Ο τρομερός Αύγουστος του 2021 θα μείνει στην ιστορία ως ο μήνας που προκλήθηκε η μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή από πυρκαγιές στη χώρα μας. Από τις 3 έως 8 Αυγούστου, με διάλλειμα μιας ημέρας, η Βαρυμπόμπη, οι Θρακομακεδόνες και στη συνέχεια μια σειρά από περιοχές (Ιπποκράτειος Πολιτεία, Ωρωπός, Διόνυσος, Κηφισιά, Άνω Λιόσια κ.α) άνοιγαν σαν ντόμινο «τον χορό των πυρκαγιών» που λάβωσαν και την Εύβοια, την Ηλεία, τη Λακωνία, τη Φωκίδα, την Αρκαδία, τα Γρεβενά….
Το κομμάτι που κάηκε στους πρόποδες της Πάρνηθας, δηλαδή κυρίως το δάσος γύρω και μέσα από τα Βασιλικά Κτήματα αλλά και τα εξοχικά κέντρα που για δεκαετίες ολόκληρες επισκέπτονταν οι Αθηναίοι τις Κυριακές, ήταν η χαρά της περιοχής, η πιο ωραία βιτρίνα της. Επτά μήνες μετά από τα δραματικά συμβάντα, το κλίμα της θλίψης στο οποίο σε βουτάει «με το καλημέρα σας» η σε μεγάλο βαθμό μαυρισμένη λεωφόρος Τατοΐου κόβεται στην ατμόσφαιρα με το μαχαίρι. Να σημειωθεί πως σύμφωνα με το ευρωπαϊκό σύστημα Copernicus μόνο η πυρκαγιά της Βαρυμπόμπης έκαψε 83.774 στρέμματα δάσους.
Μέσα στο νεκρό σπίτι
Τις ημέρες της πυρκαγιάς, η 24χρονη Ειρήνη Μάλεση, κάτοικος Βαρυμπόμπης και μέλος στην εθελοντική ομάδα δασοπυρόσβεσης «ΔΑΚ- Όμιλος Φίλων του Δάσους» είχε ριχτεί στη μάχη ενάντια στις φλόγες. Ένα από τα εφιαλτικά εκείνα βράδια, η Ειρήνη προκάλεσε ρίγη συγκίνησης στο πανελλήνιο με την ανάρτηση του video της, με το σπίτι της να καίγεται, ενώ η ίδια, μη μπορώντας να συγκρατήσει τους λυγμούς της μονολογούσε: «Το σπίτι μου, το σπίτι μου». Για εκείνη την γενναία κίνηση είχε μιλήσει τότε στο Newsbeast.
Την ημέρα που τη συναντάμε, μας λέει ότι έχει πολλές μέρες να μπει στην καρδιά του θλιβερού κουφαριού του πρώην σπιτιού της, ένας σκελετός που μαρτυρεί πως κάποτε εδώ έστεκε ένα ωραίο, οικογενειακό σπίτι. Περνώντας μέσα από τα χαλάσματα, στεκόμαστε στο χώρο που ήταν το καθιστικό. Η Ειρήνη αρχίζει να μας εξηγεί τον χώρο με μια πίκρα που έχει πια καταλαγιάσει: «Εδώ ήταν το δικό μου δωμάτιο, εδώ της αδερφής μου, εκεί η σοφίτα… Υπήρχε ένα πεύκο στον προαύλιο χώρο μας, το φροντίζαμε αλλά μάλλον έπαιξε το ρόλο του. Είχε και πολύ ξύλο μέσα το σπίτι. Άγνωστο πως, τα μόνα που γλύτωσαν ήταν ένα tablet, ένα laptop και κάτι φάκελοι της δουλειάς. Αντί να διασωθούν τα οικογενειακά μας άλμπουμ, σώθηκαν τα άχρηστα» λέει η Ειρήνη που σημειώνει ότι επτά μήνες μετά την καταστροφή του σπιτιού, η οικογένεια περιμένει την άδεια του υπουργείου Υποδομών για να κατεδαφίσουν το κτίριο και να προχωρήσουν στο επόμενο βήμα.
Την ώρα που η Ειρήνη περιγράφει τα παραπάνω, σε ένα παράθυρο, εκεί που ήταν το σαλόνι, εντοπίζει το θραύσμα ενός γυάλινου μπιμπελό που είχε φέρει στην οικογένεια ο παππούς της, ο οποίος ήταν καπετάνιος, από ένα ταξίδι στο εξωτερικό. Η Ειρήνη το επεξεργάζεται, όπως και μια μικρή αλατιέρα που βρίσκει λίγο πιο δίπλα, επίσης δώρο του παππού από ένα μπάρκο.
Γυρνώντας πίσω τον χρόνο σε εκείνες τις ημέρες η ίδια θυμάται: «Αφού φιλοξενηθήκαμε για λίγες μέρες σε κάτι φίλους, νοικιάσαμε ένα σπίτι στην περιοχή. Λίγα πράγματα αγοράσαμε, τα περισσότερα μας τα χάρισαν φίλοι και γείτονες. Μπήκαμε στο σπίτι και τα έπιπλα τα πήραμε μεταχειρισμένα και λίγα-λίγα. Δεν είναι ωραίο συναίσθημα να στηρίζεσαι στην βοήθεια των άλλων και στην οικογένεια μου είμαστε περήφανοι άνθρωποι. Για ένα μήνα μετά το συμβάν έβλεπα συνέχεια εφιάλτες με φωτιές. Μετά το ξεπέρασα. Ο πατέρας μου που είχε ρίξει πολλή εργασία και φροντίδα στο σπίτι ήταν χάλια για καιρό. Η μητέρα μου, η αδερφή μου και εγώ προσπαθούσαμε να τον κάνουμε να ξεχαστεί. Είμαστε όμως πιο ενωμένοι από ποτέ. Παρόλα αυτά, τα αρνητικά γεγονότα δεν σταματούν. Πριν από τρεις εβδομάδες, μέσα σε αυτό το ρημαγμένο μέρος πήγαν να μας κλέψουν, να πάρουν οικοδομικά υλικά και παλιοσίδερα».
Η Ειρήνη μας κάνει μια βόλτα στην γειτονιά της όπου υπάρχουν αρκετά καμένα σπίτια. Πολλοί εδώ δεν θέλουν να έρθουν ακόμα αντιμέτωποι με την καταστροφή που τους βρήκε και τα έχουν αφήσει ως έχουν. Το μούδιασμα δεν έχει φύγει. Μουδιασμένα φαντάζουν και αρκετά από τα σπίτια όπου η πυρκαγιά τα βρήκε στα μπετά. Ποιος να τα θέλει τώρα μέσα σε αυτό το τοπίο που επιλέχθηκε ως ειδυλλιακό και έχει γίνει τώρα δυστοπικό;
Για την ψυχολογία των κατοίκων η Ειρήνη λέει το εξής: «Για τρεις μήνες όλοι ήταν σε κατάσταση σοκ. Τώρα, τις Κυριακές αρχίζει δειλά να αυξάνεται λίγο ο κόσμος που έρχεται από άλλες περιοχές της Αθήνας για βόλτα αλλά καμία σχέση με την εικόνα που επικρατούσε πριν. Στην καφετέρια της πλατείας, τις Κυριακές δεν έβρισκες να κάτσεις. Το καλοκαίρι που έρχεται το φοβόμαστε, δεδομένου ότι έχει μείνει ακόμα πράσινο και τρέμουμε μην το χάσουμε και αυτό».
Η μεγάλη εικόνα και τα προβλήματα της
Η εικόνα στην πλατεία της περιοχής είναι μάλλον ξεγελαστική. Δύο τρία δέντρα είναι μόνο καμένα ενώ και η εικόνα στους δρόμους που ξεκινούν πέριξ της, μοιάζει οκ. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και στα στενά της περιοχής ή στην καρδιά του δάσους, λίγα μέτρα πιο εκεί. Με ένα μικρό κλιμάκιο του δήμου κάνουμε οδοιπορικό στην Βαρυμπόμπη, στα χαμηλά ακόμα σημεία, εκεί όπου το υψόμετρο δεν ξεπερνά τα 350 μέτρα.
Όπως μας εξηγούν, το κομμάτι που κάηκε είναι το βορειοανατολικό μέρος του βουνού της Πάρνηθας, το οποίο δεν είχε ξανακαεί σε τέτοιο βαθμό- μόνο σε πολύ μικρότερες πυρκαγιές με ελάχιστο αποτύπωμα-. Πρόκειται για ένα κομμάτι που παρουσίαζε πυκνή και έντονη βλάστηση, πευκόφυτο σε συντριπτικό ποσοστό.
Τα «πρώτα λάδια» που βγάζει στην καθημερινότητα το καμένο κομμάτι είναι το έδαφος που υποχωρεί μετά από κάθε βροχόπτωση. Την κατάσταση δυσκολεύει το γεγονός πως στην περιοχή υπάρχουν πολλά ρέματα τα οποία ξεκινούν ψηλά από το βουνό. Τα κορμοδέματα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν φυσικά φράγματα και ταυτόχρονα σαν μέσο συγκράτησης του χώματος για να διασφαλιστεί ότι θα έχει και κάπου να «πατήσει» η αναδάσωση. Στα σημεία που βρισκόμαστε όμως, κορμοδέματα δεν έχουν ακόμα τοποθετηθεί. Αντ’ αυτού, στο σημείο της Αγίας Κυριακής (εκεί όπου υπάρχει η ομώνυμη μικρή εκκλησία και εκβάλλει και το ομώνυμο ρέμα) βλέπουμε νερό να κατεβαίνει από ψηλά ανεμπόδιστο και να διασχίζει τον δρόμο. Η κατάσταση είναι έτσι από τον περασμένο Οκτώβριο.
Όταν βρέχει ή χιονίζει, το φαινόμενο γίνεται πιο έντονο. Σε άλλα σημεία του οδοιπορικού, βλέπουμε κόκκινες κορδέλες να απαγορεύουν την είσοδο ή να υποδεικνύουν….την προσοχή σε αυτά που θεωρούνται επικίνδυνα. Γρήγορα καταλαβαίνουμε ότι η εμπλοκή πολλών φορέων σε αυτή την έκταση- Δήμος, Δασαρχείο, Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής, ΥΠΕΝ κάνει την κατάσταση να «τσουλάει» με αργούς ρυθμούς και περνώντας μέσα από γραφειοκρατικούς σκοπέλους.
Περνάμε από σημεία όπου ήδη μικρές ή και μεγαλύτερες λίμνες έχουν δημιουργηθεί λόγω καθίζησης εδάφους. Όπως μας λένε από τον δήμο, στις βροχοπτώσεις του «Μπάλλου» μερικά υπόγεια σπιτιών στους Θρακομακεδόνες πλημμύρισαν. Ο Δήμος το είπε στο δασαρχείο, το δασαρχείο απάντησε πως πρόκειται για οικιστική ζώνη, ο δήμος ανταπάντησε ότι αν είναι να γίνουν έργα συγκράτησης αυτά αφορούν στην περιοχή που ελέγχει το δασαρχείο κ.ο.κ. Και αυτό είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα του τι συμβαίνει κάθε φορά που προκύπτει ένα πρόβλημα.
Για παράδειγμα, οι κεντρικοί δρόμοι (Ερυθραίας, Τατοϊου, Ορφέως-Μουσών), ανήκουν στον δήμο όσον αφορά στον καθαρισμό (στα 30 μέτρα δεξιά και 30 μέτρα αριστερά του δρόμου). Από εκεί και έπειτα όμως υπεύθυνο είναι το δασαρχείο. Έτσι, συχνά η εικόνα είναι αλλόκοτη -καθαρισμένα σημεία συνυπάρχουν με άλλα κατάμαυρα σε ελάχιστη απόσταση.
Ο παραλογισμός αυτού του μηχανισμού που μοιάζει με Λερναία Ύδρα γίνεται εμφανής και σε ένα άλλο σημείο, στην οδό Μοναστηρίου, έναν μικρό δρόμο που «μπαλατζαίρνει» στο εντός και εκτός σχεδίου. Εδώ βρίσκεται το μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που υπάγεται στο Άγιο Όρος. Η μάντρα του είναι και εντός και εκτός σχεδίου (σ.σ στη δεύτερη περίπτωση ανήκει στο δασαρχείο Πάρνηθας). Σε αρκετά σημεία η μάντρα έχει υποχωρήσει. Έχουν ήδη γίνει κατολισθήσεις, με τις πέτρες και τα βράχια να έχουν περάσει από τον δρόμο στην απέναντι πλευρά. Τα δέντρα που μπορούσε να κόψει ο δήμος κόπηκαν. Για τα υπόλοιπα αλλά και για το τι μέλλει γενέσθαι με τους ετοιμόρροπους βράχους η κατάσταση είναι σε αναμονή.
Όπως μας λένε οι άνθρωποι του δήμου: «Το δασαρχείο μας λέει πως είναι δικός μας δρόμος και πρέπει εμείς να τον προφυλάξουμε αλλά όταν λέμε ότι το επικίνδυνο κομμάτι είναι δικό τους και εκεί πρέπει να γίνει η παρέμβαση μας απαντούν: “θα το δούμε”».
Όσο για τα κορμοδέματα, μαθαίνουμε πως η τοποθέτηση τους έχει χωριστεί σε «φέτες» καμένης γης και τα έργα είναι στη διαδικασία δημοπράτησης σε εργολάβους (έξι-εφτά στον αριθμό). Για την ώρα έχουν ξεκινήσει δύο και αφορούν στις δωρεές που έκαναν δύο μεγάλες εταιρείες.
Μια από αυτές είναι στα μαυρισμένα και θλιβερά πια βασιλικά κτήματα ενώ άλλο κομμάτι κορμοδεμάτων τοποθετείται τώρα πάνω από τις γνωστές εξοχικές ταβέρνες που παραμένουν βουβές μέσα στο σαν βομβαρδισμένο τοπίο.
Το ρεζουμέ; Αποσπασματικά και αργοκίνητα το πιο όμορφο κομμάτι της Βαρυμπόμπης παλεύει να δείξει δείγματα επανόδου αλλά αυτά δεν είναι ακόμα ορατά.
«Δεν είναι σίγουρο ότι θα επανέρθει η περιοχή»
Ο Ευθύμης Λέκκας, καθηγητής Φυσικών Καταστροφών και Δυναμικής Τεκτονικής & Εφαρμοσμένης Γεωλογίας ακούγεται πολύ σκεπτικός για το μέλλον τους δάσους που κάηκε εδώ. Όπως εξηγεί ο ίδιος τη ρεαλιστική εικόνα που έχει διαμορφωθεί: «Μια καλή ιδέα για το τι μπορεί να γίνει στην περιοχή θα έρθει μετά από τρία χρόνια και τότε είναι που θα μπορεί να συζητηθεί και με πραγματιστικούς όρους το θέμα της αναδάσωσης. Δεν πειράζουμε το δάσος νωρίτερα. Χρειάζεται μια πενταετία για να δούμε κατ’ αρχάς αν έχει δυνατότητες επανάκαμψης. Μπορεί και να μην έχει. Μπορεί να επανέρθει μέχρι ένα σημείο. Η υπόθεση της Βαρυμπόμπης είναι μια πολύ λεπτή υπόθεση. Μπορεί να γίνει αναδάσωση και αυτή να αποτύχει, να μην είναι δόκιμη. Είναι μάλιστα η πρώτη φορά που καίγεται το συγκεκριμένο κομμάτι».
Ο ίδιος κάνει τη σύγκριση και με τη μεγάλη φωτιά της Ηλείας το 2007. «Εκεί συνέβη το εξής- η περιοχή έχει πολύ καλά εδάφη, έχει βροχοπτώσεις και δεν έγινε και καμία παρέμβαση αφού το δάσος δεν ήταν περιαστικό όπως στην Βαρυμπόμπη. Έτσι, στην Ηλεία μέσα σε τρία χρόνια η περιοχή είχε ήδη πάρει τα πάνω της. Το δάσος της Βαρυμπόμπης ήταν περιαστικό με την περιοχή να δέχεται πιέσεις, ενώ και η έκταση είναι μεγάλη. Το τι θα γίνει από κλιματολογικής άποψης έχει και αυτό τη σημασία του. Πόσοι καύσωνες θα ακολουθήσουν, πόσες θα είναι οι βροχοπτώσεις, αν θα είναι σφοδρές ή όχι».
Ποια έργα σχεδιάζονται για την αποκατάσταση της περιοχής
Μιλώντας στο Newsbeast για την επόμενη μέρα, ο δήμαρχος Αχαρνών, Σπύρος Βρεττός, εξηγεί ποια έργα σχεδιάζονται. «Χωρίζονται σε τρεις κατευθύνσεις: αντιδιαβρωτικά, αντιπλημμυρικά και δημιουργία οδών διαφυγής. Όσον αφορά στα αντιδιαβρωτικά, το Υπουργείο Περιβάλλοντος, μετά από χορηγίες προχώρησε στην ανάθεση εργολαβιών και τα έργα ξεκίνησαν τον περασμένο Νοέμβριο και συνεχίζονται (σ.σ κορμοδέματα).
Σχετικά με τα αντιπλημμυρικά, το Υπουργείο Περιβάλλοντος σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής έχουν ανακοινώσει την υπογραφή προγραμματικής σύμβασης μεταξύ τους, με σκοπό να δοθεί πλήρως η αρμοδιότητα στην Περιφέρεια για τις μελέτες και την κατασκευή των αντιπλημμυρικών. Εντός του επόμενου διαστήματος αναμένουμε την υπογραφή της σχετικής σύμβασης.
Για τη διάνοιξη των οδών διαφυγής στην περιοχή της Βαρυμπόμπης συγκάλεσα σύσκεψη με τον Υπουργό Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας Χρ. Στυλιανίδη, τον Αν. Υπουργό Εσωτερικών Στ. Πέτσα και τον Υφ. Περιβάλλοντος & Ενέργειας Γ. Αμυρά, στους οποίους υπέδειξα δύο σημεία που μπορούν να δημιουργηθούν διέξοδοι διαφυγής στη Βαρυμπόμπη. Ο κ. Στυλιανίδης όρισε επιτροπή Μηχανικών για αυτοψία και δημιουργία μελετών με σκοπό να υλοποιηθούν αυτά τα δύο έργα.
Επίσης, ως Δήμος έχουμε υλοποιήσει μελέτη για την ολιστική ανάπλαση της πλατείας της Βαρυμπόμπης, ενώ μετά από τεράστια προσπάθεια είμαστε στην τελική ευθεία για την αναβάθμιση των κεντρικών δρόμων μέσα από επιχειρηματική συνδρομή-δωρεά. Επιπλέον, εντάξαμε στο πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης» και εγκρίθηκε- καθώς το τοποθετήσαμε ως προτεραιότητα- τη συνολική αντικατάσταση του δικτύου ύδρευσης στην πυρόπληκτη περιοχή. Επίσης, με χρηματοδότηση από την Περιφέρεια θα προχωρήσουμε στην αντικατάσταση του φωτισμού με σύγχρονο εξοπλισμό τύπου Led.
Ως Δήμος προσπαθούμε ήδη να οργανωθούμε για το επόμενο καλοκαίρι. Άλλωστε θα πρέπει να σας ενημερώσω πως μόλις προ μιας εβδομάδας είχαμε πυρκαγιά για δύο συνεχόμενες μέρες στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής. Λίγες δηλαδή μέρες μετά τα χιόνια ξέσπασαν εστίες στην Πάρνηθα.
Πρέπει να γνωρίζετε πως οι αρμοδιότητές μας στο θέμα της διαχείρισης φυσικών καταστροφών είναι πολύ περιορισμένες. Παρόλα αυτά θεωρούμε χρέος μας να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να συνδράμουμε. Η Πάρνηθα παραμένει ο μεγαλύτερος πνεύμονας της Αττικής. Πληγώθηκε, αλλά όλοι μαζί εργαζόμαστε για να επανέλθει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Είναι ένα στοίχημα για εμάς και για τα παιδιά μας».
Κάτοικοι έτοιμοι να φύγουν
Με τα περισσότερα από τα παραπάνω έργα να βρίσκονται ακόμα στο στάδιο του σχεδιασμού, οι κάτοικοι νιώθουν πως θα ζήσουν για καιρό σε έναν οικισμό σκιά του προηγούμενου εαυτού του. Ο Γιάννης Βασιλικόπουλος ο οποίος έμενε στην Νέα Ερυθραία, ήρθε στην Βαρυμπόμπη πριν από 7 χρόνια μαζί με την οικογένειά του για «ακόμα περισσότερη αίσθηση εξοχής», νοικιάζοντας εδώ ένα σπίτι. Στις φωτιές του Αυγούστου κάηκε το διπλανό και το πίσω σπίτι, μόλις 20 μέτρα από αυτό που νοικιάζει η οικογένεια του χωρίς να μπορεί και ο ίδιος να εξηγήσει αυτό το παράδοξο.
Την πρώτη Κυριακή που είχε σβήσει η φωτιά ο ίδιος, αν και μη πυρόπληκτος, έγινε μέλος σε μια επιτροπή πυρόπληκτων. Στην κεντρική πλατεία συγκεντρώθηκαν τότε πάνω από 120 κάτοικοι. Όπως εξηγεί ο ίδιος: «πολλοί είχαν προβλήματα με το νερό. Στα σημεία που ενεργούσε η Πυροσβεστική έβρισκε κρουνούς που δεν λειτουργούσαν και οι πυροσβέστες τραβούσαν νερό από πισίνες για παράδειγμα. Κάποιοι κάτοικοι ήταν σπίτια τους, κάποιοι είχαν φύγει. Αυτοί που ήταν, προφανώς και επέτρεπαν να δοθεί νερό, καιγόταν ο τόπος, τι θα έλεγαν, όχι; Ήρθαν λοιπόν μετά οι λογαριασμοί των 600 και 700 ευρώ. Κι εκεί άρχισε η παραπομπή της παραπομπής. Η ΕΥΔΑΠ έλεγε στον κόσμο να απευθυνθεί στην Πυροσβεστική. Η τελευταία έλεγε ‘όχι εμείς’. Δεν λύθηκε το πρόβλημα. Τα ίδια συνέβησαν και με τους λογαριασμούς του ρεύματος, άνθρωποι που δεν είχαν σπίτι να μείνουν, καλούνταν να πληρώσουν λογαριασμούς με πάγια και δημοτικά τέλη. Ο δήμος ζήταγε και αυτός δημοτικά τέλη».
Όπως παραδέχεται ο δήμος, οι αποζημιώσεις για αρκετούς κατοίκους πηγαίνουν με αργούς ρυθμούς. Η ίδια εικόνα επικρατεί και με τις αδειοδοτήσεις για να αρχίσουν οι εργασίες σε όσα σπίτια χαρακτηρίστηκαν κόκκινα ή κίτρινα.
Όπως όμως σημειώνει ο κος Βασιλικόπουλος: «να μιλάμε και για το πριν, όχι μόνο για το μετά. Δεν ήταν καλά τα πράγματα στο κομμάτι της πρόληψης. Κλαδιά και επικίνδυνα σημεία υπήρχαν πριν την πυρκαγιά».
Ο ίδιος λέει ότι δυστυχώς από ένα σημείο και έπειτα, αντί οι κάτοικοι να παραμένουν συνασπισμένοι στα αιτήματα τους, άρχισαν κάνουν την εμφάνιση τους οι κομματικές διχόνοιες. Όπως καταλήγει: «Η επιτροπή άρχισε να φυλλοροεί. Η απογοήτευση είναι όμως μεγαλύτερη από αυτή τη διάσπαση. Στην οικογένεια μου είμαστε έτοιμοι να αλλάξουμε δήμο. Περιμένουμε να βρούμε την κατάλληλη ευκαιρία. Η Βαρυμπόμπη δεν είναι πια αυτή που ήταν. Ήρθαμε εδώ για την ποιότητα του περιβάλλοντος και αυτό πια δεν υπάρχει. Με το που πιάνεις την ευθεία για να μπεις στο οικισμό, η λεωφόρος που κάποτε σκεπαζόταν από δέντρα δεξιά και αριστερά είναι τώρα ένα νεκρό τοπίο. Και αν ξανααρπάξει φωτιά; Με αυτόν τον φόβο θα ζήσουμε; Όχι. Θα φύγουμε».
