Ο δρόμος στο κέντρο της Αθήνας που υπάρχει εδώ και 25 αιώνες

«Έστι δε οδός από του πρυτανείου καλουμένη Τρίποδες∙ αφ’ ου καλούσι το χωρίον, ναοί όσον ες τούτο μεγάλοι και σφισιν εφεστήκασι τρίποδες, χαλκοί». Τα λόγια αυτά χρησιμοποιεί ο Παυσανίας στο «Ελλάδος Περιήγησις» για την πολυσύχναστη οδό Τριπόδων της αρχαίας Αθήνας, την αποκαλούμενη και αρχαία οδό της δόξας. Κι αυτό διότι κατά μήκος της οι χορηγοί νικητές των θεατρικών αγώνων ύψωναν μνημεία, επάνω στα οποία τοποθετούσαν τους τρίποδες που κέρδιζαν οι τριλογίες τις οποίες χρηματοδοτούσαν. Κάτι δηλαδή σαν τη σημερινή Λεωφόρο της Δόξας του Λος Άντζελες, θα μπορούσε να πει κανείς, αλλά πολύ σπουδαιότερο. Επρόκειτο για έναν δρόμο πλάτους περίπου 6,5 μέτρων, όπου περπατούσαν οι Αθηναίοι πριν από 25 ολόκληρους αιώνες προκειμένου να φτάσουν στο Θέατρο του Διονύσου και να παρακολουθήσουν τα αξεπέραστα αριστουργήματα του Αισχύλου, του Σοφοκλή, του Ευρυπίδη, του Αριστοφάνη και των άλλων τραγωδών και κωμωδών του «χρυσού αιώνα». Σήμερα υπάρχει ένα μικρό πλακιώτικο δρομάκι που φέρει το ίδιο όνομα. Η σύγχρονη οδός Τριπόδων στην Πλάκα αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους δρόμους της Αθήνας και η χρήση της συνεχίζεται σχεδόν στον ίδιο άξονα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Μάλιστα σε υπόγεια και αυλές ακινήτων επί της σημερινής οδού Τριπόδων έχουν βρεθεί τμήματα των χορηγικών μνημείων της αρχαιότητας. Η αρχαία οδός των Τριπόδων συνέδεε την Αρχαία Αγορά με το Ιερό και το Θέατρο του Διονύσου. Πήρε το όνομά της από τα δεκάδες μικρά κτίσματα που υπήρχαν εκτεθειμένα κατά μήκος και εκατέρωθέν της και έφεραν επάνω τους χάλκινους τρίποδες-έπαθλα χορηγών (χρηματοδοτών-παραγωγών) νικηφόρων θεατρικών και μουσικών αγώνων. Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. ήταν στημένοι πάνω σε ορθογώνιες βάσεις, ενώ τον 4ο αιώνα π.Χ. σε πιο περίτεχνα κτίσματα, συνήθως σε μορφή μικρού ναού.

Η οδός των Τριπόδων και τα χορηγικά μνημεία

Χάρη σε ορισμένες νομοθετικές ρυθμίσεις που έκανε ο Κλεισθένης το 508/7 π.Χ., μετά τη διαίρεση των Αθηναίων πολιτών σε δέκα φυλές, λειτούργησε συστηματικά ο θεσμός της χορηγίας. Η χορηγία ήταν μια από τις λειτουργίες, η οποία υποχρέωνε τους εύπορους πολίτες κάθε φυλής να αναλαμβάνουν με έξοδά τους την προετοιμασία ενός χορού για τους διθυραμβικούς ή δραματικούς αγώνες σε διάφορες εορτές της πόλης, κυρίως όμως τα Μεγάλα ή εν Άστει Διονύσια, προς τιμήν του Διονύσου Ελευθερέως. Ο νικητής χορηγός, εκπροσωπώντας τη φυλή του, έπαιρνε από την πολιτεία ως βραβείο έναν τρίποδα, τον οποίο με δαπάνη του έστηνε επάνω σε ένα μνημείο, που θα έφερε την κατάλληλη επιγραφή, σύμφωνα με το άρθρο «Η οδός Τριπόδων και τα χορηγικά μνημεία στην αρχαία Αθήνα», της αρχαιολόγου Άλκηστις Χωρέμη-Σπετσιέρη από το «The Archaeology of Athens and Attica under the democracy: proceedings of an international conference celebrating 2500 years since the birth of democracy in Greece, held at the American School of Classical Studies at Athens, December 4-6, 1992». Οι τρίποδες ήταν χάλκινοι, καμιά φορά επίχρυσοι ή επάργυροι, και στήνονταν ψηλά, επάνω σε απλές ορθογώνιες βάσεις τον 5ο αιώνα π.Χ., σε πιο περίτεχνες τον 4ο αιώνα π.Χ. Χορηγικά μνημεία ανεγείρονταν στον χώρο γύρω από το Διονυσιακό Θέατρο, αλλά κυρίως σε έναν από τους επισημότερους δρόμους της αρχαίας Αθήνας, την οδό των Τριπόδων ή απλά Τρίποδες, που πήρε το όνομά της από τους χορηγικούς τρίποδες. Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο δρόμος ξεκινούσε από το Πρυτανείο, που κατά τους περισσότερους μελετητές, πρέπει να βρισκόταν στη Β. κλιτύ, παρέκαμπτε την Α. κλιτύ της Ακρόπολης, σε μήκος 800 μέτρων κατά το υπολογισμό του Τραυλού και κατέληγε στο ιερό του Διονύσου στη Ν. κλιτύ, ΝΔ από το Ωδείο του Περικλέους. Πρόκειται για πολύ παλιό δημόσιο δρόμο που συνέδεε δύο διονυσιακά ιερά: το ένα στην πλατεία της Αρχαίας Αγοράς, όπου τον 6ο αιώνα π.Χ. γίνονταν και δραματικοί αγώνες, με το ιερό του Διονύσου Ελευθερέως στη Ν. κλιτύ της Ακρόπολης, όπου επίσης διεξάγονταν δραματικοί αγώνες από τον 6ο αιώνα π.Χ., αλλά ιδίως τον 5ο αιώνα π.Χ., αφού ιδρύθηκε εδώ το Διονυσιακό Θέατρο για τον σκοπό αυτό. Αν και δεν παραδίδεται από τις πηγές η ακριβής πορεία που ακολουθούσαν τα Μεγάλα Διονύσια, δεν αποκλείεται να ακολουθούσαν την οδό Τριπόδων, όπως μπορεί να υποθέσει κανείς με βάση ορισμένες φιλολογικές πληροφορίες. Συγκεκριμένα, ο Ξενοφών αναφέρει χορούς γύρω από βωμούς και ιερά, ιδίως των 12 θεών, στην Αγορά, κατά τις πομπές των Μεγάλων Διονυσίων, χωρίς όμως να διευκρινίζει ποιες πομπές εννοεί. Με την καθιέρωση του εθίμου της ανεγέρσεως χορηγικών μνημείων από τον 5ο αιώνα π.Χ. και μετά, ιδίως τον 4ο αιώνα π.Χ., η οδός των Τριπόδων διαμορφώθηκε κατάλληλα με αναλήμματα και πλαισιώθηκε σταδιακά από τα λαμπρά μνημεία σε σχήμα ναού με τους περίτεχνους χάλκινους τρίποδες και τα γλυπτά μεγάλων καλλιτεχνών, τα οποία σώζονταν ως τις μέρες του Παυσανία. Έτσι εκτός από σημαντική πομπική οδός, έγινε και χώρος περιπάτου και αναψυχής, όπως μας πληροφορεί ο Αθήναιος.

Το έθιμο της ανεγέρσεως χορηγικών μνημείων συνεχίστηκε επί μακρόν, όχι μόνο στην οδό των Τριπόδων στη Β. κλιτύ, όπου τα είδε ο Παυσανίας, αλλά και στο συνεχόμενο με αυτή τμήμα της οδού Παναθηναίων, όπως μαρτυρούν μνημεία και χορηγικές επιγραφές που βρέθηκαν στην Αρχαία και τη Ρωμαϊκή Αγορά. Αυτό μαρτυρεί πόσο έντονα διατηρήθηκε αφενός η ανάμνηση του αρχικού χώρου της τέλεσης των δραματικών αγώνων στην Αγορά και αφετέρου η σημασία της οδού των Τριπόδων ως επίσημου δρόμου, που συνδέει δύο τόσο σημαντικούς για την πολιτιστική ιστορία της αρχαίας Αθήνας χώρους, τον χώρο όπου γεννήθηκε η δημοκρατία με τον χώρο όπου γεννήθηκε το αρχαίο δράμα.

Το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτους

Ένα χορηγικό μνημείο που σώζεται στις μέρες μας κατά μήκος της αρχαίας Τριπόδων, διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση στο δυτικό όριο της οδού. Πρόκειται για το Χορηγικό Μνημείο του Λυσικράτους, το οποίο ανεγέρθη με αφορμή τη νίκη του (κατάκτηση του πρώτου βραβείου) σε αγώνα διθυράμβων το έτος 335/4 π.Χ., όπως μας πληροφορεί η αφιερωματική επιγραφή που είναι χαραγμένη στην εμπρόσθια πλευρά. Σύμφωνα με το έργο «Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, αποτελείται από μικρών διαστάσεων κυλινδρικό κιονοστήριχτο θολωτό οικοδόμημα κορινθιακού ρυθμού, που εδράζεται σε ψηλό τετράγωνο βάθρο (μήκους 3 μ. και ύψους 4 μ.). Οι κίονες, κατασκευασμένοι από πεντελικό μάρμαρο, συνιστούν την πρωιμότερη χρήση κορινθιακού ρυθμού στο εξωτερικό ενός κτίσματος· τα μεταξύ τους διάκενα, που αρχικά σχεδιάσθηκαν ώστε να παραμείνουν ανοιχτά με σκοπό την έκθεση κάποιου αγάλματος στο κέντρο, σύντομα καλύφθηκαν με καμπυλωτές πλάκες από υμήττειο μάρμαρο, προφανώς διότι το μεγάλο βάρος της υπερκείμενης κωνικής στέγης απειλούσε την στατικότητα του κτιρίου. Ο θριγκός (ανωδομή) του μνημείου διαρθρώνεται σε ιωνικό επιστύλιο και ανάγλυφη ζωφόρο με παραστάσεις παρμένες από τον διονυσιακό μύθο (ο Διόνυσος, με τη βοήθεια των Σατύρων, τιμωρεί τους πειρατές που τον είχαν αιχμαλωτίσει μεταμορφώνοντάς τους σε δελφίνια). Τη μονολιθική φολιδωτή στέγη επιστέφει τρίπλευρο κιονόκρανο διακοσμημένο με έλικες, επί του οποίου ήταν τοποθετημένος ο χορηγικός τρίποδας που κέρδισε ο Λυσικράτης. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας (1669), το μνημείο με τον περιβάλλοντα χώρο του του ενσωματώθηκε στη μονή των Καπουτσίνων, στην οποία φιλοξενήθηκε αργότερα ο Λόρδος Βύρων, ο Σατωμπριάν και άλλοι. Με εξαίρεση το μνημείο του Λυσικράτους, όλα τα κτίσματα της μονής καταστράφηκαν το 1824 από τον Ομέρ Πασά. Η οδός Τριπόδων παραμένει μέχρι σήμερα ένας πολυσύχναστος δρόμος στην καρδιά της ομορφότερης γειτονιάς της Αθήνας και συνεχίζει να γράφει την ιστορία του. Είναι επίσης ο δρόμος όπου βρισκόταν το κινηματογραφικό σπίτι του ζεύγους Κοκοβίκου (Γιώργος Κωνσταντίνου και Μάρω Κοντού), από την ταινία «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα».

Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Καθημερινή» το 2003, ο αρχιτέκτονας K. N. Καζαμιάκης, στη μελέτη του οποίου στηρίχθηκε η νέα διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου της πλατείας Λυσικράτους, δήλωνε: «εκτιμώ ότι η οδός Τριπόδων είναι ο σημαντικότερος προχριστιανικός δρόμος όλων των εποχών. Σκεφτείτε το: είναι ο δρόμος του θεάτρου, της φιλοσοφίας, της αρχιτεκτονικής, της σκέψης. Είναι και κάτι ακόμα που μας βοηθάει να καταλάβουμε τη σημασία της: η οδός Τριπόδων δεν έγινε για να εξυπηρετήσει την κυκλοφορία της πόλης». Δείτε όλα τα θέματα του Weekend