Από τις δημοφιλέστερες εφαρμογές σήμερα – είτε μέσω smartphone, είτε μέσω smartwatch, είτε ακόμη και με ρούχα υψηλής τεχνολογίας – είναι αυτές της παρακολούθησης της υγείας και της φυσικής κατάστασης. Μέσω αυτών ο χρήστης μπορεί να μετράει τα βήματα που έχει κάνει μέσα στην ημέρα, τους παλμούς του και άλλα δεδομένα για την κατάσταση του σώματός του. Ταυτόχρονα μέσω των δεδομένων αναπτύσσεται και ένας ανταγωνισμός μεταξύ των χρηστών, ενώ προωθούνται όλο και πιο απαιτητικά προγράμματα άσκησης.
Η τεχνολογία παρακολούθησης της υγείας έχει κατακλύσει την αγορά και σήμερα είναι πανταχού παρούσα. Στον δυτικό κόσμο του στρες, της καθιστικής ζωής, των πιεσμένων ωραρίων και της κακής διατροφής, τα νέα gadgets αναγνωρίζονται από τους χρήστες ως εξαιρετικά κομβικά για μια καλύτερη και υγιέστερη ζωή.
Και ενώ για ορισμένους τα στοιχεία και οι υπενθυμίσεις από αυτά τα «έξυπνα» συστήματα έχουν εξελιχθεί σε ένα σημαντικό κίνητρο για περισσότερη κίνηση και γυμναστική κατά τη διάρκεια της ημέρας, για άλλους έχουν εξελιχθεί σε μια επικίνδυνη εμμονή, που σε συνδυασμό με την κουλτούρα της αυτοβελτιστοποίησης που καλλιεργείται, ενδέχεται τελικά να έχουν αντίθετο αποτέλεσμα και να επηρεάζουν αρνητικά την ευημερία τους.
Εν αρχή το marketing
Όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του Insider για τους κινδύνους της εμμονικής χρήσης των εφαρμογών φυσικής κατάστασης, το όριο αναφοράς των 10.000 βημάτων, ένας «χρυσός κανόνας» στις εν λόγω εφαρμογές, είναι επιστημονικά αυθαίρετο. Προέκυψε από μια εκστρατεία marketing της ιαπωνικής εταιρείας Yamasa για να προωθήσει το νέο της gadget μέτρησης βημάτων κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του Τόκιο το 1964.
Οι πραγματικές επιστημονικές μελέτες, που έχουν αξιολογηθεί από ομότιμους, έχουν διαπιστώσει πως απαιτούνται πολύ λιγότερα βήματα μέσα σε μια ημέρα για να μειωθεί σημαντικά ο κίνδυνος θνησιμότητας. Για παράδειγμα για κάθε 2.000 βήματα ημερησίως, ο κίνδυνος πρόωρου θανάτου μπορεί να μειωθεί έως και 8% έως 11%.
Όμως τα 10.000 βήματα έχουν μια γοητεία: Είναι ένας ωραίος, στρογγυλός αριθμός, που αποτυπώνεται εύκολα στη μνήμη και επιπλέον στην Ανατολική Ασία συμβολίζει την αφθονία. Το πιο κρίσιμο… συγκεκριμενοποιεί έναν στόχο και καθησυχάζει τους ανθρώπους, δίνοντάς τους την αίσθηση πως με την επίτευξή του κατακτούν και την ευημερία.
Τα οφέλη και οι κίνδυνοι
Η Amanda Paluch, επιδημιολόγος και κινησιολόγος σωματικής δραστηριότητας στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Amherst που μελετά τα οφέλη για την υγεία της τεχνολογίας παρακολούθησης της φυσικής κατάστασης, είπε ότι για άτομα «μετρίως δραστήρια», οι εν λόγω εφαρμογές μπορούν να είναι «ένα εξαιρετικό εργαλείο». Η ποσοτικοποίηση της κίνησής μας διευκολύνει τη σταδιακή αύξηση των κινήτρων καθημερινής άσκησης.
Ωστόσο η Amanda Paluch υπογραμμίζει πως προκύπτουν και ορισμένα σημαντικά προβλήματα στο να ζεις με τους αριθμούς μιας εφαρμογής παρακολούθησης άσκησης. «Το θέμα με τη σωματική δραστηριότητα ή οποιοδήποτε είδος συμπεριφοράς υγείας, είναι ότι βασίζεται στο άτομο», ανέφερε στο Insider και πρόσθεσε: «Πόση δραστηριότητα χρειάζεται πραγματικά ένα άτομα για να δει διάφορα οφέλη για την υγεία, όπως μείωση της αρτηριακής πίεσης ή βελτίωση της ψυχικής υγείας ή μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου; Η απάντηση διαφέρει ανάλογα με το άτομο».
Το βέλτιστο πρόγραμμα φυσικής κατάστασης για ένα άτομο εξαρτάται από μια μεγάλη ποικιλία παραγόντων: την ηλικία του, το αν έχει χρόνια πάθηση ή όχι, ακόμη και τα γονίδιά του. Αυτή η εγγενής μεταβλητότητα σημαίνει ότι αυτός ο ανταγωνισμός στις μετρήσεις φυσικής κατάστασης μεταξύ των ατόμων ή η εμμονή να επιτευχθούν κάποιοι στατικοί στόχοι που ορίζονται από την εφαρμογή μπορεί να αποδειχθούν ένα δίκοπο μαχαίρι για τους χρήστες.
Η εμμονή στους αριθμούς
Οι δυνατότητες κάθε ανθρώπου είναι διαφορετικές και οι έρευνες έχουν δείξει πως οι στόχοι που ξεπερνούν τις ατομικές δυνατότητες υπονομεύουν τη διαμόρφωση υγιεινών συνηθειών. Οι εφαρμογές «παίζουν» με τους στόχους φυσικής κατάστασης χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ευρύτερη κατάσταση ενός ανθρώπου, οι ιδιαίτερες ανάγκες του και εν τέλει μειώνουν την αποτελεσματική φροντίδα των πολύπλοκων συστημάτων του κάθε ατόμου με αυθαίρετους στόχους.
Ο John Toner, καθηγητής επιστημών υγείας στο Πανεπιστήμιο του Hull στο Ηνωμένο Βασίλειο, σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Performance Enhancement & Health, υπογράμμιζε πως είναι λάθος η προσέγγιση της σωματικής δραστηριότητας αποκλειστικά με βάση τις αριθμητικές αποδόσεις. Η συνεχής – πιεστική «ώθηση» μπορεί για κάποιους να λειτουργεί ευεργετικά, μπορεί όμως και να μειώνει το εγγενές κίνητρό μακροπρόθεσμα, κάνοντας αυτές τις δραστηριότητες λιγότερο ευχάριστες. Έτσι μετατρέπει αυτό που θα έπρεπε να είναι αναψυχή σε μια ακόμη αγγαρεία παραγωγικότητας.
Ταυτόχρονα οι συνεχείς υπενθυμίσεις από τις εφαρμογές παρακολούθησης της φυσικής κατάστασης για την εκπλήρωση κάποιων κινητικών στόχων μπορεί σε ορισμένους χρήστες να ενεργοποιούν και τις ανασφάλειές για τα προσωπικά επιτεύγματα και ενδεχομένως να αναγκάζουν τους ανθρώπους να προσηλώνονται υπερβολικά στους αριθμούς. Σε κάποιες περιπτώσεις αναδιατάσσεται ολόκληρη η ζωή των ανθρώπων – με αρνητικό τρόπο – απλώς και μόνο για να επιτευχθούν οι καθημερινοί στόχοι που ορίζουν οι εφαρμογές.
«Όταν έχεις εμμονή με τους αριθμούς, μπορεί πραγματικά — συγχωρέστε τη γλώσσα μου — να γαμηθεί το μυαλό σου», τόνισε στο insider η Cathleen Kronemer, personal trainer με έδρα το St. Louis. Με εμπειρία 30 και πλέον ετών έχει δει πολλούς ανθρώπους στη δουλειά της να προσηλώνονται με εμμονή στις θερμίδες, τα χιλιόμετρα, τα βήματα, τα κιλά και η «άνθηση» των νέων gadgets έχει οδηγήσει σε αυτό που η Kronemer αποκάλεσε techorexia , έναν όρο για τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν τις εφαρμογές φυσικής κατάστασης σε υπέρμετρο βαθμό για τον περιορισμό της τροφής – οδηγώντας σε διαταραχές όπως η ανορεξία – και την υπερβολική άσκηση.
Η Kronemer αναγνωρίζοντας τα θετικά και τα αρνητικά των νέων gadgets συνοψίζει καταλήγοντας: «Είναι άλλο να χρησιμοποιείς αυτά τα δεδομένα ως έναν οδηγό και είναι άλλο η τυφλή πίστη σε αυτά σαν να είναι η Βίβλος».
