Η κρυογονική, η προοπτική της αθανασίας και το κλειδί για την αιώνια ζωή

Έχουν περάσει τέσσερις μήνες από τη μέρα που μια γυναίκα από τη Χώρα του Δράκου έγινε η πρώτη Κινέζα που αφέθηκε στα θέλγητρα της κρυογονικής. Ο σύζυγός της εμφανίζεται μάλιστα πεπεισμένος πως μια μέρα, με τις προόδους της τεχνολογίας και της ιατρικής έρευνας, θα μπορέσει και πάλι να ξαναζήσει πλάι στην πολυαγαπημένη του γυναίκα. Με το που άφησε την τελευταία της πνοή σε νοσοκομείο της ανατολικής Κίνας, μια γιγαντιαία επιχείρηση στήθηκε για τη 49χρονη ώστε να καταψυχθεί σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις της κρυονικής. Μέχρι και έναν αμερικανό ειδικό είχαν φέρει από την Alcor Life Extension Foundation, μια από τις ελάχιστες δομές του πλανήτη που προσφέρουν τέτοιες υπηρεσίες. Πειραματικές τεχνολογίες δηλαδή που προϋποθέτουν πως μια μέρα θα είμαστε σε τέτοια θέση που θα μπορούμε να επαναφέρουμε έναν άνθρωπο στη ζωή. Μέχρι τότε, το σώμα αποθηκεύεται σε δεξαμενές υγρού αζώτου, σε θερμοκρασίες πολύ κάτω του μηδενός, και με τη βοήθεια ειδικού εξοπλισμού που υποστηρίζει τις βασικές λειτουργίες του οργανισμού. Κατά τη στιγμή του θανάτου εξάλλου οι περισσότεροι ιστοί του σώματος είναι ακόμα ζωντανοί. Χιλιάδες άνθρωποι έχουν επανέλθει στη ζωή παρά το γεγονός ότι η καρδιά τους είχε σταματήσει και δεν ανέπνεαν πια. «Ο βιολογικός θάνατος», μας λέει μια από τις τρεις μόνο κλινικές κρυογονικής του πλανήτη και αυτή που ήταν άλλοτε η μόνη στον κόσμο (Cryonics Institute), «είναι το σημείο στο οποίο -κάτω από το καθεστώς της σημερινής ιατρικής επιστήμης- ο γιατρός εγκαταλείπει. Όμως, όπως ακριβώς τόσοι πολλοί άνθρωποι που ζουν σήμερα έχουν επιστρέψει στη ζωή από αυτό που θα θεωρούνταν μη αναστρέψιμος θάνατος πριν κι από ακόμα 50 χρόνια, οι γιατροί του μέλλοντος δεν θα εγκαταλείπουν τόσο γρήγορα. Η κρυονική αποπειράται να μεταφέρει τους ασθενείς μας -διατηρημένους κατά τη στιγμή ή κάπου κοντά στον βιολογικό τους θάνατο- σε αυτούς τους γιατρούς για θεραπεία». Το σώμα της Κινέζας κρυοσυντηρείται πια σε μια δεξαμενή 2.000 λίτρων υγρού αζώτου σε θερμοκρασίες -196 βαθμών Κελσίου. Η πεποίθηση ωστόσο πως η διατήρηση ενός νεκρού σώματος από την αποσύνθεση και η επαναφορά του κάποια μέρα στη ζωή απαιτεί μερικά γενναία λογικά άλματα για να τελεσφορήσει. Ακόμα κι αν μπορούμε να χρησιμοποιούμε σήμερα την τεχνολογία για να καταψύχουμε ανθρώπινα σώματα, κανείς δεν εγγυάται πως μια μέρα θα είμαστε σε θέση να τα επαναφέρουμε στη ζωή. Κανείς δεν τα έχει καταφέρει εξάλλου μέχρι σήμερα. Η κρυογονική όμως δεν υπόσχεται κάτι τέτοιο, όχι με τον ρητό και ξεκάθαρο τρόπο που θα ήθελε ο πελάτης της. Υποδεικνύει πάντως με νόημα ότι πολλοί θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την κρυοδιατήρηση, όπως η ίδια η οικογένειά του. Κάποια στιγμή, όχι στο απώτερο αλλά στο κοντινό μέλλον, η ιατρική θα μπορεί να εξάγει DNA ή υγιή κύτταρα από τον άνθρωπο στον καταψύκτη, τα οποία θα έχουν ευεργετική επίδραση στους συγγενείς του. Λίγες χιλιάδες άνθρωποι έχουν αφεθεί μέχρι σήμερα στην υπόσχεση της κρυογονικής για μια δεύτερη ευκαιρία για ζωή. Αμερική και Ρωσία είναι δυο χώρες εξόχως διαφορετικές μεταξύ τους, φαίνεται όμως πως μοιράζονται την ίδια δίψα για αιώνια ζωή. Φιλοξενούσαν βλέπετε τα μόνα δύο ινστιτούτα κρυογονικής του κόσμου, με ένα τρίτο να έχει ανοίξει πια τις παγωμένες πύλες του στις ΗΠΑ. Κι αν ο μύθος συνεχίζει να θέλει τον Γουόλτ Ντίσνεϊ να έχει καταψυχθεί με απώτερο σκοπό να ξαναζωντανέψει στο μέλλον (δεν ισχύει φυσικά), κάτι που φάνταζε το 1966 που πέθανε σενάριο επιστημονικής φαντασίας, σήμερα η κρυογονική είναι μια απτή πραγματικότητα που κάθε άνθρωπος με οικονομίες μερικών εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ και μεγάλη θέληση για ζωή μπορεί να έχει. Ζωή κατά το ήμισυ φυσικά, καθώς η κρυοδιατήρηση δεν καταλήγει, ακόμα τουλάχιστον, σε επαναφορά στη ζωή. Να πώς παίζεται το παιχνίδι που κάποιοι αποκαλούν μπίζνα, ενώ κάποιοι άλλοι κατακεραυνώνουν για τις ηθικές και μεταφυσικές επιπτώσεις του…

Η κρυογενική είναι ένας κλάδος της φυσικής που ασχολείται με την παραγωγή και τις εφαρμογές των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών και έλκει φυσικά την καταγωγή της από τα ελληνικά. Ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων του CERN είναι το μεγαλύτερο κρυογενικό σύστημα του κόσμου και ένα από τα ψυχρότερα μέρη του πλανήτη Γη. Οι βασικοί μαγνήτες του Επιταχυντή δουλεύουν σε θερμοκρασίες -271,3 βαθμών Κελσίου, ψυχρότερες δηλαδή και από τις αφιλόξενες συνθήκες που επικρατούν στο Διάστημα (-270,5 βαθμοί Κελσίου)! Η κρυογονική είναι βέβαια κάτι ελαφρώς διαφορετικό από την κρυογενική, την κρυοηλεκτρονική και την κρυοφυσική, τις επιστήμες που απασχόλησαν τον άνθρωπο τον 19ο και 20ό αιώνα, όταν όλοι προσπαθούσαν να φέρουν τα βασικά αέρια του κόσμου, όπως το οξυγόνο, το υδρογόνο, το άζωτο και το ήλιο, σε υγρή μορφή. Κι έτσι η κρυογενική έφτασε να αφορά σε θερμοκρασίες -150 βαθμών Κελσίου και είχε πια πρακτικές εφαρμογές παντού, από την ιατρική και τη βιομηχανία μέχρι την ηλεκτρική αντίσταση των μετάλλων και τους ηλεκτρομαγνήτες. Η κρυογενική ασχολήθηκε μετά με την κατάψυξη τροφών αλλά και βιολογικών παραγόντων (όπως το σπέρμα των ζώων κτηνοτροφίας), πριν περάσει στον άνθρωπο με διάφορες ιατρικές χρήσεις (όπως η κρυοχειρουργική). Η πρακτική ωστόσο της κατάψυξης ολόκληρου του ανθρώπινου σώματος μετά τον θάνατο με την ελπίδα της μελλοντικής ανάστασης, η κρυογονική (ή κρυονική) δηλαδή, είναι κάτι ολότελα διαφορετικό. Και στο πλαίσιο της κρυογενικής, δεν είναι μια καθόλου αποδεκτή επιστημονική εφαρμογή… Πλέον υπάρχουν τρεις εγκαταστάσεις κρυογονικής στον κόσμο. Το πρωτοπόρο στον τομέα Cryonics Institute στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ, το πασίγνωστο KrioRus στη Μόσχα της Ρωσίας και το πρόσφατο και μεγαλύτερο από όλα Alcor στην Αριζόνα της Αμερικής. Το τελευταίο έχει σήμερα περισσότερους από 1.000 πελάτες που πληρώνουν πολλά κάθε χρόνο για να διατηρούνται σε υγρό άζωτο. «Όταν ξεκινήσαμε την κρυογονική, μας θεωρούσαν ανισόρροπους και περιθωριακούς, σήμερα όμως είμαστε στην αιχμή της επιστήμης», είπε πρόσφατα ο εκπρόσωπος Τύπου του Cryonics Institute, το οποίο κατέψυξε τον πρώτο πελάτη του το 1976, σε μια εποχή που κανείς δεν σκεφτόταν να κάνει κάτι τέτοιο. Ο ίδιος μας είπε πως η τσουχτερή σημερινή τιμή για τις υπηρεσίες του ινστιτούτου, τα 175.000 ευρώ συν μερικές χιλιάδες ακόμα τον χρόνο, παραμένει χαμηλή για την κρυοδιατήρηση όλου του σώματος. Γεγονός είναι πάντως πως όλοι υπαινίσσονται πως η επαναφορά στη ζωή από τόσο χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά και από τα τόσα χημικά που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία, θα μπορούσε κάλλιστα να βλάψει το πτώμα. Κι έτσι απομένουν να εύχονται πως οι μελλοντικές τεχνολογικές και ιατρικές εξελίξεις θα μπορέσουν να υπερπηδήσουν τα εμπόδια του παρόντος, πόσο μάλλον να βρεθούν επιτέλους οι θεραπείες που στέρησαν τη ζωή στον εκάστοτε πελάτη. Δεν διατηρούνται πάντως μόνο ολόκληρα σώματα. Δεκτοί γίνονται και μεμονωμένοι εγκέφαλοι («νευροδιατήρηση» το λένε), σε προφανώς χαμηλότερες τιμές, αλλά ακόμα και αγαπημένα κατοικίδια, τα οποία έχουν προφανώς το ίδιο δικαίωμα στη δεύτερη ευκαιρία. Και παρά την τρέχουσα πεποίθηση, πολλοί πελάτες επιλέγουν να διατηρηθούν σε δικές τους τοποθεσίες, παραμένοντας κοντά στους ανθρώπους που αγάπησαν στη ζωή. Το KrioRus έχει δημοσιεύσει, με τη συναίνεση των πελατών του, μερικά ονόματα… Υπεύθυνος για την τεχνική της κρυονικής ήταν ο Ρόμπερτ Έτινγκερ, ο οποίος ίδρυσε και το πρώτο ποτέ εργαστήριο το 1976, το οποίο είναι το εμβληματικό στον χώρο σήμερα Cryonics Ιnstitute. Σε ιατρική ανάσταση νεκρών προσέβλεπε ο ακαδημαϊκός φυσικομαθηματικός και γι’ αυτό ακριβώς έγραψε στο κολοσσιαίας επίδρασης «Η προοπτική της αθανασίας» (1964). Όταν ο καθηγητής έφυγε από τον κόσμο, είδε δώσει εντολή να αποστραγγίξουν το αίμα του και να τον καταψύξουν εμβαπτίζοντας τη σορό του σε υγρό άζωτο. Θα τον άφηναν μάλιστα έτσι μέχρι να μπορέσουν οι γιατροί του μέλλοντος να τον επαναφέρουν στη ζωή. Μέχρι τότε βέβαια ο Έτινγκερ είχε ήδη κρυοσυντηρήσει τη μητέρα του, τις δύο συζύγους του και καμιά εκατοσταριά ακόμα νοματαίους! Μέχρι και τη δεκαετία του 1990 πάντως ο μόνος του πελάτης ήταν η πρώτη του σύζυγος, η οποία είναι αμφίβολο αν πλήρωνε το κόστος για τη διατήρησή της. «Κυνηγούς της αθανασίας» τους αποκαλούν με προφανή λογοτεχνική διάθεση όλους αυτούς που έχουν ήδη υπογράψει για μια θέση στο υγρό άζωτο, καθώς η διαδικασία θέλει τον χρόνο της και δεν πρέπει να λάβει χώρα μέσα στο εσπευσμένο του θανάτου. Άλλοι βέβαια τους χαρακτηρίζουν αλαζόνες και ματαιόδοξους, αυτή πάντως είναι μια κουβέντα προσωπικού γούστου παρά ηθικού καθήκοντος… Η κρυοσυντήρηση γίνεται με απότομη πτώση της θερμοκρασίας, κατά μερικές χιλιάδες βαθμούς το δευτερόλεπτο δηλαδή. Η ταχύτητα της κατάψυξης είναι αποφασιστικής σημασίας για το όλο εγχείρημα, προκειμένου να μη δημιουργηθούν κρύσταλλοι μέσα στο κυτταρικό υλικό και αλλοιωθούν τα συστατικά του. Κάθε κρύσταλλος θα σπάσει κατά τη μελλοντική απόψυξη, καταστρέφοντας το κύτταρο ή το όργανο που το υποβαστάζει. Το τελικό στάδιο περιλαμβάνει διατήρηση σε υγρό άζωτο θερμοκρασίας -196 βαθμών Κελσίου, αφού το πτώμα περάσει όμως από ένα ενδιάμεσο στάδιο κατάψυξής του σε φρέον συνήθως -98 βαθμών Κελσίου. Το σημαντικότερο πάντως είναι να γίνει η κατάψυξη αμέσως μετά τον βιολογικό θάνατο του ανθρώπου, προκειμένου να μην πεθάνουν όλοι οι ιστοί και τα κύτταρα του σώματος. Νομικά μιλώντας, η κρυοσυντήρηση ζωντανών ανθρώπων δεν επιτρέπεται πουθενά στον κόσμο, ακόμα και αν μιλάμε για ανθρώπους με ανίατες ασθένειες σε τελικά στάδια ή σε κατάσταση κώματος. «Αυτό δεν είναι πάντως κρίσιμο για την κρυονική», μας λέει το Cryonics Institute, το οποίο αποφεύγει ωστόσο κι αυτό να δημοσιεύσει μελέτες για την κατάσταση που θα βρεθεί ένας οργανισμός όταν αποψυχθεί. Ξέρουμε δηλαδή τα πάντα για τη διαδικασία και τα ευεργετικά μελλοντικά της οφέλη, τίποτα όμως για το τι συμβαίνει στο επίπεδο της ίδιας της κατάψυξης. Υποστηρίζουν συνήθως πως η κοινωνία δεν είναι έτοιμη για τέτοιου είδους πληροφορίες! Είναι όμως προφανώς έτοιμη να ακούσει πώς γίνεται το όλο πράγμα: με το που πεθάνει λοιπόν ο πελάτης, το παγωμένο νερό (και όχι τα παγάκια) θα επιστρατευτεί να ρίξει σε πρώτη φάση τη θερμοκρασία του σώματος, σε συνδυασμό με κάποιο αντιπηκτικό. Στον δρόμο για την κρυογονική κλινική, το σώμα υποστηρίζεται καρδιοπνευμονικά για να κυκλοφορεί το αίμα και να αποφεύγονται οι αλλοιώσεις. Όταν τον ξαπλώσουν στο κρεβάτι του ινστιτούτου, αφαιρούν όλο του το αίμα και του χορηγούν αντιψυκτικά και κάτι άλλα χημικά διαλύματα για την «υαλοποίηση», την κατάψυξη του σώματος χωρίς τη δημιουργία πάγου. Όταν το σώμα φτάσει στους -120 βαθμούς Κελσίου, ξεκινά η τελική φάση της κρυοσυντήρησης (κρυόσταση) στον ειδικό θάλαμο του υγρού αζώτου. Η τελευταία φάση θα είναι βέβαια η απόψυξη του σώματος όταν ωριμάσουν οι συνθήκες και η ανάσταση νεκρών είναι πεζή καθημερινότητα. Εξαιτίας βέβαια όλων αυτών που θα μπορούσαν να πάνε στραβά τόσο στην ίδια τη μέθοδο όσο και κατά την απόψυξη, πολλοί επιλέγουν να συντηρήσουν μόνο τον εγκέφαλό τους. Στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας είναι εξάλλου όλα, κι έτσι όσο πιθανή (ή μη) φαντάζει η επισκευή του σώματος κατά την ανάνηψη άλλο τόσο είναι και η μεταμόσχευση του εγκεφάλου σε άλλο σώμα. Στην Alcor θα πρέπει να δαπανήσει κάποιος 165.000 ευρώ (200.000 δολάρια) για full service, συν τα ετήσια έξοδα διατήρησης συν μερικά ακόμα χιλιάρικα επειδή δεν είναι αμερικανός πολίτης. Μπορεί πάντως να γίνει μέλος του ιδρύματος και να καταβάλει την ετήσια συνδρομή του ανελλιπώς, κι έτσι όταν πεθάνει το κόστος θα είναι εξόχως χαμηλότερο. Αν είναι το κλειδί της ζωής ή άλλη μια καλοστημένη μπίζνα εκμετάλλευσης της ανθρώπινης ματαιοδοξίας, αυτό αφορά στον καθένα και την ηθική του. Εύκολες και τελεσίδικες απαντήσεις δεν χωρούν πάντως σε ό,τι αφορά στον θάνατο, το πένθος και τη διαχείρισή του. Όποιος λαχταρά να ξαναζήσει, μπορεί κάποτε να είναι σε θέση να το κάνει. Ή και όχι, θα φανεί…