Μύθοι και αλήθειες για το εργαστηριακό κρέας

Το τεχνητό κρέας, δηλαδή το κρέας που δημιουργείται μέσα σε εργαστήριο από καλλιέργειες ζωικών κυττάρων, εισέρχεται σταδιακά στη ζωή μας ως μια εναλλακτική διατροφική επιλογή και διχάζει. Για κάποιους αποτελεί την ελπίδα για ένα μέλλον χωρίς σφαγές ζώων, χωρίς επισιτιστικές κρίσεις και χωρίς την περιβαλλοντική επιβάρυνση από τη βιομηχανία της κτηνοτροφίας. Για άλλους πρόκειται για μια επικίνδυνη τεχνολογία, που προκαλεί εκτός της αποστροφής, εγείρει και πολλά ζητήματα για την υγεία των καταναλωτών.   

Όπως έχει αναδείξει το Newsbeast σε προηγούμενη ανάλυση, υπάρχουν ορισμένα κρίσιμα προβλήματα που περιορίζουν σημαντικά τη νέα τεχνολογία σε αυτή τη φάση. Η τιμή και η κλίμακα παραγωγής, αλλά και η κατανάλωση της ενέργειας που απαιτείται για την ανάπτυξή του (τεράστιοι ενεργοβόροι βιοαντιδραστήρες, εξελιγμένα μηχανήματα και μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής) είναι σημαντικοί ανασταλτικοί παράγοντες.

Αναμφίβολα χρειάζεται ακόμη αρκετός χρόνος για να μπορέσει το κρέας εργαστηρίου να ανταγωνιστεί το κρέας από την παραδοσιακή βιομηχανία. Και επιπλέον θα πρέπει ξεπεραστεί ένα πολύ κρίσιμο στάδιο για να εγκριθεί προς πώληση ευρέως, ιδιαίτερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου μεμονωμένα τα κράτη μέλη θα θέλουν να προστατεύσουν τα συμφέροντα των εγχώριων βιομηχανιών κρέατος.

Σε χώρες εκτός ευρωπαϊκού μπλοκ έχουν γίνει ορισμένα βήματα. Οι ρυθμιστικές αρχές των ΗΠΑ έδωσαν το πράσινο φως για την πώληση κοτόπουλου που καλλιεργήθηκε σε εργαστήριο τον Ιούνιο του 2023, ενώ η Σιγκαπούρη, που φιλοδοξεί να ηγηθεί της νέας αγοράς τροφίμων, έγινε η πρώτη χώρα που ενέκρινε την πώληση κρέατος καλλιέργειας κυττάρων το 2020. Ωστόσο στην Ευρώπη μόλις που ξεκίνησαν  κάποιες πρώιμες συζητήσεις με καινοτόμες εταιρείες και μια πιθανή έγκριση ενδεχομένως να χρειάζεται ακόμη πολλούς μήνες ή και χρόνια.

Μέχρι τότε, υποστηρικτές και πολέμιοι του εργαστηριακού κρέατος, επιδίδονται σε μια δημόσια αντιπαράθεση προς υποστήριξη των θέσεων τους. Σε αυτή τη διαμάχη οδηγούνται και σε υπερβολές, διαμορφώνοντας μύθους γύρω από τη νέα τεχνολογία.

Χρησιμοποιούνται καρκινικά κύτταρα και προκαλεί καρκίνο;

Κάποιοι παρουσιάζουν το τεχνητό κρέας ως πανάκεια, ενώ στον αντίποδα ορισμένοι χρησιμοποιούν τον όρο «κρέας Φρανκεστάιν», ισχυριζόμενοι, μεταξύ άλλων, πως προέρχεται από ταχέως αναπτυσσόμενα καρκινικά κύτταρα και πως μπορεί να προκαλέσει καρκίνο στους ανθρώπους που το καταναλώνουν.  

Η θεωρία αυτή προκύπτει από την πολλαπλασιαστική ικανότητα των κυττάρων που χρησιμοποιούνται, η οποία από τους υποστηρικτές αυτής της θεωρίας συγχέεται με την αντίστοιχη πολλαπλασιαστική ικανότητα των καρκινικών κυττάρων.

Η πραγματικότητα είναι πως οι επιστήμονες τροφίμων για να καλλιεργήσουν κρέας στο εργαστήριο, χρησιμοποιούν βλαστοκύτταρα από ζωντανό ζώο ή ένα γονιμοποιημένο ωάριο. Ακολούθως τα καλύτερα κύτταρα βυθίζονται σε ένα ζωμό, πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά (αμινοξέα, γλυκόζη, βιταμίνες και ανόργανα άλατα, και συμπληρώνεται με αυξητικούς παράγοντες και άλλες πρωτεΐνες) και αναπτύσσονται σε μεγάλες ποσότητες μέσα σε βιοαντιδραστήρες. Έτσι περνούν από μια υγρή μορφή σε μια παχύρρευστη κατάσταση που θυμίζει τον κιμά ή ένα κομμάτι πραγματικού κρέατος.  

«Αυτά τα κύτταρα σίγουρα δεν είναι καρκινικά», τονίζει στην Deutsche Welle o Elliot Swartz, επιστήμονας του Ινστιτούτου Good Food που προωθεί την καινοτομία εναλλακτικών πρωτεϊνών. Οι δημιουργοί τεχνητού κρέατους «έχουν μεγάλο κίνητρο […] να χρησιμοποιούν προβλέψιμα, ελεγχόμενα και σταθερά κύτταρα», και αυτό αποκλείει τα καρκινικά κύτταρα, υπογράμμισε.

Και η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA), υπεύθυνη για την ασφάλεια των τροφίμων στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει επίσης διαψεύσει τον ισχυρισμό ότι τα καρκινικά κύτταρα χρησιμοποιούνται για την παραγωγή κρέατος που καλλιεργείται στο εργαστήριο και είπε ότι αυτά τα κύτταρα δεν έχουν καν την ικανότητα να σχηματίσουν όγκους.

«Ο ισχυρισμός ότι ο καρκίνος ή τα προκαρκινικά κύτταρα χρησιμοποιούνται στη διαδικασία της τροφής που καλλιεργείται από κύτταρα είναι ψευδής», τόνισε η FDA σε απάντηση στη Deutsche Welle. «Τα κύτταρα που χρησιμοποιούνται στην τεχνολογία κυτταροκαλλιέργειας επιλέγονται για ενισχυμένη πολλαπλασιαστική ικανότητα σε έναν βιοαντιδραστήρα και δεν προέρχονται ή επιλέγονται για την ικανότητα σχηματισμού όγκων σε ζώα ή ανθρώπους». Αυτό επισημαίνεται από μια πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO).

Όσον αφορά τους ισχυρισμούς ότι το καλλιεργημένο κρέας θα μπορούσε να προκαλέσει καρκίνο στους ανθρώπους που το τρώνε, ο FAO επεσήμανε ότι «η τρέχουσα επιστημονική γνώση δεν υποστηρίζει την αληθοφάνεια της μετάδοσης του ανθρώπινου καρκίνου μέσω της εισαγωγής κυττάρων ακόμη και από άλλους ανθρώπους». Και ο FDA είπε ότι, σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε καρκινικά ή προκαρκινικά ζωικά κύτταρα – που μπορεί να υπάρχουν ακόμη και σε παραδοσιακά κομμάτια κρέατος – θα καταστραφούν με το μαγείρεμα και την πέψη μας.

Είναι καλύτερο για το περιβάλλον;

Σύμφωνα με τις μελέτες του FAO, η παραδοσιακή κτηνοτροφία ευθύνεται για περίπου το 14,5% όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο. Προκαλεί επίσης ρύπανση του εδάφους και των υδάτων, συμβάλει στην αποψίλωση των δασών και στην υποβάθμιση των οικοσυστημάτων. Επιπλέον, τα ζώα, πριν οδηγηθούν στη θανάτωση, καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες νερού και τροφίμων.

Οι υποστηρικτές του τεχνητού κρέατος υπογραμμίζουν πως όλοι αυτή η περιβαλλοντική καταστροφή θα μπορούσε να παρακαμφθεί. Ωστόσο τον Απρίλιο του 2023, όπως αναφέρει η Deutsche Welle, ερευνητές του πανεπιστημίου Davis της Καλιφόρνια, παρουσίασαν μια μελέτη που υποδηλώνει πως «ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος» της παραγωγής κρέατος που καλλιεργείται στο εργαστήριο «είναι πιθανό να είναι υψηλότερος από τον αντίστοιχο μέσο όρο της εκτροφής βοείου κρέατος».

Η μελέτη τους βασίστηκε στα δεδομένα της τρέχουσας τεχνολογίας και στο γεγονός πως στα πρότυπα της κατανάλωσης ενέργειας στη βιοφαρμακευτική βιομηχανία. Προηγούμενες μελέτες απέρριπταν αυτόν τον ισχυρισμό αλλά με πολλές κρίσιμες μεταβλητές, όπως για παράδειγμα πως για την παραγωγή θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Είναι τόσο θρεπτικό όσο το συμβατικό κρέας;

Όπως και με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, η απάντηση σε αυτή την ερώτηση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, υπογραμμίζεται σε δημοσίευμα της Deutsche Welle. Παρόλο που χρειάζεται περισσότερη έρευνα, είναι ήδη ξεκάθαρο ότι πολλά εξαρτώνται από το μέσο στο οποίο αναπτύσσονται τα κύτταρα, δηλαδή τον πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά ζωμό.

Σε ένα άρθρο του Μαρτίου 2020 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Frontiers in Nutrition , οι συγγραφείς επεσήμαναν ότι πολλές από τις «υψηλής ποιότητας πρωτεΐνες, βιταμίνες, μέταλλα και άλλα σημαντικά θρεπτικά συστατικά» που βρίσκονται στο παραδοσιακό κρέας δεν παράγονται το ίδιους τους μυς του ζώου, αλλά από αυτά που τρώει και χωνεύει κατά τη διάρκεια της ζωής του. «Αν δεν προστεθούν με κάποιον τρόπο στο μέσο καλλιέργειας ή εάν δεν απορροφηθούν από τα κύτταρα, αυτές οι ενώσεις θα απουσιάζουν από το κρέας εργαστηρίου, επηρεάζοντας τις διαδικασίες που καθορίζουν τη γεύση, την υφή, το χρώμα και βέβαια τις διατροφικές πτυχές», τόνισαν οι συγγραφείς.

Ο Wolfgang Gelbmann, επιστημονικός υπεύθυνος στην Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), υποστηρίζει ωστόσο στη Deutsche Welle πως το κρέας που καλλιεργείται στο εργαστήριο δεν θα είναι απαραίτητα λιγότερο θρεπτικό από το συμβατικό κρέας. Σε πρόσφατο podcast της EFSA, επεσήμανε ότι τα κύτταρα και στα δύο είδη κρέατος θα έχουν παρόμοια σύνθεση, καθώς θα πρέπει να χρησιμοποιούν τα ίδια μικροθρεπτικά συστατικά, βιταμίνες και πρωτεΐνες ως δομικά στοιχεία.

Υπερασπιζόμενος το εργαστηριακό κρέας ισχυρίστηκε ακόμη ότι το καλλιεργημένο κρέας θα μπορούσε επίσης να αποφύγει τις πολλές αρνητικές ουσίες που βρίσκονται στα εκτρεφόμενα ζώα και οι οποίες προέρχονται από τις ζωοτροφές, τα φυτοφάρμακα και διάφορα άλλα πρόσθετα, τα αντιβιοτικά και τους περιβαλλοντικούς ρύπους. «Ό,τι τρώνε τα ζώα μπορεί να καταλήξει στα πιάτα μας», τόνισε. Αυτοί τα αρνητικά στοιχεία θα μπορούσαν να κρατηθούν εκτός του αποστειρωμένου εργαστηριακού περιβάλλοντος, εάν όλα γίνονται σωστά.

Μερικοί ερευνητές ισχυρίζονται ακόμη και ότι το καλλιεργημένο κρέας θα μπορούσε να είναι πιο υγιεινό από το παραδοσιακό. «Το εργαστηριακό κρέας θα μπορούσε επίσης να είναι μια εξαιρετική λειτουργική τροφή για την κάλυψη συγκεκριμένων διατροφικών αναγκών για άτομα με διάφορες παθήσεις», έγραψε ο Έλληνας ειδικός σε θέματα υγιεινής τροφίμων Δανιήλ Σεργκελίδης, στο Biomedical Journal of Scientific & Technical Research. «Αυτό οφείλεται στην ικανότητα της τεχνολογίας να τροποποιεί το προφίλ των απαραίτητων αμινοξέων και λιπών και να εμπλουτίζει το τεχνητό κρέας με βιταμίνες, μέταλλα και βιοδραστικές ενώσεις».

«Καθώς η παραγωγή κρέατος που καλλιεργείται στο εργαστήριο εξακολουθεί να είναι μια σχετικά μικρή βιομηχανία, είναι πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε τις πραγματικές επιπτώσεις της στο περιβάλλον ή τα διατροφικά οφέλη. Για μια πιο ξεκάθαρη εικόνα, περισσότερες νεοφυείς επιχειρήσεις θα πρέπει να επεκταθούν πέρα από την πειραματική φάση», καταλήγει η Deutsche Welle.