Υπάρχει ιδανική ώρα για να πάρουμε φάρμακα; Να χαλαρώσουμε; Να ξεκινήσουμε δίαιτα; Ή ακόμα σημαντικότερα, για να βελτιώσουμε τις πιθανότητες επιτυχίας μιας επέμβασης και τη θεραπεία μιας ασθένειας; Από ότι φαίνεται, στα υπάρχοντα όπλα κατά του καρκίνου, της υπέρτασης και του μεταβολικού συνδρόμου έρχονται να προστεθούν νέα, απλά και φιλικά με βασική φιλοσοφία τους το βιολογικό μας ρολόι.
Οι επιστήμονες ψιθύριζαν εδώ και δεκαετίες ότι το τελευταίο επηρεάζει τη σωματική και πνευματική μας υγεία, αλλά σήμερα ολοένα και περισσότερες μελέτες το επιβεβαιώνουν: Οι ρυθμοί του εσωτερικού ρολογιού (βιορυθμοί) που διαθέτει ο,τιδήποτε ζωντανό στον πλανήτη, από τα φυτά μέχρι τους ανθρώπους, επιδρούν στον τρόπο που λειτουργεί ο οργανισμός. Καθορίζουν το μεταβολισμό, τα επίπεδα έκκρισης ορμονών, την πίεση του αίματος.
Όταν εξωτερικοί παράγοντες, όπως η αλλαγή ώρας, απορυθμίζουν το ρολόι οι συνέπειες είναι εμφανείς μέσα από το τζετ λανγκ. Όταν όμως το ρολόι διαταράσσεται χρόνια μπορεί να εμφανιστούν σοβαρές παθήσεις (καρδιοπάθεια, διαβήτης, μεταβολικό σύνδρομο, ακόμα και κατάθλιψη).
Ποιος είναι ο δικός μας εσωτερικός χρόνος και πώς μπορούμε να υπακούσουμε σε αυτόν;
Βιολογικό ρολόι, ο δικός μας χρόνος
Το εσωτερικό βιολογικό ρολόι βρίσκεται στον υποθάλαμο του εγκεφάλου (υπερχιασματικός πυρήνας) και δίνει εντολές σε περιφερικά νεύρα και κύτταρα ώστε να μας βοηθήσει να προσαρμοστούμε στο εικοσιτετράωρο, στην εναλλαγή ημέρας – νύχτας και να συντονίσει τις κινήσεις μας με το χρόνο του περιβάλλοντος. Ένας αριθμός γονιδίων επηρεάζουν τη λειτουργία του βιολογικού ρολογιού και αυτό με τη σειρά του εκείνη του οργανισμού. «Το βιολογικό ρολόι λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο στους περισσότερους από εμάς» επισημαίνει ο Τζιμ Γουότερχαουζ, καθηγητής Χρονοβιολογίας στο πανεπιστήμιο Liverpool John Moores. «Ωστόσο, σε ένα 5% του πληθυσμού, το ρολόι είναι ρυθμισμένο πιο νωρίς, που σημαίνει ότι αυτοί οι άνθρωποι ξυπνούν νωρίς και κοιμούνται νωρίς. Από την άλλη, σε ένα άλλο 5% το βιολογικό ρολόι είναι ρυθμισμένο πιο αργά. Αυτοί ξυπνούν, κοιμούνται και κάνουν τα πράγματα αργότερα».
Όλα τα παραπάνω εξηγούν γιατί κάποιοι από εμάς αποδίδουμε καλύτερα το πρωί και άλλοι το βράδυ, αλλά και γιατί το άσθμα έχει έξαρση το βράδυ και η ρευματοειδής αρθρίτιδα το πρωί. Οι γιατροί προσαρμόζουν εδώ και χρόνια τη λήψη φαρμάκων στην ώρα που οι ορμόνες παρουσιάζουν άνοδο ή πτώση, ενώ φαρμακοβιομηχανίες έχουν ήδη παρασκευάσει τα πρώτα φάρμακα που ακολουθούν τους ρυθμούς του βιολογικού ρολογιού. Ενδεικτικά, η Pfizer έχει εισαγάγει στην αμερικανική αγορά το φάρμακο Covera για την υπέρταση, το οποίο απελευθερώνει ουσίες σταδιακά μέσα σε τέσσερις ώρες μετά τη νυχτερινή λήψη. Έτσι, τις πρώτες πρωινές ώρες που εκδηλώνεται έξαρση εμφραγμάτων, οι ασθενείς λαμβάνουν τη μεγαλύτερη προστασία.
Το βιολογικό ρολόι
Πώς λειτουργεί λοιπόν το βιολογικό ρολόι και πώς επηρεάζει τις εξετάσεις που κάνουμε και τη δραστηριότητά μας; Οι ορμόνες μελατονίνη, προλακτίνη, θυρεοειδοτρόπος (TSH), αυξητική ορμόνη, το κολπικό νατριουρητικό πεπτίδιο, τα λεμφοκύτταρα στο αίμα και τα λευκοκύτταρα βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα ενώ κοιμόμαστε το βράδυ και τις πρώτες πρωινές ώρες. Το πρωί, επίσης, ανεβαίνουν οι ορμόνες τεστοστερόνη (γι’ αυτό έχουμε ενέργεια), κορτιζόλη, κορτοκοτροπίνη, ωοθυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH), ωχρινοτρόπος (LH) και αλδοστερόνη, οι κατεχολαμίνες και το πεπτίδιο αγγειοτενσίνη 1. Το πρωί οι καρδιακοί παλμοί και η πίεση αίματος βρίσκονται στα υψηλότερα επίπεδα, γι’ αυτό όσοι έχουν υπέρταση πρέπει να μετρούν την πίεση πρωί και απόγευμα. Το μεσημέρι ανεβαίνουν τα επίπεδα της αιμοσφαιρίνης και ο σίδηρος, ενώ το απόγευμα οι πρωτεΐνες και ο ρυθμός εκπνοών και εσπνοών, γι’ αυτό και είναι καλή ώρα για γυμναστική! Η θερμοκρασία του σώματος, η χοληστερόλη, η ινσουλίνη και τα τριγλυκερίδια ανεβαίνουν αργά το απόγευμα. Γι’ αυτό η καλύτερη ώρα μέτρησης των τριγλυκεριδίων, της χοληστερόλης και του σακχάρου είναι νωρίς το πρωί έπειτα από 12 ώρες νηστεία. Τέλος, τα γαστρικά υγρά εκκρίνονται σε μεγάλο βαθμό το βράδυ (πριν τα μεσάνυχτα), γι’ αυτό και δεν πρέπει να τρώμε πριν κοιμηθούμε.
Οι βιορυθμοί στην καθημερινότητα
Πότε είναι η ιδανική ώρα για:
- λήψη φαρμάκων: όπως παρατηρούν οι ειδικοί, τα περισσότερα εμφράγματα παρατηρούνται το πρωί γιατί το βιολογικό ρολόι μάς προετοιμάζει για την έγερση. Τότε ανεβαίνουν οι καρδιακοί παλμοί και η πίεση. Γι’ αυτό τα καρδιαγγειακά φάρμακα πρέπει να χορηγούνται το βράδυ, προτού κοιμηθούμε. Αντίθετα, τα φάρμακα για τον πυρετό, το άσθμα και τη ρευματοειδή αρθρίτιδα είναι πιο αποτελεσματικά το απόγευμα.
- ύπνο: η μελατονίνη, ορμόνη του βιολογικού ρολογιού εκκρίνεται στην αρχή της νύχτας. Ρίχνει τη θερμοκρασία του σώματος και την πίεση το βράδυ και έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες που μας προστατεύουν από τις μεταλλάξεις και τις καρκινογενέσεις. Γι’ αυτό πρέπει να κοιμόμαστε το βράδυ που τα επίπεδά της είναι υψηλά. Στο διάστημα ανάμεσα στις 21.00 και τις 24.00 τα επίπεδα της μελατονίνης ανεβαίνουν.
- χαλάρωση: Τα επίπεδα ενέργειας πέφτουν προς το μεσημέρι γιατί δεν έχουμε επαρκή έκκριση μελατονίνης. Τότε είναι η ιδανική στιγμή για μια σύντομη σιέστα.
- άθληση: η καλύτερη ώρα για να κάνουμε σπορ είναι το απόγευμα. Το πρωί η πίεση του αίματος ανεβαίνει αρκετά και η μυική ενδυνάμωση με βαράκια αυξάνει τους κινδύνους πρόκλησης βλάβης στη σπονδυλική στήλη, ενώ το βράδυ δυσκολεύει τον ύπνο εξηγεί ο Τζιμ Γουότερχαουζ.
- δίαιτα: η κατανάλωση σταθερά της ίδιας ποσότητας τροφής το πρωί και όχι αργότερα μας βοηθά να παραμείνουμε ενεργητικοί μέσα στην ημέρα και να κερδίσουμε λιγότερο βάρος εξηγεί ο Τζιμ Γουότερχαουζ. Επιπλέον, όπως έδειξε έρευνα του Πανεπιστημίου Ταφτς, την πρώτη ημέρα της περιόδου τρώμε περίπου 12% λιγότερο επειδή τα οιστρογόνα είναι στα χαμηλότερα επίπεδα και δεν αισθανόμαστε πείνα. Μήπως είναι η κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσουμε δίαιτα;
- το τζετ-λαγκ: Οι ώρες φαγητού και ύπνου κατά τη διάρκεια της πτήσης πρέπει να ταιριάζουν με αυτές του προορισμού. Το αλκοόλ και τα υπνωτικά χάπια έχουν αρνητική επίδραση στο εσωτερικό μας ρολόι γιατί αποδιοργανώνουν την έκκριση της μελατονίνης.
- διακοπή καπνίσματος: Ερευνητές του πανεπιστημίου της Μινεσότα βρήκαν πως όποια κόψει το κάπνισμα μετά την ωορρηξία και πριν την περίοδο έχει διπλάσιες πιθανότητες να πετύχει το στόχο της κι αυτό γιατί τα υψηλά επίπεδα προγεστερόνης εξασφαλίζουν τη γρηγορότερη αποβολή της νικοτίνης από το σώμα μειώνοντας, έτσι, τα συμπτώματα στέρησης.
