Η πολύτιμη τοποθεσία του Μεξικού που ελάχιστοι γνωρίζουν τη σημασία της

Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, μία ομάδα Αμερικανών αρχαιολόγων μελετούσε τις εικόνες που είχε αποτυπώσει δορυφόρος και έδειχναν τη χερσόνησο Γιουκατάν, στο Μεξικό. Αυτό που τους είχε «μπλοκάρει» ήταν ένα απρόσμενο και ανεξήγητο, τότε, «μοτίβο», που είχε καταγραφεί στις εικόνες. Ένας σχεδόν τέλειος δακτύλιος, περίπου 200 χιλιομέτρων.

Τα λεγόμενα cenotes, οι καταβόθρες, γεμάτες με νερό σε βαθύ μπλε χρώμα, είναι ένα από τα βασικά «ατού» στα τουριστικά φυλλάδια για την περιοχή της χερσονήσου Γιουκατάν. Είναι το αδιαμφισβήτητο «ορόσημο» και μοιάζουν να «αναδύονται» σε τυχαία σημεία στις αχανείς εκτάσεις στο ανατολικό άκρο της χώρας.

Όταν όμως τις δει κανείς από το διάστημα, μαζί σχηματίζουν κάτι άλλο, ένα μοτίβο σαν αψίδα, σαν ημικύκλιο.

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν το σχέδιο αυτό, που «περικυκλώνει» και την πρωτεύουσα του Γιουκατάν Μερίντα, και τις πόλεις-λιμάνια Σισάλ και Προγκρέσο, ενώ προσπαθούσαν να διαλευκάνουν το μυστήριο της εξαφάνισης του πολιτισμού των Μάγια, που κάποτε κυριαρχούσε στην εν λόγω χερσόνησο.

Οι Μάγια ήταν εξαρτημένοι από τις καταβόθρες για το πόσιμο νερό, αλλά ο κυκλικός σχηματισμός τους προβλημάτισε τους ερευνητές, οι οποίοι μοιράστηκαν τον προβληματισμό τους σε επιστημονικό συνέδριο στο Ακαπούλκο, το 1988.

Για ένα από τους ανθρώπους που παρακολουθούσαν το συνέδριο, τη νεαρή Adriana Ocampo, γεωλόγο τότε της NASA, ο κυκλικός σχηματισμός χτύπησε ένα «καμπανάκι», για το οποίο είχε εκπαιδευτεί.

Η 63χρονη σήμερα Ocampo εξηγεί πως αυτό που τράβηξε την προσοχή της δεν ήταν ένας απλός «δακτύλιος».

«Μόλις είδα τα slides, άρχισα να σκέφτομαι πως αυτό είναι κάτι καταπληκτικό. Ναι, θα μπορούσε να είναι αυτό που τότε ψάχναμε» αφηγείται στο BBC, από τη θέση σήμερα της διευθύντριας του προγράμματος Lucy της Αμερικανικής Διαστημικής Υπηρεσίας, που θα επιχειρήσει να στείλει το 2021 ένα διαστημικό σκάφος στην τροχιά του Δία.

«Ήμουν πολύ ενθουσιασμένη αλλά διατηρούσα την ψυχραιμία μου, γιατί δεν μπορείς να είσαι σίγουρος πριν να έχεις στη διάθεσή σου περισσότερα στοιχεία».

Πλησιάζοντας τους επιστήμονες που έκαναν την παρουσίαση, και με την καρδιά της να χτυπά δυνατά, η Ocampo τους ρώτησε εάν είχαν σκεφτεί το ενδεχόμενο το σχέδιο να είχε προκληθεί από πτώση αστεροειδή στη Γη. Πρόσκρουση πανίσχυρη σε τέτοιο βαθμό, που μπορεί να στιγμάτισε τον πλανήτη με τρόπους που ακόμα είναι εμφανείς, 66 εκατομμύρια χρόνια μετά.

«Δεν είχα ιδέα για τι πράγμα μιλούσα» λέει.

Αυτή η τυχαία ανακάλυψη έγινε για την Ocampo η αρχή ανταλλαγής επιστημονικής αλληλογραφίας, που θα έθετε τα θεμέλια αυτού που οι περισσότεροι επιστήμονες δέχονται σήμερα. Πως ο δακτύλιος είναι η άκρη του κρατήρα που προκάλεσε αστεροειδής διαμέτρου 12 χιλιομέτρων, ο οποίος έπεσε με ανυπολόγιστη ισχύ στη Γη και εξερράγη.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, επιστημονικές ομάδες από την Αμερική, την Ευρώπη και την Ασία έχουν εργαστεί σκληρά για να γεμίσουν τα κενά αυτής της θεωρίας. Πλέον πιστεύουν πως η πτώση αστεροειδή στη Γη δημιούργησε αυτοστιγμεί κρατήρα βάθους 30 χιλιομέτρων, προκαλώντας στη Γη το ίδιο φαινόμενο που προκαλείται σε μία λίμνη όταν πέφτει ένα βότσαλο. Οι αλλαγές που προκάλεσε ήταν κατακλυσμιαίες. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο κόσμος άλλαξε σε τεράστιο βαθμό, με σύννεφο καπνού να μπλοκάρει τον ουρανό και να επιβάλλει συνθήκες νύχτας διαρκείας, με τη θερμοκρασία να καταποντίζεται και το 75% των έμβιων όντων στον πλανήτη να εξαφανίζεται. Ανάμεσά τους και οι δεινόσαυροι.

Σήμερα, το επίκεντρο αυτής της πρόσκρουσης είναι θαμμένο σε βάθος ενός χιλιομέτρου κάτω από μία μικροσκοπική πόλη του Μεξικού, το Chicxulub Puerto. Με τα μικρά πολύχρωμα σπίτια του, θυμίζει μια οποιαδήποτε συνηθισμένη πόλη, από τα πολλά γραφικά και φωτογενή σημεία της περιοχής. Χωρίς; Σχεδόν καθόλου δημοσιότητα, είναι πολύ λίγα τα στοιχεία που δείχνουν πως εδώ εκτυλίχθηκε ένα από τα πιο καθοριστικά και καταστροφικά συμβάντα των τελευταίων εκατό εκατομμυρίων ετών στην ιστορία της Γης.

Μέχρι τη δημοσίευση των συμπερασμάτων της Ocampo, το 1991, η περιοχή αυτή είχε προσελκύσει ελάχιστο διεθνές ενδιαφέρον. Από τον Σεπτέμβριο ωστόσο λειτουργεί εκεί πλέον μουσείο, ανάμεσα στο Chicxulub Puerto και τη Μερίντα. Το Μουσείο της Επιστήμης του Κρατήρα του Chicxulub, κοινό πρότζεκτ της κυβέρνησης της χώρας και του μεγαλύτερου πανεπιστημίου της, του Εθνικού Αυτόνομου Πανεπιστημίου του Μεξικού (UNAM), έχει σκοπό να μεταφέρει τους επισκέπτες πίσω στη στιγμή, πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, όταν ο αστεροειδής των 12 χιλιομέτρων άλλαξε την ιστορία του κόσμου, τερματίζοντας την κυριαρχία των τεράστιων ζώων, που είχε κρατήσει εκατομμύρια χρόνια.

Με την ενίσχυση της γνώσης των καταλυτικών γεγονότων που συνέβησαν στην περιοχή, το μουσείο φιλοδοξεί να δώσει ώθηση στη διαδικασία προσέλκυσης τουριστών, που θα εξερευνήσουν το προϊστορικό παρελθόν της χερσονήσου, μαζί με δημοφιλείς ιστορικούς προορισμούς που σχετίζονται με τους Μάγια, όπως το Chichen Itza και το Κανκούν.

Το Chicxulub Puerto και η ευρύτερη περιοχή πρέπει να έχουν μεγαλύτερη διεθνή αναγνώριση, λέει η Ocampo, η οποία γεννήθηκε στην Κολομβία αλλά έζησε τα παιδικά της χρόνια στην Αργεντινή κι έφτασε στις ΗΠΑ στα 15 της. Ο αστεροειδής, παρότι έπληξε την περιοχή με αφάνταστη βιαιότητα, ωφέλησε ένα είδος περισσότερο από κάθε άλλο: το ανθρώπινο είδος, που εκατομμύρια χρόνια μετά θα εξελισσόταν μέσα στο «οικολογικό κενό» που δημιούργησε η εξάλειψη ενός από τους μεγαλύτερους θηρευτές του κόσμου.

Χωρίς την καταστροφική αυτή πρόσκρουση του αστεροειδή, η ανθρωπότητα μπορεί να μην είχε υπάρξει ποτέ, σημειώνει το BBC.

«Μας έδωσε βοήθεια ώστε να μπορέσουμε να εξελιχθούμε, να αναπτυχθούμε, να ανθίσουμε, όπως τελικά κάναμε» λέει η Ocampo.

Η ανακάλυψη της Ocampo έγινε στο τέλος μίας δεκαετούς αναζήτησης της περιοχής όπου έπεσε ο περίφημος αστεροειδής. Ο συνειρμός, που την έκανε να συνθέσει τα κομμάτια του φαινομενικά χωρίς νόημα παζλ, οφείλεται στη γνώση που είχε χτίσει κατά τη συνεργασία της με μία θρυλική προσωπικότητα της διαστημικής επιστήμης, τον Eugene Shoemaker. Ο Shoemaker, πρωτοπόρος Αμερικανός γεωλόγος, της είχε πει πως οι σχεδόν τέλειοι κύκλοι είναι δύσκολο να έχουν δημιουργηθεί από άλλες χερσαίες δυνάμεις και μπορεί να παρέχουν πολλά στοιχεία για τη γεωλογική εξέλιξη της Γης.

Η ιδέα πως η εξαφάνιση των δεινοσαύρων οφείλεται εν πολλοίς σε γιγάντιο αστεροειδή αναφέρθηκα πρώτα από τους επιστήμονες Luis και Walter Alvarez- πατέρα και γιο, από την Καλιφόρνια- στις αρχές της δεκαετίας του 1980. «Αλλά τότε ήταν κάτι πολύ αμφιλεγόμενο» εξηγεί η Ocampo. Αυτό που έκανε εκείνη είναι να τοποθετήσει ένα από τα τελευταία κομμάτια του παζλ, ενώνοντας διάσπαρτες ιδέες και θεωρίες επιστημόνων, οι οποίοι εργάζονταν ανεξάρτητα, με διαφορετικές και αποσπασματικές πληροφορίες και αλληλοκαλυπτόμενα ερευνητικά πεδία.

Για παράδειγμα, ήδη από το 1978, ο γεωφυσικό Glen Penfield, που εργαζόταν στο πλευρό του Antonio Camargo-Zanoguera, για την εθνική εταιρεία πετρελαίου του Μεξικού Pemex, είχε πετάξει πάνω από τα νερά στην ακτή του Chicxulub Puerto. Χρησιμοποιώντας μαγνητόμετρο, σκάναρε τα νερά αναζητώντας ίχνη πετρελαίου. Αντ’ αυτού βρήκε το υποβρύχιο μισό του τεράστιου κρατήρα. Αλλά τα στοιχεία εκείνα ανήκαν στην Pemex, κι έτσι δεν ήταν διαθέσιμα στην επιστημονική κοινότητα.

Ο πρώτος άνθρωπος που συνδύασε τον δακτύλιο του Γιουκατάν με τη θεωρία του αστεροειδή των Alvarez ήταν ο Τεξανός δημοσιογράφος Carlos Byars, ο οποίος ρωτούσε, σε άρθρο του το 1981 στην εφημερίδα Houston Chronicle εάν αυτά τα δύο συνδέονταν κάπως.

Αργότερα, ο Byars είχε συζητήσει τη θεωρία του με τον  τελειόφοιτο φοιτητή Alan Hildebrand, ο οποίος στη συνέχεια προσέγγισε τον Penfield, έχοντας εξερευνήσει ένα στρώμα πετρώματος στην Αϊτή. Και ήταν αυτοί οι δύο που διευκρίνισαν πως ο κρατήρας δεν ήταν κρατήρας ηφαιστείου αλλά το αποτύπωμα αστεροειδή.

«Ο Byars ήταν ο πρώτος που συνέθεσε όλα τα κομμάτια- ένας δημοσιογράφος!» σχολιάζει η Ocampo. «Είναι μία καταπληκτική ιστορία όταν ενώσεις όλα τα κομμάτια».

Αλλά δεν πρόκειται για μια απλή ιστορία. Μας δίνει πολλές πληροφορίες για τη ζωή πέρα από τη Γη. Είναι ενδεικτικό πως τα στοιχεία που προσέφερε ο κρατήρας βοήθησαν στην έρευνα του Curiosity της NASA, το οποίο προσεδαφίστηκε στον Άρη το 2012 και επί έξι χρόνια έκανε έρευνα στο περιβάλλον και τη γεωλογική διαμόρφωσή του.

Ευρήματα από πτώσεις αστεροειδών στον Άρη, τα οποία συγκρίθηκαν με ευρήματα από τον κρατήρα Chicxulub, δείχνουν πως ο Άρης πρέπει κάποτε να είχε πιο παχιά ατμόσφαιρα από ό,τι τώρα, ατμόσφαιρα πιο κοντά σε αυτή που συμβάλλει στην ύπαρξη ζωής στη Γη.

«Είναι σημαντικό να ξέρουμε τι συνέβη στο παρελθόν για να είμαστε προετοιμασμένοι για το μέλλον» τονίζει η Ocampo. «Έχουμε πολύ καλή γνώση για το τι συνέβη κατά τη γεωλογική εξέλιξη του Άρη».

Όμως, στον κρατήρα Chicxulub, μεγάλο μέρος της γνώσης που θα μπορούσαμε να έχουμε παραμένει θαμμένη. Στην κατεύθυνση αυτή, της αναγνώρισης, κινείται και η προσπάθεια του Μεξικού να αναγνωριστεί ο κρατήρας από την Unesco.

Δεν υπάρχουν και πολλά να δουν οι επισκέπτες, αφού όλα συνέβησαν τόσα εκατομμύρια χρόνια πίσω. Οι επισκέπτες που φτάνουν στις καταβόθρες, τα εντυπωσιακά cenotes, όπου μπορεί κανείς να κολυμπήσει δίπλα σε ψάρια και ρίζες δέντρων που αιωρούνται στο νερό, πιθανώς να μην έχουν ιδέα για αυτά τα γεωλογικά χαρακτηριστικά, τα οποία υπάρχουν μόνο επειδή τα πετρώματα αναγκάστηκαν να αναδυθούν από μεγάλα βάθη, κατά τη διάρκεια της πρόσκρουσης. Σε διάστημα χιλιάδων ετών, το νερό που ρέει πέρασε μέσα από τα ασβεστολιθικά πετρώματα και σμίλεψε σιγά σιγά τις καταβόθρες.

Η Ocampo έχει επισκεφτεί πολλές φορές την περιοχή, μετά την ανακάλυψή της, γνωρίζοντας πια καλά πως οι περισσότεροι άνθρωποι αγνοούν τη σημασία αυτού του τόπου.

«Πρέπει να τα καταφέρουμε καλύτερα. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε τον κόσμο, να τους δείξουμε σε τι φοβερό τόπο ζουν. Πρόκειται για μια πραγματικά μοναδική τοποθεσία στον πλανήτη μας και θα πρέπει να προστατευτεί ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς».