Η συστηματική απολύμανση των ασθενών στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ), μια πρακτική που εφαρμόζεται ευρέως εδώ και δεκαετίες για την πρόληψη ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων, ενδέχεται να προκαλεί ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα: να ενισχύει την εξάπλωση ανθεκτικών στα αντιβιοτικά βακτηρίων. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα διεθνούς επιστημονικής μελέτης που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο έγκριτο περιοδικό The Lancet Microbe και προκαλεί προβληματισμό στην παγκόσμια ιατρική κοινότητα.

Για πρώτη φορά, οι ερευνητές εντοπίζουν μια άμεση και στατιστικά ισχυρή σύνδεση ανάμεσα στην καθολική χρήση απολυμαντικών στις ΜΕΘ και την αύξηση συγκεκριμένων βακτηρίων που δεν ανταποκρίνονται πλέον στη φαρμακευτική αγωγή.

Τι είναι η καθολική αποαποικιοποίηση και πώς εφαρμόζεται

Η «καθολική αποαποικιοποίηση» είναι μια προληπτική διαδικασία που εφαρμόζεται ευρέως στις ΜΕΘ από τη δεκαετία του 1990. Περιλαμβάνει την απολύμανση ολόκληρου του σώματος του ασθενούς με χλωρεξιδίνη (ένα αντισηπτικό ευρείας χρήσης σε επιφάνειες, ιατρικά εργαλεία και το ανθρώπινο σώμα), καθώς και την εφαρμογή μουπιροκίνης, ενός άλλου απολυμαντικού, στη ρινική κοιλότητα.

Ο κύριος στόχος αυτής της πρακτικής είναι να αποτραπεί η εξάπλωση του MRSA (ανθεκτικός στη μεθικιλλίνη σταφυλόκοκκος aureus), ενός ιδιαίτερα επικίνδυνου βακτηρίου που μπορεί να προκαλέσει σοβαρές λοιμώξεις σε νοσοκομειακούς ασθενείς και εμφανίζει αυξημένη αντοχή στα κοινώς χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά.

Η μέθοδος αυτή έχει οδηγήσει, σε αρκετές περιπτώσεις, σε θεαματικά αποτελέσματα. Όπως αναφέρει η μελέτη, σε πολλές χώρες (μεταξύ αυτών και η Σκωτία) τα ποσοστά MRSA μειώθηκαν από 30%-40% σε κάτω από 5% μέσα σε λίγα χρόνια μετά την εφαρμογή της καθολικής αποαποικιοποίησης.

Ωστόσο, η κατάσταση δεν είναι ίδια παντού. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, σύμφωνα με δεδομένα του Istituto Superiore di Sanità, ο επιπολασμός του MRSA παραμένει υψηλός, στο 26%, παρά τις προσπάθειες περιορισμού.

Η μελέτη: δύο νοσοκομεία, δύο στρατηγικές, 13 χρόνια δεδομένων

Η νέα μελέτη επικεντρώθηκε σε δύο νοσοκομεία της Σκωτίας, τα οποία ακολουθούσαν διαφορετικές στρατηγικές:

  • Το πρώτο νοσοκομείο εφάρμοζε καθολική αποαποικιοποίηση σε όλους τους ασθενείς της ΜΕΘ.
  • Το δεύτερο νοσοκομείο ακολουθούσε στοχευμένη αποαποικιοποίηση, περιορίζοντας τη χρήση απολυμαντικών μόνο σε όσους ασθενείς είχαν επιβεβαιωμένα θετικό δείγμα για MRSA.

Οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα 13 ετών και συνέκριναν τα επίπεδα λοιμώξεων και τις τάσεις μικροβιακής αντοχής μεταξύ των δύο νοσοκομείων.

Τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά: το νοσοκομείο που εφάρμοζε καθολική αποαποικιοποίηση εμφάνισε σημαντικά υψηλότερα ποσοστά λοιμώξεων από MRSE (σταφυλόκοκκος epidermidis ανθεκτικός στη μεθικιλλίνη). Το MRSE είναι συγγενές βακτήριο του MRSA, λιγότερο γνωστό στο ευρύ κοινό, αλλά ιδιαίτερα ανθεκτικό και όλο και πιο συχνό στις ΜΕΘ.

Αντίθετα αποτελέσματα από τις καλές προθέσεις

Ο καθηγητής Hijazi, συντονιστής της μελέτης, τονίζει: «Η υπερβολική χρήση απολυμαντικών στο πλαίσιο της καθολικής αποαποικιοποίησης φαίνεται να μην ενισχύει τον έλεγχο των λοιμώξεων και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να τον επιδεινώνει. Ειδικά σε περιβάλλοντα χαμηλής επικράτησης MRSA, αυτή η πρακτική μπορεί να είναι όχι μόνο αναποτελεσματική, αλλά και επιβλαβής».

Την άποψη αυτή ενισχύει και ο καθηγητής Marco Oggioni, από το Τμήμα Φαρμακευτικής και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου της Μπολόνια: «Η έρευνά μας δείχνει ότι, σε χώρες όπως η Σκωτία, όπου ο MRSA έχει σχεδόν εξαλειφθεί, η καθολική χρήση απολυμαντικών πρέπει να επανεξεταστεί. Αντιθέτως, σε περιοχές όπως η Ιταλία, όπου ο κίνδυνος παραμένει υψηλός, οι πρακτικές αποαποικιοποίησης (είτε στοχευμένες είτε καθολικές) εξακολουθούν να έχουν ουσιαστικό ρόλο».

Ποιο είναι το επόμενο βήμα;

Η μελέτη καταλήγει με μια ξεκάθαρη σύσταση: ανάγκη επανεξέτασης των τρεχουσών υγειονομικών πρακτικών, με βάση τις σύγχρονες επιδημιολογικές συνθήκες και τη ραγδαία εξέλιξη της μικροβιακής αντοχής.

Οι συγγραφείς ζητούν την ανάπτυξη νέων, τυποποιημένων κατευθυντήριων γραμμών που να καθορίζουν με σαφήνεια:

  • Πότε και πού είναι απαραίτητη η αποαποικιοποίηση.
  • Ποια απολυμαντικά είναι πιο ασφαλή και αποτελεσματικά.
  • Πώς να σταθμίζονται τα οφέλη στην πρόληψη των λοιμώξεων έναντι των κινδύνων για ανάπτυξη ανθεκτικών βακτηρίων.

Όπως υπογραμμίζει ο καθηγητής Oggioni: «Οι συντονισμένες προσπάθειες για την καταπολέμηση της μικροβιακής αντοχής είναι κρίσιμες. Αλλά είναι εξίσου κρίσιμο να αξιολογούμε κριτικά τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε. Αυτό που κάποτε έσωζε ζωές, μπορεί σήμερα (υπό διαφορετικές συνθήκες) να απειλεί την υγειονομική ασφάλεια».

Η μελέτη αυτή αποτελεί υπενθύμιση ότι η ιατρική πρακτική πρέπει να προσαρμόζεται συνεχώς στα νέα δεδομένα. Η πρόληψη λοιμώξεων είναι απαραίτητη, αλλά όχι με κάθε κόστος, ιδιαίτερα όταν το «κόστος» είναι η δημιουργία νέων, πιο επικίνδυνων και πιο ανθεκτικών παθογόνων.