ από τις 10 μεγαλύτερες συμφωνίες για παραβιάσεις παγκόσμιων κυρώσεων από το 2014, όταν επιβλήθηκαν για πρώτη φορά κυρώσεις στη Ρωσία για την προσάρτηση της Κριμαίας, αφορούσαν χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Ωστόσο, μόνο δύο από αυτές τις υποθέσεις αφορούσαν τη Ρωσία: η μία αφορούσε μια εταιρεία επιχειρηματικών κεφαλαίων που διαχειριζόταν χρήματα για έναν Ρώσο ολιγάρχη που υπόκειτο σε κυρώσεις και η άλλη αφορούσε την Binance, μια πλατφόρμα ανταλλαγής κρυπτονομισμάτων. Η Binance δεν τιμωρήθηκε κυρίως για τη βοήθεια που παρείχε στη Ρωσία, αλλά και για το γεγονός ότι διευκόλυνε τις χρηματοοικονομικές συναλλαγές άλλων χωρών που υπόκεινται σε κυρώσεις, όπως το Ιράν, η Βόρεια Κορέα, η Συρία και η Κούβα.
Όσον αφορά τις περισσότερες από 6.000 οντότητες που περιλαμβάνονται στον κατάλογο κυρώσεων της Ρωσίας, οι περισσότερες είναι ιδιώτες και μικρές εικονικές εταιρείες. Λιγότερες από 30 είναι μεγάλες εταιρείες με έδρα εκτός Ρωσίας και μόνο πέντε από αυτές είναι χρηματοπιστωτικές εταιρείες.
Η επιβολή αυστηρών κυρώσεων σε χρηματοπιστωτικές εταιρείες που βοηθούν τη ρωσική πολεμική μηχανή έχει γίνει ακόμη πιο περίπλοκη με την εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία. Αποκομμένη από μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου, η Ρωσία έχει δημιουργήσει στενότερους δεσμούς με την Ινδία και την Κίνα, μεγάλες οικονομίες που της παρέχουν οικονομική στήριξη.
«Υπάρχουν πολλές εταιρείες σε όλο τον κόσμο που έχουν παραβιάσει τις δευτερεύουσες απειλές κυρώσεων», δήλωσε ο Έντουαρντ Φίσμαν, ανώτερος ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και πρώην αξιωματούχος του υπουργείου Οικονομικών. Ωστόσο, πρόσθεσε: «Θέλετε πραγματικά να επιβαρύνετε τις σχέσεις σας με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ή την Κίνα;».
Εάν επιβληθούν κυρώσεις σε μεγάλες κινεζικές τράπεζες, το διεθνές εμπόριο θα επιβραδυνθεί σημαντικά. Πολλές αμερικανικές εταιρείες δεν θα είναι σε θέση να πληρώσουν τα κινεζικά εργοστάσια για τα προϊόντα τους ή να λάβουν πληρωμές για τις δικές τους εξαγωγές. Οι αλυσίδες εφοδιασμού για όλα τα προϊόντα, από ηλεκτρονικά έως φαρμακευτικά, θα μπορούσαν να παγώσουν, προκαλώντας ραγδαία αύξηση των τιμών για τους αμερικανούς καταναλωτές.
«Η επιβολή κυρώσεων σε ένα μεγάλο κινεζικό χρηματοπιστωτικό ίδρυμα», σύμφωνα με τον Martin Chorzempa, ανώτερο ερευνητή στο Peterson Institute for International Economics, «θα μπορούσε να οδηγήσει σε παγκόσμια χρηματοπιστωτική αστάθεια».
Εξαιρέσεις και παρακάμψεις
Υπήρχε μια εποχή που η συμπερίληψη σε λίστα κυρώσεων ήταν σαν οικονομική θανατική ποινή, σημειώνουν οι New York Times. Η λίστα, ένα έγγραφο 3.000 σελίδων στον ιστότοπο του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, χρονολογείται από τη δεκαετία του 1960.
Όχι μόνο απαγορεύεται στις οντότητες να συναλλάσσονται με τις ΗΠΑ, αλλά δεν μπορούν να συναλλάσσονται με τράπεζες που χρησιμοποιούν δολάρια ΗΠΑ. Επειδή το δολάριο ΗΠΑ είναι το νόμισμα που χρησιμοποιείται ευρύτερα για διεθνείς συναλλαγές, η απαγόρευση αυτή τις αποκόπτει ουσιαστικά από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Πριν από είκοσι χρόνια, το Γραφείο Ελέγχου Ξένων Περιουσιακών Στοιχείων ασχολούνταν κυρίως με μικρούς παραβάτες, επιβάλλοντας πρόστιμα που ανέρχονταν κατά μέσο όρο σε μερικές χιλιάδες δολάρια για αδικήματα όπως η λαθραία εισαγωγή κουβανέζικων πούρων, σύμφωνα με ανάλυση κυβερνητικών αρχείων.
Στη συνέχεια, όμως, το πρόγραμμα κυρώσεων των ΗΠΑ εξελίχθηκε από ένα εξειδικευμένο εργαλείο σε κεντρικό στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής. Από το 2002 έως το 2019, ο μέσος όρος των διακανονισμών αυξήθηκε 400 φορές. Οι ποινές πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων εναντίον παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που διευκόλυναν την παράκαμψη των κυρώσεων — ακόμη και ακούσια – έγιναν συνήθης πρακτική. Το 2014, η γαλλική τράπεζα BNP Paribas κατέβαλε στις ΗΠΑ σχεδόν 9 δισεκατομμύρια δολάρια για την επεξεργασία συναλλαγών για λογαριασμό σουδανικών, ιρανικών και κουβανικών οντοτήτων.
Ωστόσο, από το 2019 έχουν επιβληθεί λίγες μεγάλες κυρώσεις, όταν οι ΗΠΑ επέβαλαν πρόστιμο σχεδόν 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων στη βρετανική τράπεζα Standard Chartered για παραβίαση των κανονισμών κατά του ξεπλύματος χρήματος. Φοβούμενες τεράστια πρόστιμα, οι παγκόσμιες τράπεζες επένδυσαν δισεκατομμύρια σε τμήματα συμμόρφωσης, τα οποία έκοψαν τις ύποπτες συναλλαγές και διέκοψαν τις σχέσεις με ολόκληρες χώρες που θεωρούνταν υπερβολικά επικίνδυνες.
Ο κατάλογος των κυρώσεων αυξήθηκε το 2022 με τα ονόματα Ρώσων ολιγαρχών, γιοτ και ιδιωτικών τζετ. Κάθε ενημέρωση προστίθεται αμέσως στις βάσεις δεδομένων που διατηρούν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο, επιτρέποντάς τους να μπλοκάρουν συναλλαγές.
Το Γραφείο Ελέγχου Ξένων Περιουσιακών Στοιχείων είναι καλό στο να εντοπίζει κακόβουλες εταιρείες-βιτρίνες και άτομα και να τα προσθέτει στον κατάλογο κυρώσεων, δήλωσε η Kimberly Donovan, διευθύντρια της πρωτοβουλίας οικονομικής πολιτικής στο Atlantic Council και αξιωματούχος του υπουργείου Οικονομικών στην κυβέρνηση Μπάιντεν. Ωστόσο, η άσκηση διώξεων εναντίον μεγάλων τραπεζών για παραβίαση αυτών των περιορισμών «είναι πολύ πιο δύσκολη», είπε. «Ειλικρινά, είναι θέμα πόρων».
Αυτό ίσχυε τόσο υπό τις δημοκρατικές όσο και υπό τις ρεπουμπλικανικές κυβερνήσεις.
Για δεκαετίες, «υπήρχε ένα σημαντικό τμήμα της ανθρωπότητας που φοβόταν να βρεθεί στη λάθος πλευρά των κυρώσεων», δήλωσε ο Daniel Tannebaum, πρώην αξιωματούχος του υπουργείου Οικονομικών που τώρα ηγείται των προσπαθειών καταπολέμησης του οικονομικού εγκλήματος στην Oliver Wyman, μια εταιρεία συμβούλων. Ωστόσο, πρόσθεσε, «οι εταιρείες έχουν μικρή μνήμη και έχουν ξεχάσει μέρος του πόνου».
Οι ΗΠΑ μπορούν να διερευνήσουν τράπεζες που είναι ύποπτες για παραβίαση των κυρώσεων, μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει χρόνια. Τέτοιες υποθέσεις μπορεί να καταλήξουν σε βαριά πρόστιμα, αλλά η πολύ μεγαλύτερη απειλή είναι η εξουσία του υπουργείου Οικονομικών να αποκλείσει μια τράπεζα από το δολάριο.
Τον Φεβρουάριο του 2022 επιβλήθηκαν κυρώσεις στη ρωσική τράπεζα VTB, η οποία αποκλείστηκε από το διατραπεζικό σύστημα πληρωμών SWIFT. Το SWIFT είναι το παγκόσμιο δίκτυο ανταλλαγής μηνυμάτων που επιτρέπει στις τράπεζες σε όλο τον κόσμο να επικοινωνούν και να επεξεργάζονται διεθνείς μεταφορές χρημάτων, και χωρίς πρόσβαση σε αυτό, η VTB θα έπρεπε να είχε απομονωθεί από το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Ωστόσο, η τράπεζα, η οποία έχει επεκτείνει την παρουσία της στην Κίνα τα τελευταία χρόνια, φαίνεται να έχει βρει τουλάχιστον μία λύση: ανακοίνωσε ότι οι κάτοχοι λογαριασμών μπορούν να μεταφέρουν έως 1 εκατομμύριο ρούβλια, ή περίπου 10.000 δολάρια, καθημερινά στους λογαριασμούς τους στο Alipay, μια γιγαντιαία κινεζική πλατφόρμα πληρωμών. Η VTB δήλωσε ότι θα υπήρχε «άμεση εγγραφή» και τα χρήματα θα ήταν διαθέσιμα εντός μιας εργάσιμης ημέρας.
Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει μια «πίσω πόρτα» στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Οι Ρώσοι πελάτες μεταφέρουν ρούβλια από την VTB στο Alipay και, μόλις φτάσουν στο Alipay, τα χρήματα αυτά μπορούν να μεταφερθούν οπουδήποτε διεθνώς, εισάγοντας αποτελεσματικά τα ρούβλια στην ευρύτερη οικονομία και εξουδετερώνοντας μια σημαντική δυτική κύρωση.
Η Ant Group, ιδιοκτήτρια της Alipay, αρνήθηκε ότι είχε οποιαδήποτε σχέση με την VTB. Αφού η εφημερίδα The Times ζήτησε σχόλια από την Ant και την VTB, οι αναφορές στην Alipay εξαφανίστηκαν από τον ιστότοπο της VTB, ο οποίος τώρα ενημερώνει τους πελάτες ότι μπορούν να μεταφέρουν χρήματα σε «δημοφιλή κινεζικά πορτοφόλια». Η VTB δεν απάντησε σε πολλαπλές αιτήσεις για σχόλια και δεν απάντησε σε ερωτήσεις σχετικά με το αν η τράπεζα βασίζεται σε κινεζικούς μεσάζοντες για τη διευκόλυνση των μεταφορών προς την Alipay.
Στις τελευταίες εβδομάδες της θητείας του, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, έθεσε στο στόχαστρο ορισμένα κανάλια πληρωμών μεταξύ Κίνας και Ρωσίας, συμπεριλαμβάνοντας εννέα κινεζικές εταιρείες που εμπλέκονται στη διευκόλυνση των συναλλαγών στον κατάλογο των κυρώσεων. Ωστόσο, αυτές ήταν κυρίως εικονικές εταιρείες και μικρές εμπορικές εταιρείες – όχι γίγαντες πληρωμών όπως η Alipay.
Business as usual
Τον περασμένο Απρίλιο στη Μόσχα, οι επιχειρήσεις λειτουργούσαν κανονικά. Φωτογραφίες από την Expo Electronica, μια μεγάλη εμπορική έκθεση ηλεκτρονικών ειδών με τη συμμετοχή περισσότερων από 600 εταιρειών, έδειχναν εκθεσιακά περίπτερα με προηγμένους ημιαγωγούς, με οθόνες LED να διαφημίζουν τα ίδια τα τσιπ που οι ΗΠΑ προσπάθησαν να εμποδίσουν την εξαγωγή τους στη Ρωσία. Μια αντιπροσωπεία του ρωσικού Υπουργείου Άμυνας, με επικεφαλής τον Βασίλι Ελιστράτοφ, επικεφαλής του προγράμματος ανάπτυξης τεχνητής νοημοσύνης του Κρεμλίνου, περιηγήθηκε στον εκθεσιακό χώρο συνομιλώντας με τους προμηθευτές.
Μεταξύ των εκθετών ήταν και η Allchips με έδρα το Χονγκ Κονγκ, μια εταιρεία εμπορίας ημιαγωγών που είχε προστεθεί στον κατάλογο των αμερικανικών κυρώσεων οκτώ μήνες νωρίτερα. Η Allchips πωλεί εξαρτήματα που χρησιμοποιούνται σε πυραύλους κρουζ που η Ρωσία εκτοξεύει σε πόλεις της Ουκρανίας.
Όταν ρωτήθηκε πώς η εταιρεία δέχεται πληρωμές, ένας εκπρόσωπος πωλήσεων της Allchips, του οποίου τα στοιχεία επικοινωνίας αναγράφονταν στη σελίδα της εταιρείας στο LinkedIn, απάντησε μέσω WhatsApp ότι η εταιρεία δέχεται πληρωμές σε δολάρια και κινεζικά ρενμίνμπι μέσω Alipay ή μέσω τραπεζικού εμβάσματος στον λογαριασμό της εταιρείας στην VTB.
Η Ant Group αρνήθηκε ότι η Allchips ήταν πελάτης της Alipay όταν ρωτήθηκε για τη σχέση τους. Η Allchips δεν απάντησε σε περαιτέρω αιτήματα για πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η εταιρεία διευκόλυνε τις μεταφορές δολαρίων ενώ βρισκόταν υπό κυρώσεις.
Τους τελευταίους μήνες, η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε κυρώσεις σε δύο περιφερειακές κινεζικές τράπεζες για τη διευκόλυνση συναλλαγών με τη Ρωσία.
Ωστόσο, η Ευρώπη δεν διαθέτει την οικονομική επιρροή για να επιβάλει κυρώσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, δήλωσε η Μαρία Σνεγκόβαγια, ανώτερη ερευνήτρια στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών. «Δεν διαθέτουν πραγματικά πολλούς μηχανισμούς για να διασφαλίσουν την τήρηση των κυρώσεων», είπε.
