Τα αυξανόμενα περιστατικά χρόνιου στρες μπορεί να οφείλονται σε μια βαθιά αναντιστοιχία ανάμεσα στον σύγχρονο τρόπο ζωής και τη δική μας βιολογία. Αυτό υποστηρίζει νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Biological Reviews και η οποία δείχνει ότι είμαστε φτιαγμένοι για φυσικά περιβάλλοντα και όχι για πόλεις και τον σύγχρονο τρόπο ζωής.
Επικεφαλής της έρευνας ήταν δύο εξελικτικοί ανθρωπολόγοι, ο Κόλιν Σο από το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης και ο Ντάνιελ Λόνγκμαν από το Πανεπιστήμιο Λάφμπαρο, στο Ηνωμένο Βασίλειο. Συγκέντρωσαν πλούσια στοιχεία που δείχνουν ότι η βιολογική μας εξέλιξη δεν μπορεί να συμβαδίσει με τις γρήγορες τεχνολογικές και περιβαλλοντικές αλλαγές γύρω μας.
Όπως επισημαίνεται στο Science Alert, που παρουσιάζει και τη σχετική μελέτη, η καθημερινότητα γεμίζει με μικρά και συνεχή ερεθίσματα που μας κρατούν σε μόνιμη ένταση. Από τα γεμάτα εισερχόμενα και τις συνεχείς ειδοποιήσεις στο κινητό μέχρι τον θόρυβο από έργα και την κίνηση στις πόλεις και τις προθεσμίες της δουλειάς. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής είναι μια διαρκής – μικρή ή μεγάλη – πίεση που κρατά το σώμα σε συναγερμό σχεδόν όλο το εικοσιτετράωρο. Ποτέ άλλοτε στην ανθρώπινη ιστορία αυτό δεν ήταν η κανονικότητα.
Μάχη ή φυγή – Ένας αρχέγονος μηχανισμός στο σήμερα
«Στην προγονική μας κατάσταση ήμασταν καλά προσαρμοσμένοι για να αντιμετωπίζουμε οξύ στρες, ώστε να ξεφεύγουμε από αρπακτικά ή να τα αντιμετωπίζουμε», σημειώνει ο Σο και εξηγεί πως το άγχος προκύπτει από τον ίδιο αρχέγονο μηχανισμό που ενεργοποιούταν για να μπορέσει ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει μια απειλή για τη ζωή του.
«Μάχη ή φυγή. Το λιοντάρι εμφανιζόταν πότε πότε, και έπρεπε να είσαι έτοιμος να αμυνθείς ή να τρέξεις. Το βασικό ήταν ότι το λιοντάρι κάποια στιγμή έφευγε. Αυτή η ολοκληρωτική προσπάθεια εξασφάλιζε την επιβίωση, αλλά ήταν εξαιρετικά απαιτητική και χρειαζόταν μακρά ανάρρωση», αναφέρει.
Σήμερα όμως αυτή η ανάπαυλα δεν έρχεται ποτέ. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η διαρκής υπερδιέγερση προκαλεί εκτεταμένες βλάβες. Νοητική φθορά, αυτοάνοσα νοσήματα και μείωση της γονιμότητας μπορεί να σχετίζονται με το στρες της ζωής σε πυκνά, αστικά περιβάλλοντα.
Το ένα «λιοντάρι» μετά το άλλο
Οι μελέτες που εξετάστηκαν είναι πολλές και ποικίλες. Περιλαμβάνουν στοιχεία για χαμηλότερη φυσική κατάσταση στις πόλεις, συνδέσεις ανάμεσα στη ρύπανση του αέρα και τις εγκεφαλικές βλάβες, καθώς και σχέσεις ανάμεσα σε πιο αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα και βιομηχανικά περιβάλλοντα.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες – από το τεχνητό φως μέχρι την έκθεση σε μικροπλαστικά – σε συνδυασμό με πιο καθιστική ζωή, επιβαρύνουν την υγεία μας με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, εξηγούν οι ερευνητές.
«Είτε πρόκειται για μια δύσκολη συζήτηση με τον σύντροφό σου ή το αφεντικό σου, είτε για θόρυβο από την κίνηση, το σύστημα αντίδρασης στο στρες είναι σχεδόν το ίδιο σαν να αντιμετωπίζεις ένα λιοντάρι… μετά από άλλο λιοντάρι και ύστερα κι άλλο λιοντάρι», λέει ο Σο. «Ως αποτέλεσμα, έχεις αυτή τη πολύ έντονη αντίδραση από το νευρικό σύστημα, αλλά χωρίς κανένα πραγματικό κατέβασμα».
Πιο αγχωμένοι από τους προγόνους μας
Η ανασκόπηση αποτελεί μια πλήρη σύνοψη όσων γνωρίζουμε μέχρι τώρα για τις πιθανές αρνητικές πλευρές της ζωής και του περιβάλλοντος του 21ου αιώνα. Εχουμε πετύχει εντυπωσιακές προόδους στην υγεία, την τεχνολογία και στη γνώση μας για τον κόσμο. Ωστόσο, ως είδος, είμαστε πλέον πιο αγχωμένοι και πιο θλιμμένοι από τους προγόνους μας.
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι ο χρόνος στη φύση, ακόμη και η θέαση φωτογραφιών φύσης, μπορεί να βελτιώσει τη σωματική και ψυχική υγεία. Από εξελικτική άποψη, το να βρισκόμαστε στη φύση παραμένει η φυσική μας επιλογή.
Και αυτό μάς δίνει κάποιες ενδείξεις για το τι μπορούμε να κάνουμε απέναντι στα προβλήματα που αναδεικνύει η μελέτη. Οι Σο και Λόνγκμαν επισημαίνουν πως χρειάζονται περισσότερες προσπάθειες για διατήρηση των πράσινων χώρων στις πόλεις, προστασία των φυσικών τοπίων που έχουν απομείνει και δημιουργία περιοχών όπου οι άνθρωποι μπορούν πραγματικά να αποσυνδέονται.
«Η έρευνά μας μπορεί να εντοπίσει ποια ερεθίσματα επηρεάζουν περισσότερο την αρτηριακή πίεση ή τον καρδιακό ρυθμό και να μεταφέρει αυτή τη γνώση σε όσους παίρνουν αποφάσεις», λέει ο Σο. «Χρειάζεται να φτιάξουμε σωστά τις πόλεις μας και ταυτόχρονα να αναγεννήσουμε, να εκτιμήσουμε και να ζήσουμε περισσότερο μέσα στη φύση».
