Η σύγχρονη ιατρική έχει καταφέρει να κάνει άλματα στη θεραπεία των ασθενειών, όμως η πραγματική επανάσταση έρχεται από την πρόληψη. Η πρόληψη σώζει ζωές, μειώνει το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης και ενισχύει την ποιότητα ζωής των πολιτών. Παράλληλα, η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για την επιτυχία κάθε προληπτικής προσπάθειας. Όταν ο πολίτης γνωρίζει, συμμετέχει. Και όταν συμμετέχει, προστατεύεται.

Η αξία της πρόληψης: Υγεία πριν από τη νόσο

Η πρόληψη δεν περιορίζεται απλώς σε ετήσιες εξετάσεις, αλλά αποτελεί τρόπο ζωής. Περιλαμβάνει την υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών (όπως σωστή διατροφή, τακτική άσκηση, αποφυγή καπνίσματος και υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ) καθώς και τη συστηματική ιατρική παρακολούθηση.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), το 70% των ασθενειών που προκαλούν πρόωρο θάνατο μπορούν να προληφθούν μέσω αλλαγής συμπεριφορών και έγκαιρου ελέγχου.

Στην Ελλάδα, οι καρδιαγγειακές παθήσεις παραμένουν η πρώτη αιτία θανάτου, ενώ περίπου το 40% των ενηλίκων δεν έχει πραγματοποιήσει ποτέ προληπτικό καρδιολογικό έλεγχο, σύμφωνα με στοιχεία του ΕΟΔΥ. Η απουσία πρόληψης δεν οφείλεται μόνο στην έλλειψη χρόνου ή οικονομικών δυνατοτήτων, αλλά κυρίως στην ελλιπή ενημέρωση και στην υποτίμηση των πρώτων προειδοποιητικών ενδείξεων.

Η ενημέρωση ως προϋπόθεση της αλλαγής

Η ενημέρωση αποτελεί το πρώτο και καθοριστικό βήμα για τη δημιουργία συνείδησης πρόληψης. Όταν οι πολίτες κατανοούν γιατί πρέπει να ελέγχονται, πότε πρέπει να το κάνουν και ποια είναι τα οφέλη, τότε ενδυναμώνονται και αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο στη διατήρηση της υγείας τους.

Η σωστή ενημέρωση καταρρίπτει μύθους και προκαταλήψεις. Για παράδειγμα, πολλοί νέοι θεωρούν ότι οι καρδιολογικές ή ογκολογικές παθήσεις αφορούν μόνο μεγαλύτερες ηλικίες, ενώ οι άνδρες συχνά αποφεύγουν προληπτικές εξετάσεις, θεωρώντας τες «περιττές» ή «γυναικεία υπόθεση». Εδώ ακριβώς παρεμβαίνουν οι καμπάνιες ευαισθητοποίησης, που προσαρμόζουν το μήνυμα στο κοινό και χρησιμοποιούν τα μέσα επικοινωνίας με δημιουργικό τρόπο.

Καμπάνιες που άλλαξαν νοοτροπίες

Ο «Ροζ Οκτώβριος» και ο αγώνας κατά του καρκίνου του μαστού

Η πιο γνωστή διεθνής καμπάνια ευαισθητοποίησης είναι αυτή για τον καρκίνο του μαστού. Κάθε Οκτώβριο, κτίρια φωταγωγούνται ροζ, διοργανώνονται αγώνες δρόμου, ενημερωτικά σεμινάρια και δράσεις για τη σημασία της μαστογραφίας.

Στην Ελλάδα, ο Σύλλογος “Άλμα Ζωής” έχει παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο, με την εμβληματική δράση “Greece Race for the Cure”, που συγκεντρώνει χιλιάδες γυναίκες και άνδρες κάθε χρόνο στο Ζάππειο. Η εκδήλωση δεν είναι μόνο αγώνας δρόμου, αλλά και συμβολική πράξη ενδυνάμωσης και ελπίδας.

Το «Movember» και η υγεία των ανδρών

Το διεθνές κίνημα “Movember” (συνδυασμός των λέξεων moustache και November) ενθαρρύνει τους άνδρες να αφήνουν μουστάκι τον Νοέμβριο για να προκαλέσουν συζητήσεις γύρω από τον καρκίνο του προστάτη, των όρχεων και την ανδρική ψυχική υγεία.

Χάρη στην καμπάνια, εκατομμύρια άνδρες παγκοσμίως πραγματοποιούν πλέον ετήσιο έλεγχο PSA, ενώ πολλές χώρες έχουν εντάξει ειδικά προγράμματα πρόληψης στα δημόσια συστήματα υγείας.

Η «Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη»

Με το μπλε δαχτυλίδι ως σύμβολο, η 14η Νοεμβρίου υπενθυμίζει τη σημασία της πρόληψης ενός νοσήματος που πλήττει περισσότερα από 500 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Στην Ελλάδα, ο Σύλλογος Διαβητικών Ελλάδας (ΠΟΣΣΑΣΔΙΑ) διοργανώνει κάθε χρόνο ενημερωτικές δράσεις, δωρεάν μετρήσεις σακχάρου και εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία.

Καμπάνιες για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας

Η εισαγωγή του εμβολίου κατά του HPV αποτέλεσε επανάσταση στη δημόσια υγεία. Στην Ελλάδα, οι δράσεις του Υπουργείου Υγείας και του ΕΟΔΥ για τον εμβολιασμό κοριτσιών (και πλέον και αγοριών) συμβάλλουν σημαντικά στη μείωση των κρουσμάτων. Παράλληλα, προγράμματα δωρεάν τεστ Παπανικολάου σε δημοτικές δομές ενισχύουν την προσβασιμότητα των γυναικών σε προληπτικό έλεγχο.

Ελληνικά προγράμματα πρόληψης και καλές πρακτικές

Τα τελευταία χρόνια, η Ελλάδα έχει κάνει βήματα προς μια πιο οργανωμένη εθνική στρατηγική πρόληψης:

  • Το πρόγραμμα “Φώφη Γεννηματά” για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού προσφέρει δωρεάν μαστογραφία σε γυναίκες 50-69 ετών, με ειδοποίηση μέσω της πλατφόρμας gov.gr.
  • Το Εθνικό Πρόγραμμα Προληπτικών Ελέγχων “Σπύρος Δοξιάδης” στοχεύει στην πρόληψη χρόνιων νοσημάτων, με εξετάσεις για διαβήτη, υπέρταση, καρκίνο παχέος εντέρου και καρκίνο τραχήλου μήτρας.
  • Κινητές μονάδες υγείας του ΕΟΔΥ και διαφόρων ΜΚΟ φτάνουν σε απομακρυσμένες περιοχές, παρέχοντας δωρεάν εξετάσεις και ενημέρωση.

Η πρόληψη πέρα από τη σωματική υγεία

Η πρόληψη δεν αφορά μόνο το σώμα, αλλά και το νου. Τα τελευταία χρόνια, η ψυχική υγεία έχει αναδειχθεί σε κρίσιμο πεδίο δράσης. Η πανδημία, η οικονομική αβεβαιότητα και η κοινωνική απομόνωση αύξησαν τα περιστατικά άγχους και κατάθλιψης.

Πρωτοβουλίες όπως το “Δεν Είσαι Μόνος” της γραμμής 10306 και η “Ημέρα Ψυχικής Υγείας” (10 Οκτωβρίου), με εκστρατείες ενημέρωσης σε σχολεία και εργασιακούς χώρους, έχουν ως στόχο να σπάσουν το ταμπού γύρω από τα ψυχικά νοσήματα και να ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να ζητούν βοήθεια εγκαίρως.

Η πρόληψη ως κοινωνική ευθύνη

Η πρόληψη είναι επένδυση. Κάθε ευρώ που δαπανάται για προληπτικά προγράμματα εξοικονομεί έως και τέσσερα ευρώ από δαπάνες θεραπείας, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η Πολιτεία έχει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία προσβάσιμων υπηρεσιών, όμως η ενημέρωση και η ενεργοποίηση του κοινού απαιτούν συλλογική προσπάθεια: από τα ΜΜΕ, τους εκπαιδευτικούς, τους γιατρούς, τους εργοδότες, ακόμη και τις ίδιες τις οικογένειες.

Συμπερασματικά

Η πρόληψη και η ενημέρωση δεν είναι θεωρία, είναι πράξη ζωής. Η έγκαιρη διάγνωση δίνει ελπίδα, η ενημέρωση δίνει δύναμη και η ευαισθητοποίηση σώζει ζωές.

Μια κοινωνία που γνωρίζει και προλαμβάνει είναι μια κοινωνία πιο δυνατή, πιο υγιής και πιο ανθρώπινη. Η επένδυση στην πρόληψη δεν είναι πολυτέλεια: είναι το θεμέλιο μιας καλύτερης, βιώσιμης και πιο δίκαιης δημόσιας υγείας για όλους.