«Born in the U.S.A.»: Πως από μια λογοκλοπή δημιουργήθηκε το δημοφιλέστερο τραγούδι του Μπρους Σπρίνγκστιν

Για πολλούς αποτελεί άτυπο εθνικό ύμνο των Ηνωμένων Πολιτειών. Είμαι μια από τις σταθερές μουσικές υποκρούσεις στους ετήσιους εορτασμούς της αμερικανικής Ημέρας Ανεξαρτησίας (4ης Ιουλίου) και ευλόγως, ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα τραγούδια του 76χρονου Μπρους Σπρίνγκστιν. Ο λόγος για το «Born in the U.S.A.», ένα κομμάτι που όλοι κάποια στιγμή στη ζωή έχουμε ακούσει, είτε μας αρέσει η ροκ μουσική, είτε όχι.

Περιλαμβάνεται στον ομώνυμο δημοφιλή δίσκο που κυκλοφόρησε το 1984 και οι στίχοι αναφέρονται στους βετεράνους του πολέμου του Βιετνάμ και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν επιστρέφοντας στην πατρίδα τους. Αυτούς θέλησε να τιμήσει ο Μπρους Σπρίνγκστιν γράφοντας και μελοποιώντας το τραγούδι. Πως όμως προέκυψε; Με αφορμή την νέα ταινία «Springsteen: Deliver from Nowhere» ανατρέξαμε στα όσα αφηγείται ο ίδιος για το «Born in the U.S.A.» στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο «Bruce Springsteen – Born to Run» που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Key Books.

Η κόντρα με τον Ντόναλντ Τραμπ

Επτά χρόνια αφοσιώθηκε για τη συγγραφή της ιστορίας της ζωής του και η ανάγνωσή της προσφέρει την ίδια ειλικρίνεια, το χιούμορ και την αυθεντικότητα που βρίσκει κανείς και στα τραγούδια του Δημοκρατικών πολιτικών πεποιθήσεων καλλιτέχνη που πριν από περίπου 6 μήνες ήρθε σε δημόσια αντιπαράθεση με τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ. Ο θρυλικός ροκ σταρ έχει αποκαλέσει τον πρόεδρο των ΗΠΑ «ακατάλληλο» για αξίωμα, προσθέτοντας πως «η πατρίδα μου, η Αμερική που αγαπώ, η Αμερική για την οποία έχω γράψει, που υπήρξε φάρος ελπίδας και ελευθερίας επί 250 χρόνια, βρίσκεται τώρα στα χέρια μιας διεφθαρμένης, ανίκανης και ύπουλης κυβέρνησης», ζητώντας από το κοινό να «υψώσει τη φωνή του ενάντια στον αυταρχισμό και να αφήσει την ελευθερία να θριαμβεύσει». Ο ένοικος του Λευκού Οίκου απάντησε πως ο Σπρίνγκστιν είναι ένας «ατάλαντος, απαίσιος, σπαστικός κόπανος που υποστήριξε στις εκλογές ένθερμα τον απατεώνα Τζο Μπάιντεν».

275ο στη λίστα με τα 500 καλύτερα όλων των εποχών

Ό,τι άποψη κι αν έχει κανείς για τις πολιτικές πεποιθήσεις του Δημοκρατικού καλλιτέχνη ή του Ρεπουμπλικανού προέδρου, δεν μπορεί να διαφωνήσει πως ο εν λόγω τραγουδιστής έχει χαράξει τη δική του πορεία στο παγκόσμιο μουσικό στερέωμα, με το «Born in the U.S.A.» να σημαδεύει γενιές ολόκληρες και να κατατάσσεται στην 275η θέση της λίστας του αμερικανικού περιοδικού Rolling Stone με τα 500 καλύτερα τραγούδια όλων των εποχών (αν έχετε απορία πρώτο στη σχετική κατάταξη είναι το «Like a Rolling Stone» του Μπομπ Ντίλαν).

Το ξεχασμένο σενάριο

Πάμε λοιπόν πίσω στο 1981. Τότε ξεκινά επί της ουσίας η ιστορία του δημοφιλούς κομματιού του Σπρίνγκστιν. Εκείνη την εποχή ο σκηνοθέτης Πολ Σρέιντερ (γνωστός από τις ταινίες «Επάγγελμα: Ζιγκολό» και «Η αγριόγατα») στέλνει στον Μπρους ένα σενάριο για μια ταινία που ετοίμαζε, υπό τον τίτλο «Born in the U.S.A.» και του ζητά να το ντύσει με μουσική. Του το άφησε πάνω στο τραπέζι, κουβέντιασαν για λίγο και έφυγε. Κάποιες μέρες αργότερα, δουλεύοντας πάνω σ’ ένα καινούργιο του κομμάτι με τίτλο «Vietnam», το βλέμμα του πέφτει πάνω στο εξώφυλλο του σεναρίου και αρχίζει να τραγουδά για ρεφρέν τον στίχο «I was born in the U.S.A.». Η επικεφαλίδα του σεναρίου του δίνει την ιδέα να αλλάξει τον τίτλο του τραγουδιού που «έχτιζε» εκείνη τη στιγμή, και κάπως έτσι το «Vietnam» μετονομάζεται σε «Born in the U.S.A.».

«Το «τσίμπησα» απευθείας»

Γράφει χαρακτηριστικά: «Μπροστά μου υπήρχαν μερικά βιβλία, λίγες σκόρπιες πένες κιθάρας και ένα στήριγμα για φυσαρμόνικα. Μαζί με τα διάσπαρτα ψίχουλα του απογευματινού μου γεύματος, άφηναν ελάχιστο χώρο στο σημειωματάριό μου. Μετατόπισα το βάρος μου ακουμπώντας τα πόδια μου με τις κάλτσες στο σκαλιστό πόδι λέοντα του δρύινου τραπεζιού, πάνω στο οποίο έγραφα επί είκοσι πέντε χρόνια. Ένα λαμπατέρ αντίκα έριχνε ένα αμυδρό φως στο μοναδικό άλλο αντικείμενο που υπήρχε πάνω στο τραπέζι: ένα σενάριο ταινίας. Μου το είχε στείλει ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης Πολ Σρέιντερ. Στο παρελθόν, ο Πολ είχε στο ενεργητικό του το σενάριο του «Taxi Driver» (σ.σ. στην Ελλάδα η ταινία προβλήθηκε με τον τίτλο «Ο Ταξιτζής») και είχε γράψει και σκηνοθετήσει τη «Θανάσιμη Απειλή», δύο απ’ τις πιο αγαπημένες μου ταινίες της δεκαετίας του ’70. Έπαιξα μερικές συγχορδίες στην καφεκίτρινη ακουστική μου κιθάρα Gibson J200, ξεφύλλισα το σημειωματάριό μου, σταμάτησα σε μια σελίδα και ψιθύρισα έναν στίχο από ένα τραγούδι που είχα ετοιμάσει για τους βετεράνους του Βιετνάμ που επέστρεφαν. Έριξα τότε μια ματιά στο αδιάβαστο εξώφυλλο του σεναρίου και τραγούδησα τον τίτλο του: «Born in the USA». Τον «τσίμπησα» απευθείας από το σενάριο του Πολ. Ήταν μια ιστορία για τις δοκιμασίες και τα βάσανα ενός συγκροτήματος τοπικής εμβέλειας στο Κλίβελαντ του Οχάιο».

Παρεμπιπτόντως, το τραγούδι θα γινόταν τόσο μεγάλη επιτυχία που ο σκηνοθέτης θα αναγκαζόταν το 1985 που ήταν έτοιμος να γυρίσει την ταινία, να της δώσει άλλον τίτλο, «Light of Day». Του τον είχε υποδείξει ο Σπρίνγκστιν, σε μια προσπάθεια να τον.. ξεπληρώσει γι’ αυτή την τυχαία και τόσο καταλυτική στην καριέρα του λογοκλοπή.

Η ηχογράφηση

Ο τραγουδιστής συνεχίζει την αφήγησή του, αναφερόμενος στην ηχογράφηση του κομματιού: «Στο στούντιο Hit Factory έβαλα κάτω αυτά που είχα: στίχους, έναν υπέροχο τίτλο, δύο συγχορδίες, ένα ριφ από συνθεσάιζερ, αλλά ούτε ίχνος πραγματικής ενορχήστρωσης. Ήταν η δεύτερη λήψη μας. Ένας ηχητικός χείμαρρος ξεχύθηκε στα ακουστικά μου. Άρχισα να τραγουδάω. Η μπάντα με παρακολουθούσε προσεκτικά για να επιχειρήσει μια «ζωντανή» ενορχήστρωση «εν κινήσει» και ο Μαξ Γουάινμπεργκ έδωσε τον καλύτερο ηχογραφημένο του εαυτό στα ντραμς. Τέσσερα λεπτά και τριάντα εννέα δευτερόλεπτα αργότερα, το «Born in the USA» ήταν έτοιμο. Αφήσαμε τα όργανά μας, μπήκαμε στο δωμάτιο της κονσόλας και ακούσαμε την καταιγίδα που είχαμε μόλις τιθασεύσει.

To «Born in the USA» παραμένει ένα απ’ τα σπουδαιότερα και πιο παρεξηγημένα τραγούδια που έχω γράψει. Ο συνδυασμός των μπλουζ στίχων που σε τραβάνε προς τα «κάτω» και των εμφατικών ρεφρέν που σε «ανεβάζουν», η αξίωση για το δικαίωμα ύπαρξης μιας «κριτικής» πατριωτικής φωνής που να συνυπάρχει με την υπερηφάνεια της καταγωγής, φάνταζαν πολύ αντιφατικά (ή απλώς ενοχλητικά!) για ορισμένους απ’ τους πιο ανέμελους και λιγότερο οξυδερκείς ακροατές του. Αυτός, φίλοι μου, είναι ο τρόπος με τον οποίο μπορεί συχνά να γκελάρει η μπάλα της ποπ στο γήπεδο της πολιτικής.

«Το παρουσίασα στη δυνατότερη εκδοχή του»

Για χρόνια μετά την κυκλοφορία του άλμπουμ μου με τις μεγαλύτερες πωλήσεις, όταν έφτανε το Χαλοουίν, μικρά παιδιά με κόκκινες μπαντάνες μου χτυπούσαν την εξώπορτα τραγουδώντας: «I was born in the USA». Με τα χρόνια, είχα την ευκαιρία να επαναπροσδιορίσω το κομμάτι, ιδιαίτερα σε ακουστικές εκδοχές του, που δεν μπορούσαν να παρερμηνευτούν, αλλά αυτές οι ερμηνείες είχαν πάντα ως φόντο το πρωτότυπο και κέρδιζαν ένα μέρος της νέας τους δύναμης απ’ την εξοικείωση που είχαν ήδη αναπτύξει οι ακροατές με τη βερσιόν του άλμπουμ. Στο άλμπουμ, το «Born in the USA» παρουσιάστηκε στη δυνατότερη εκδοχή του. Αν είχα επιχειρήσει ν’ αποδυναμώσω ή να αλλάξω τη μουσική, πιστεύω ότι θα κατέληγα σ’ έναν δίσκο που θα γινόταν πιο εύκολα κατανοητός αλλά δεν θα με ικανοποιούσε τόσο.

Η ιστορία ενός άνεργου βετεράνου του Βιετνάμ

Το «Born in the U.S.A.» αφηγείται την ιστορία ενός άνεργου και απογοητευμένου βετεράνου του Βιετνάμ. Αναφέρεται στις ρίζες του από την εργατική τάξη, την κατάταξή του στο στρατό, την απώλεια του αδερφού του, και τη δυσάρεστη επιστροφή του στην πατρίδα. Σύμφωνα με τον Μπρους Σπρίνγκστιν «μιλά για έναν τύπο που προέρχεται από την εργατική τάξη και που βρίσκεται στη μέση μιας πνευματικής κρίσης, κατά την οποία νιώθει χαμένος. Είναι σαν να μην υπάρχει τίποτα πια που να τον δένει με την κοινωνία. Είναι απομονωμένος από την κυβέρνηση, απομονωμένος από την οικογένειά του, σε σημείο που τίποτα δεν έχει νόημα».

Και προσθέτει: «Ήταν ένα τραγούδι διαμαρτυρίας και όταν το άκουσα στη διαπασών μέσα απ’ τα γιγάντια ηχεία του στούντιο ηχογράφησης Hit Factory κατάλαβα ότι ήταν ένα απ’ τα καλύτερα πράγματα που είχα κάνει ποτέ. Ήταν ένα μπλουζ για φαντάρους και οι στίχοι του ένας απολογισμός. Το ρεφρέν ήταν μια διακήρυξη για το μόνο σίγουρο πράγμα που δεν μπορούσε να αρνηθεί κανείς: τον τόπο όπου γεννήθηκε. Τη γενέθλια γη και το δικαίωμα σε όλους τους αγώνες· το αίμα, τη σύγχυση, την ευλογία και τη χάρη που τους συνοδεύουν. Πληρώνοντας με το σώμα σου και την ίδια σου την ψυχή, έχεις κερδίσει με το παραπάνω το δικαίωμα να διεκδικείς και να συνδιαμορφώνεις την πατρίδα σου».

Οι στίχοι του τραγουδιού

Born down in a dead man’s town

The first kick I took was when I hit the ground

End up like a dog that’s been beat too much

‘Til you spend half your life just to cover it up now

Born in the USA

I was born in the USA

I was born in the USA

Born in the USA, now

Got in a little hometown jam

So they put a rifle in my hands

Send me off to a foreign land

To go and kill the yellow man

Born in the USA

I was born in the USA

Born in the USA

I was born in the USA

Come back home to the refinery

Hiring man said, “Son, if it was up to me”

Went down to see my V.A. man

He said, “Son, don’t you understand, now?”

Oh, yeah

No, no

No, no, no

I had a brother at Khe Sanh

Fightin’ off them Viet Cong

They’re still there, he’s all gone

He had a woman he loved in Saigon

I got a picture of him in her arms now

Down in the shadow of the penitentiary

Out by the gas fires of the refinery

I’m ten years burnin’ down the road

Nowhere to run, ain’t got nowhere to go

Born in the USA

I was born in the USA, oh

Born in the USA

I’m a long-gone daddy in the USA, now

Born in the USA

Born in the USA

Born in the USA

I’m a cool rocking daddy in the USA, now

Η μετάφραση του τραγουδιού στα ελληνικά

Γεννημένος σε μια πόλη νεκρή και χαμένη

Το πρώτο χτύπημα το έφαγα πριν καν σταθώ στα πόδια μου

Κατέληξα σαν σκυλί που το έχουν δείρει πάρα πολύ

Μέχρι που περνάς τη μισή σου ζωή προσπαθώντας να το κρύψεις

Γεννημένος στις Η.Π.Α.

Γεννήθηκα στις Η.Π.Α.

Γεννήθηκα στις Η.Π.Α.

Γεννημένος στις Η.Π.Α., ναι

Μπλέχτηκα σε μια μικρή μπελά στην πόλη μου

Και μου έβαλαν ένα τουφέκι στα χέρια

Με έστειλαν σε μια ξένη χώρα

Για να πάω να σκοτώσω τον «κίτρινο άνθρωπο»

Γεννημένος στις Η.Π.Α.

Γεννήθηκα στις Η.Π.Α.

Γεννημένος στις Η.Π.Α.

Γεννήθηκα στις Η.Π.Α.

Γύρισα πίσω σπίτι, στο διυλιστήριο

Κι ο εργοδηγός είπε «Αν περνούσε από μένα, γιε μου…»

Πήγα κάτω στο γραφείο των βετεράνων

Κι εκείνος είπε «Γιε μου, δεν το καταλαβαίνεις; τώρα;»

Είχα έναν αδελφό στο Κε Σαν

Πολεμούσε ενάντια στους Βιετκόγκ

Εκείνοι είναι ακόμα εκεί, κι αυτός έχει χαθεί

Είχε μια γυναίκα που αγαπούσε στη Σαϊγκόν

Και τώρα έχω μια φωτογραφία του στην αγκαλιά της

Κάτω, στη σκιά της φυλακής

Εκεί, δίπλα στις φλόγες του διυλιστηρίου

Δέκα χρόνια καίγομαι στον δρόμο

Χωρίς μέρος να τρέξω, χωρίς μέρος να πάω

Γεννημένος στις Η.Π.Α.

Γεννήθηκα στις Η.Π.Α.

Γεννημένος στις Η.Π.Α.

Είμαι ένας χαμένος πατέρας στην Αμερική τώρα

Γεννημένος στις Η.Π.Α.

Γεννημένος στις Η.Π.Α.

Γεννημένος στις Η.Π.Α.

Είμαι ένας «κουλ» ροκάς μπαμπάς στην Αμερική τώρα

Ακούστε το τραγούδι, εδώ: