Σημαντικές διπλωματικές εξελίξεις αναμένονται στην Ανατολική Μεσόγειο μέχρι το τέλος του χρόνου, καθώς η πρόταση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη για τη δημιουργία μίας διάσκεψης πέντε χωρών που βρέχονται από τη Μεσόγειο – δηλαδή της Ελλάδας, της Κύπρου, της Τουρκίας, της Αιγύπτου και της Λιβύης – έχει επαναφέρει στο προσκήνιο το θέμα της οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών. Στόχος είναι να ξεκαθαριστούν οι περιοχές ευθύνης και δικαιωμάτων στον θαλάσσιο χώρο, ώστε να γίνει εφικτή η αξιοποίηση των φυσικών πόρων, όπως το φυσικό αέριο και άλλες πηγές ενέργειας που υπάρχουν στον υποθαλάσσιο χώρο.
Παράλληλα, επανέρχεται στη συζήτηση μια παλαιότερη πρόταση, γνωστή ως «σχέδιο Παμπούκη». Η πρόταση αυτή είχε συνταχθεί από τον πανεπιστημιακό καθηγητή και πρώην υπουργό Χάρη Παμπούκη το 2004 και προέβλεπε σταδιακή αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων μέχρι τα 10 ναυτικά μίλια. Τότε η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή δεν την είχε υιοθετήσει. Όμως σήμερα η συζήτηση αναθερμαίνεται, καθώς υπάρχουν ενδείξεις ότι η Τουρκία, μέσω δηλώσεων του υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, παρουσιάζεται, όπως όλα δείχνουν, διατεθειμένη να εξετάσει μια σχετική συμφωνία, έστω και μερικώς.
Η εν λόγω πρωτοβουλία δεν είναι αμιγώς ελληνική, καθώς εντάσσεται σε μία ευρύτερη στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών για την Ανατολική Μεσόγειο. Οι ΗΠΑ επιδιώκουν να έχουν ρόλο-κλειδί στη διαχείριση και στον έλεγχο των ενεργειακών κοιτασμάτων της περιοχής. Γι’ αυτό επιθυμούν οι διαδικασίες να προχωρήσουν γρήγορα, σε αντίθεση με τις συνηθισμένες αργές διεθνείς συνομιλίες. Το δόγμα «drill baby, drill», η παραίνεση δηλαδή για πραγματοποίηση γεωτρήσεων, μετατρέπει την Ελλάδα σε προνομιακό εταίρο και πύλη εισόδου για το αμερικανικό υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) στην Ευρώπη.
Απαιτείται μια λύση αποδεκτή από όλους, ώστε να μην υπάρχουν διαμάχες ή εντάσεις που θα ανακόψουν αργότερα τα επενδυτικά σχέδια
Για να υπάρξει προσέλκυση μεγάλων αμερικανικών εταιρειών στην περιοχή μας, που θα αναλάβουν τις έρευνες και τις εξορύξεις, θα πρέπει να υπάρχει σταθερότητα και ένα σαφές πλαίσιο συμφωνιών ανάμεσα στις εμπλεκόμενες χώρες. Με άλλα λόγια, δεν αρκεί απλώς ένας διάλογος. Απαιτείται μια λύση αποδεκτή από όλους, ώστε να μην υπάρχουν διαμάχες ή εντάσεις που θα ανακόψουν αργότερα τα επενδυτικά σχέδια. Για τον λόγο αυτό εκτιμάται ότι οι ΗΠΑ θα λειτουργήσουν ως «επόπτες» και διαμεσολαβητές, ώστε η διάσκεψη που προτείνει η ελληνική κυβέρνηση να έχει κύρος και να μπορεί να οδηγήσει σε συγκεκριμένες αποφάσεις.
Το βασικό εμπόδιο, ωστόσο, παραμένει ένα: το γεγονός ότι η Τουρκία εξακολουθεί να μην αποδέχεται τη συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ισότιμου μέλους. Παρ’ όλα αυτά, η πρόσφατη κοινή παρουσία ελληνικών, κυπριακών και τουρκικών αντιπροσωπειών στο Σαρμ Ελ Σέιχ δημιουργεί την αίσθηση ότι υπάρχει περιθώριο για μια ενδιάμεση λύση που ίσως ικανοποιεί και τις δύο πλευρές. Σύμφωνα με πηγές του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, η Αθήνα θεωρεί πως πρέπει να αξιοποιηθεί το σημερινό περιβάλλον αβεβαιότητας που υπάρχει στις σχέσεις Άγκυρας – Ουάσιγκτον. Τούρκοι διπλωμάτες που συμμετείχαν πρόσφατα στο ελληνοτουρκικό φόρουμ στην Αθήνα εμφανίστηκαν προβληματισμένοι για το πώς σκοπεύουν οι ΗΠΑ να κινηθούν απέναντι στην Τουρκία τα επόμενα χρόνια. Αυτή η «θολή εικόνα», όπως λένε διπλωματικές πηγές, δίνει στην Ελλάδα ένα παράθυρο ευκαιρίας να στηρίξει τις θέσεις της και να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη.
Παράλληλα, τονίζεται ότι το όλο εγχείρημα χρειάζεται όχι μόνο πολιτική βούληση, αλλά και εξαιρετικά προσεκτική νομική προετοιμασία. Οι συμφωνίες που θα προκύψουν θα καθορίσουν τον χάρτη της περιοχής για δεκαετίες και συνεπώς απαιτούν σταθερές και τεκμηριωμένες βάσεις. Η ιδέα αυτής της «Διάσκεψης των Πέντε» συμφωνήθηκε, σε θεωρητικό επίπεδο, ήδη από το καλοκαίρι του 2023, όταν συναντήθηκαν ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Τώρα, όμως, φαίνεται να περνά σε πιο πρακτικό στάδιο, με στόχο οι διαδικασίες να ξεκινήσουν σύντομα. Το αν θα υπάρξει τελικά συμφωνία, θα φανεί μέσα στους επόμενους μήνες. Αυτό που διαφαίνεται, ωστόσο, είναι ότι η Ανατολική Μεσόγειος μπαίνει στη γεωπολιτική πρώτη γραμμή, με την ενέργεια να αποτελεί τον κινητήριο μοχλό των εξελίξεων.
