Τον Νοέμβριο του 2024, με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στο πολύπαθο νησί της Κύπρου, η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (η γνωστή ΕΥΠ) έδωσε στη δημοσιότητα 58 δελτία πληροφοριών που συνέταξαν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1974 τα στελέχη της τότε ΚΥΠ (σ.σ. η ΕΥΠ εκείνη την εποχή αποκαλούνταν Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών). Ήταν η πρώτη φορά που η διοίκηση των ελληνικών μυστικών υπηρεσιών αποχαρακτήριζε αρχειακό υλικό, το οποίο παραδίδονταν στην ιστορική έρευνα και σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη.
Σε αυτά τα δελτία πληροφοριών λοιπόν του καλοκαιριού του 1974 αποτυπώνονται με λεπτομέρειες τα όσα έγιναν παρασκηνιακά αναφορικά με το πραξικόπημα που προκάλεσε η Χούντα των Αθηνών εναντίον του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’, ο εμφύλιος «πόλεμος» που ξέσπασε στο ελληνοκυπριακό πλαίσιο λόγω του πραξικοπήματος αυτού, η πυρετώδης πολεμική προετοιμασία από την πλευρά της Τουρκίας προκειμένου να επιτεθεί στη Μεγαλόνησο και οι δύο φάσεις της στρατιωτικής Επιχείρησης «Αττίλας».
Παροιμιώδης ολιγωρία και εθελοτυφλία από τη χουντική ηγεσία
Σε κάποια από αυτά τα αποχαρακτηρισμένα δελτία πληροφοριών θα ρίξουμε σήμερα φως, με αφορμή το νέο βιβλίο του Τάσου Σακελλαρόπουλου, ιστορικού και υπεύθυνου των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο», υπό τον τίτλο «Απόρρητα έγγραφα της ΚΥΠ για το Κυπριακό σχολιασμένα, Ιούλιος – Αύγουστος 1974». Στο πρώτο μέρος του ογκωδέστατου τόμου, που φθάνει τις 880 σελίδες, σχολιάζονται οι εκθέσεις της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, σε μια προσπάθεια να ερμηνευτούν τα γεγονότα που οδήγησαν στην απώλεια σχεδόν του 37% του νησιού και να ριχτεί φως στην παροιμιώδη ολιγωρία και την εθελοτυφλία της χουντικής ηγεσίας απέναντι στη σαρωτική τουρκική εισβολή. Όπως σημειώνει και ο δημοσιογράφος Αλέξης Παπαχελάς στον πρόλογο, «οι αποχαρακτηρισμένες εκθέσεις της τότε ΚΥΠ είναι ψυχρά κείμενα που παραθέτουν πληροφορίες και εκτιμήσεις για την περίοδο από την προετοιμασία του πραξικοπήματος εναντίον του αρχιεπισκόπου Μακαρίου έως την τουρκική εισβολή» και «μας δίνουν μια γεύση του τι συνέβαινε εκείνες τις «καυτές» ημέρες. Είναι μια πρώτη γεύση από το τι θα μπορούσε να ακολουθήσει αν αποχαρακτηρίζονταν όλα τα αρχεία των ελληνικών κρατικών υπηρεσιών εκείνης της περιόδου».
Έξι ώρες μετά την απόβαση μετέδωσε την είδηση το ραδιόφωνο του ΕΙΡΤ
Λίγο μετά τις 05:00 το πρωί της 20ής Ιουλίου 1974, τουρκικές δυνάμεις ξεκινούν από το λιμάνι της Μερσίνης και ανενόχλητες αποβιβάζονται στην παραλία Πεντεμίλι, στη βόρεια ακτογραμμή της Κύπρου, περίπου 8 χιλιόμετρα από την Κερύνεια. Σχεδόν ταυτόχρονα, σμήνη τουρκικών αεροπλάνων ξεκινούν τις επιθέσεις κατά κύματα εναντίον της Λευκωσίας και άλλων σημαντικών περιοχών, ενώ ελικόπτερα επιχειρούν ρίψεις αλεξιπτωτιστών. Οι Κύπριοι βρίσκονται στο έλεος των εισβολέων. Άοπλοι πολίτες δολοφονούνται, γυναίκες βιάζονται και οπλίτες της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου (ΕΛΔΥΚ) αιχμαλωτίζονται.
Η Χούντα των Αθηνών υπό τον δικτάτορα Δημήτριο Ιωαννίδη αντιδρά ανεξήγητα αργοπορημένα. Μέχρι την τελευταία στιγμή το ελληνικό Υπουργείο Εθνικής Άμυνας θεωρούσε ότι οι Τούρκοι μπλόφαραν και δεν θα επιτίθετο στο νησί. Η αντίδραση ήρθε με οικτρή καθυστέρηση. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πως μόλις τις 08:00 το πρωί εκείνης της ημέρας δόθηκε επισήμως η εντολή από την Αθήνα για την εφαρμογή των πολεμικών σχεδίων, ενώ το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας Τηλεοράσεως (ΕΙΡΤ) μετέδωσε την είδηση της εισβολής στην Κύπρο γύρω στις 11:00 το πρωί! Η καθυστέρηση αυτή έδωσε την ευκαιρία στους Τούρκους να παγιώσουν τις θέσεις που είχαν καταλάβει και να δημιουργήσουν προγεφυρώματα.
Κι όμως τα ενημερωτικά δελτία της ΚΥΠ δείχνουν πως υπήρχαν βάσιμες πληροφορίες για όλα όσα ακολούθησαν. Προπαραμονή της εισβολής, υπάρχει σαφής ενημέρωση εκ μέρους της ελληνικής υπηρεσίας πληροφοριών προς τη στρατιωτική και πολιτική ηγεσία της Χούντας ότι οι τουρκικές δυνάμεις στην ευρύτερη περιοχή της Μερσίνης οργανώνουν λεπτομερώς την προετοιμασία αποβατικών σχηματισμών. Προορισμός τους, ευλόγως, θεωρείται ότι είναι η Κύπρος.
Τι αναφέρει το Ημερήσιο δελτίο πληροφοριών 18ης Ιουλίου 1974
Διαβάσουμε σχετικά στο ενημερωτικό δελτίο της ΚΥΠ με ημερομηνία 18 Ιουλίου 1974:
ΚΥΠ/Α ΚΛΑΔΟΣ (0-221564)
ΤΟΥΡΚΙΑ
α.- Εσωτερική Κατάστασις
Μ. Εθνοσυνέλευσις
Την 18/7/74 και περί ώραν 3ην μ.μ. συνέρχεται εκτάκτως η Τουρκική Εθνοσυνέλευσις δι’ εξέτασιν της καταστάσεως εν Κύπρω.
Σχόλιον
Η ανωτέρω έκτακτος σύγκλησις της Μ. Εθνοσυνελεύσεως υποδηλοί το μέγεθος του ενδιαφέροντος της Τουρκίας ως προς την εξέλιξιν της καταστάσεως εν Κύπρω (σ.σ. εννοεί την κατάσταση μετά το πραξικόπημα της Χούντας κατά του Μακάριου),
β.-Εξωτερική Πολιτική
Κυπριακόν
(1) Την 17/7/74 ο Πρωθυπουργός Ετζεβίτ ερωτηθείς εάν η Τουρκία θ’ ανεχθή την εν Κύπρω δημιουργηθείσαν κατάστασιν απήντησεν: «η κατάστασις δεν έχει εισέτι αποσαφηνισθή. Ο Μακάριος ευρίσκεται εν ζωή. Τούτο αποτελεί σοβαρόν παράγοντα διά την αποσαφήνισιν της καταστάσεως».
(2) Τουρκική εφημερίς (ΓΚΙΟΥΝΑΪΝΤΙΝ) υποστηρίζει εις άρθρον της ότι οι Αμερικανοί και οι Βρεταννοί εμποδίζουν την Τουρκίαν να επέμβη εις Κύπρον, προσπαθούντες να πείσουν την Τουρκίαν ότι η κατάστασις εις την νήσον αποτελεί εσωτερικήν υπόθεσιν.
Τίτλος του εν λόγω άρθρου είναι: «Η Τουρκία ζημιούται υπό των φίλων και ουχί υπό των εχθρών της».
Σχόλιον:
«Εκ των ανωτέρω διαφαίνεται ότι η Τουρκία ευρίσκεται εν αναμονή και προσπαθεί να κερδίση χρόνον, μέχρις ότου αποσαφηνισθή η κατάστασις και ίνα ούτω εξετάση τας αντιδράσεις των άλλων χωρών.
Εκ παραλλήλου δε προετοιμάζει, ως συνήθως και την κοινήν γνώμην διά κάθε ανάλογον έκβασιν».
Όλη η κινητοποίηση των Τούρκων ήταν γνωστή στην Αθήνα
Ο συγγραφέας κ. Σακελλαρόπουλος αναφέρει πως το δελτίο εκείνης της ημέρας μας ενημερώνει για τη διαμόρφωση θετικού κλίματος προς τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής εκ μέρους της Τουρκίας, προκειμένου να προετοιμάσει το έδαφος για την επικείμενη τελικά δική της πολεμική επέμβαση στην Κύπρο. Και συνεχίζει το τηλεγράφημα ως προς την κινητοποίηση των τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων:
4.-Στρατιωτική Κατάστασις
α.- Η 39η ΜΠ (Αλεξανδρέττα) προέβη εις τας κάτωθι ενεργείας:
(1) Η μετακίνησις του 50ου Τακ. Συγκροτήματος εις περιοχήν ΑΛΑΤΑ ανεμένετο να περατωθή μέχρι της πρωίας της 17/7/74.
(2) Εκ της 39ης Ταξ. θα διατεθούν εις τούτο 2 Διμοιρίαι Κόμπρα και Ίλαι Αρμάτων.
(3) Τμήματα του 49 Μ/Κ Σ θα μεταφερθούν εις ΑΛΑΤΑ και θα τεθούν υπό την Δσιν του Συγκροτήματος.
(4) Εξ άλλου και τα λοιπά Συντάγματα της Μεραρχίας είναι έτοιμα προς αναχώρησιν διά την περιοχήν ΑΛΑΤΑ.
Αι κινούμεναι προς ΑΛΑΤΑ Μονάδες διετάχθησαν όπως κινούνται εις μικράς φάλαγγας των 10-20 οχημάτων.
(5) Η σύνθεσις των οπλιτών της Μεραρχίας αυξάνει εις ποσοστόν 100%, έρχονται δε 3000 οπλίται εκ διαφόρων Μονάδων και περιοχών.
Αι δεξαμεναί καυσίμων των οχημάτων δέον να είναι πλήρεις.
(6) Υπό της Στρατιάς απεστάλησαν 50 τόννοι πυρομαχικών και οπλισμός προοριζόμενα διά τας αποβατικάς Μονάδας.
(7) Τα άρματα της ΕΜΑ θα μεταφερθούν εις Μερσίνην μόλις αφιχθούν βαγόνια εις Ισλαχιγιέ.
(8) Η δύναμις του 50ου Τακτ. Συγκροτήματος, το οποίον αντιμετωπίζει δυσκολίας εις τα θέματα επιμελητείας, δέον να υπολογίζεται περίπου εις 3.000.
(9) Από της 19/7/74 εις την έδραν του ΤΜ του 6ου ΣΣ πρόκειται να εγκατασταθή Στρατηγός (Υποστράτηγος μάλλον), όστις πρόκειται να συγκροτήση Στρατηγείον.
Σχόλιον:
Η 39η ΜΠ συνεχίζει προπαρασκευαστικάς της ενεργείας δι’ ανάληψιν αποβατικής επιχειρήσεως κατά Κύπρου.
Ήδη συνεκρότησε το 50ον ΣΑΣ, όπερ μετεφέρθη εις περιοχήν ΑΛΑΤΑ Μερσίνης, έτοιμον δι’ επιβίβασιν. Εκτιμάται ότι δεν ελήφθη εισέτι υπό της Τουρκικής Κυβερνήσεως απόφασις δι’ επέμβασιν εις Κύπρον. Κατά Δ/γήν του Αρχηγείου δέον όπως:
α. Εντός 12 ωρών ετοιμασθούν αι Μονάδες Χωροφυλακής, αίτινες θα λάβουν μέρος εις τας προετοιμασίας εναντίον της Κύπρου.
β. Άπασαι αι Μονάδες συνεχίσουν την εφαρμογήν των μέτρων στρατ. ετοιμότητος.
Ο Δ/τής Μηχανικού του 6ου ΣΣ μετά την αναγνώρισίν του εις την περιοχήν επιβάσεως ανέφερεν ότι υπάρχει πολύ εργασία ακόμη και πρέπει να κοπούν 1200 δένδρα. Ο Σωματάρχης διέταξε να επισπευθούν αι εργασίαι με μπουλτόζες εις 6-7 περιοχάς.
Τι αναφέρει το ημερήσιο δελτίο πληροφοριών 19ης Ιουλίου 1974
Μάλιστα την παραμονή της εισβολής στην Κύπρο, το δελτίο της ΚΥΠ ενημερώνει πλήρως την Αθήνα για την προετοιμασία των τουρκοκυπριακών δυνάμεων, ιδιαιτέρως στην περιοχή της Λάρνακας, για την υποδοχή ενδεχόμενης τουρκικής αποβατικής ενέργειας στο νησί. Διαβάζουμε σχετικά τα όσα αναφέρουν οι πράκτορες της χώρας μας, τόσο για τα συμβαίνοντα στην Κύπρο όσο και στην Τουρκία:
ΚΥΠ/Α΄ ΚΛΑΔΟΣ (0-221680)
ΗΜΕΡΗΣΙΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΕΠΙ ΚΥΠΡΟΥ – ΤΟΥΡΚΙΑΣ
ΚΥΠΡΟΣ
1.-Στρατιωτική Κατάστασις
Ενέργειαι Τ/Κ (σ.σ. Τουρκοκυπρίων)
α.- Ο Τ/Κ Στρατιωτικός Διοικητής Λάρνακος διέταξε τας υπ’ αυτόν Μονάδας όπως: (1) Ενισχυθούν οι Λόχοι εξ’ Εφέδρων Αγωνιστών.
(2) Οργανωθή Δύναμις κρούσεως εκ Τ/Κ κομμάντος.
(3) Εξέλθουν υπό πάσαν μυστικότητα αι Διοικήσεις των Στρατοπέδων των, εις ασφαλείς θέσεις.
(4) Κατασκευασθούν παρατηρητήρια.
β.- Η δραστηριότης των Τ/Κ Λεμεσού έχει ούτω:
(1) Κατασκευάζονται φυλάκια και ορύγματα.
(2) Απεκόπησαν πλήρως αι είσοδοι εις τον Τ/Κ τομέα διά βαρελίων και φορτηγών αυτοκινήτων.
(3) Μετεκινήθησαν εντός του Τ/Κ τομέως αι διαμένουσαι εις τον Ε/Κ τομέα Τ/Κ οικογένειαι.
(4) Εδόθη εντολή ετοιμότητος δι’ άμυναν.
γ.- Η Τ/Κ Μονάς Κλαυδίας Λάρνακος ενισχύθη δι’ αγωνιστών πολύ νεαράς ηλικίας και έλαβε μέτρα αμύνης ευρείας κλίμακος.
Σχόλιον: Εκτιμάται ότι παρόμοια μέτρα ελήφθησαν και υπό των λοιπών Τ/Κ Στρατιωτικών Διοικήσεων.
Βρεταννικαί Βάσεις; Εις την Βάσιν Δεκελείας αριθμός οικογενειών Βρεταννών μετά των αποσκευών των μετεκινήθησαν διά λεωφορείων προς βάσιν Ακρωτηρίου. Εξ’ άλλου Βρεταννικαί οικογένειαι διαμένουσαι εις Λεμεσόν και Τρόοδον, μετεφέρθησαν εις Βάσιν Επισκοπής.
Σχόλιον: Εκτιμάται ότι οικειοθελώς μετεκινήθησαν αι οικογένειαι, άνευ γενικού μέτρου και γενικής μετακινήσεως αυτών.
Είναι ξεκάθαρο πως η επισήμανση σχετικά με την κινητικότητα των βρετανικών οικογενειών συνδέεται άμεσα και στην περίπτωση αυτή με την ενδεχόμενη τουρκική επίθεση στο νησί.
ΤΟΥΡΚΙΑ
2.- Στρατιωτική Κατάστασις
α.-Μέτρα Συναγερμού Α και Β Στρατιάς (σ.σ. αφορά την ενημέρωση για την κινητοποίηση των τουρκικών δυνάμεων και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Θράκης).
Από 15 2000/7/74 ετέθησαν εν συναγερμώ άπασαι αι Μονάδες πρώτου Κλιμακίου της Α και Β Στρατιάς ως επίσης και αι Μονάδες κομμάντος (Μπολού) και Ταξιαρχία Αλεξιπτωτιστών (Καισάρεια).
Σχόλιον: Λήψις μέτρων ετοιμότητος λόγω της εν Κύπρω καταστάσεως.
β.- 2α ΜΠ
Η Μεραρχία διέταξε το 13ον Μ/Κ Σ όπως άπαν το προσωπικό των Μονάδων κληθή εις τα Στρατόπεδα και κινηθή προς την περιοχήν αρχικής συγκεντρώσεως, εν αναμονή Διαταγής της Μεραρχίας διά την επικίνδυνον περιοχήν.
γ.- Δραστηριότης 39ης ΜΠ
(1) Εις Μερσίνην συνεκροτήθη Αμφίβιος Ταξιαρχία εις ην θα υπάγωνται αι εκεί εδρεύουσαι Αμφίβιοι Μονάδες.
(2) Το 49ον Μ/Κ Σ και αι Μονάδες της Φρουράς Ισλαχιγιέ ευρίσκονται εν ετοιμότητι διά την μετακίνησιν (μεταστάθμευσιν).
(3) Ο Διοικητής της 2ας Στρατιάς (Ικόνιον) αφίχθη εις Άδανα.
(4) Ο Διοικητής της 39ης ΜΠ την 19 04002/7/74 ευρισκόμενος εις Άδανα διέταξε τον Διοικητήν του ΤΜ του 6ου ΣΣ όπως ειδοποιηθή πάραυτα το Σύνταγμα και η Ταξιαρχία ώστε μέχρι της 07 008 ώρας περατωθή η φόρτωσις όλου του προσωπικού, υλικού και οχημάτων.
Σχόλιον: Συνεχίζεται η προπαρασκευή των αποβατικών δυνάμεων τόσον διά την εκτέλεσιν προγράμματος εκπαιδεύσεως όσον και ετοιμότητος δι’ ανάληψιν πολεμικής αποστολής κατά Κύπρου.
Αν μη τι άλλο οι πληροφορίες είναι αποκαλυπτικές αναφορικά με τη συγκρότηση και την προετοιμασία τουρκικής αμφίβιας ταξιαρχίας η οποία θα λάμβανε μέρος στις αποβατικές δυνάμεις που ετοιμάζει η γείτονα χώρα στην περιοχή της Μερσίνης, ακριβώς απέναντι από τις κυπριακές ακτές. Όπως κι έγινε με τα γνωστά τραγικά αποτελέσματα.
