Η «τελική διαύγεια», που συχνά αναφέρεται και ως «η έξαρση», είναι ένα απρόσμενο επεισόδιο ξαφνικής εγκεφαλικής διαύγειας και ενέργειας λίγο πριν το τέλος των ανθρώπων με άνοια.

Οι νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, οδηγούν σε μόνιμη πνευματική φθορά. Ωστόσο, η τελική διαύγεια αποτελεί μια αναπάντεχη εξαίρεση, που συνήθως πυροδοτεί ενθουσιασμό και ελπίδα στο περιβάλλον του ασθενούς.

Το άτομο δείχνει να ανακτά για λίγο ένα κομμάτι του εαυτού του πριν μπει και πάλι στη φάση της επιδείνωσης. Και δυστυχώς το όνομα του φαινομένου φανερώνει και τη σημασία του. Συνήθως προμηνύει ότι ο θάνατος πλησιάζει.

Η τελική διαύγεια δεν αποτελεί επίσημη διάγνωση και δεν τη βιώνουν όλοι όσοι βρίσκονται στο τελικό στάδιο μιας ασθένειας. Παρόλα αυτά, όσες φορές συμβαίνει, γίνεται εμπειρία που δύσκολα ξεχνιέται.

Το να δει κανείς έναν αγαπημένο του να ξαναβρίσκει την ικανότητα και τη διάθεση να επικοινωνήσει αναμφίβολα μπορεί να προκαλέσει έναν ενθουσιασμό. Ίσως νιώσετε σαν να επέστρεψε και πως μπορείτε να συνδεθείτε μαζί του/της, όπως πιστεύατε πως δεν θα ξανασυμβεί. Ωστόσο η πραγματικότητα είναι διαφορετική.

Ποια είναι τα σημάδια της τελικής διαύγειας

Κατά τη διάρκεια της τελικής διαύγειας, το άτομο μπορεί να αλληλεπιδράσει με το περιβάλλον με τρόπους που είχε χάσει πριν. Τα επεισόδια μπορεί να διαρκέσουν από λίγα λεπτά μέχρι λίγες ώρες.

Ένας άνθρωπος που περνάει τελική διαύγεια μπορεί:
  • Να ανταποκρίνεται σε αγαπημένα πρόσωπα ενώ πριν δεν μπορούσε
  • Να μιλάει καθαρά αφού είχε χάσει την ικανότητα επικοινωνίας
  • Να εκφράζει ανάγκες, όπως να ζητήσει νερό ή ένα αγαπημένο φαγητό
  • Να αναγνωρίζει πρόσωπα που είχε ξεχάσει, ακόμη και φίλους από μια φωτογραφία
  • Να θυμάται παλιές εμπειρίες και να τις αφηγείται με προθυμία
  • Να συμμετέχει ξανά σε αγαπημένη δραστηριότητα, όπως τραγούδι ή μουσικό όργανο που είχε χρόνια να ακουμπήσει

Πόσο διαρκεί η «τελική διαύγεια»

Η τελική διαύγεια σε άτομα με προχωρημένη άνοια συνήθως σηματοδοτεί ότι ο θάνατος πλησιάζει, αν και δεν υπάρχει τρόπος να προβλεφθεί ο ακριβής χρόνος. Οι περισσότεροι αναφέρουν ότι τέτοια επεισόδια εμφανίζονται μέρες ή εβδομάδες πριν από το τέλος.

Το παράδοξο βρίσκεται στο ότι κάποιος με προοδευτική ασθένεια παρουσιάζει ξαφνική βελτίωση, έστω και προσωρινή. Ο θάνατος όμως μπορεί να απέχει ακόμη μέρες, εβδομάδες ή και μήνες. Ο χρόνος μπορεί να διαφέρει, αλλά το ουσιαστικό όμως είναι ότι η διαύγεια, σε οποιαδήποτε μορφή της, υποδεικνύει πως το τέλος πλησιάζει. Οπότε είναι σημαντικό να αξιοποιηθεί ο χρόνος που απομένει.

Πιθανές αιτίες

Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν τι προκαλεί την τελική διαύγεια. Φαίνεται όμως πως υπάρχουν αλλαγές στον εγκέφαλο κοντά στη στιγμή του θανάτου. Έρευνες δείχνουν ότι εγκέφαλοι με χαμηλά επίπεδα οξυγόνου μπορεί να παρουσιάζουν αυξημένη δραστηριότητα.

Αυτή η αλλαγή ίσως επιτρέπει σε ένα άτομο να αποκτήσει πρόσβαση σε λειτουργίες που είχε χάσει. Σε κάποιες μελέτες έχει παρατηρηθεί αύξηση των κυμάτων γάμμα, που συνδέονται με εγρήγορση και μνήμη, κατά τη διάρκεια εμπειριών κοντά στον θάνατο, όπως μια καρδιακή ανακοπή.

Η έρευνα όμως είναι ακόμα στην αρχή. Υπάρχουν περισσότερα που δεν γνωρίζουμε παρά όσα γνωρίζουμε.

Τα τελευταία πέντε χρόνια έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον για το φαινόμενο. Ερευνητές συλλέγουν μαρτυρίες από επαγγελματίες που φροντίζουν ανθρώπους στο τέλος της ζωής, όπως νοσηλευτές σε ειδικά κέντρα. Αυτή η γνώση θα βοηθήσει στο μέλλον όσους καλούνται να φροντίσουν ένα αγαπημένο πρόσωπο που παρουσιάζει τελική διαύγεια.

Φροντίδα και αντιμετώπιση

Πολλοί θεωρούν ότι το επεισόδιο δείχνει ότι το αγαπημένο τους πρόσωπο αναρρώνει. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει την επιθυμία να σταματήσει η φροντίδα ή τα φάρμακα. Μάλιστα μερικοί τείνουν να πιστεύουν ότι τα φάρμακα ευθύνονται για τη σύγχυση ή τη μειωμένη διαύγεια και όχι η ίδια η ασθένεια.

Η πραγματικότητα είναι πως τα φάρμακα που χορηγούνται ανακουφίζουν από τον πόνο. Η τελική διαύγεια είναι παροδική και παρότι φαίνεται σαν θαύμα, δεν σημαίνει πως υπάρχει θεραπεία. Σημαίνει πως η ασθένεια προχωρά, οπότε είναι σημαντικό να συνεχιστεί το πλάνο του γιατρού.

Πώς να φροντίσετε τον αγαπημένο σας

  • Να είστε παρόντες. Δείξτε ενσυναίσθηση και ακολουθήστε τη ροή της στιγμής. Αφήστε εκείνους να οδηγήσουν τη συζήτηση.
  • Κρατήστε τη συζήτηση απλή. Μιλήστε για ήρεμα και θετικά πράγματα.
  • Δώστε αξία στη στιγμή. Αν και προτεραιότητα είναι οι ανάγκες του αγαπημένου σας, μην διστάσετε να μοιραστείτε λόγια που σημαίνουν κάτι και για εσάς. Μπορεί να είναι σε θέση να καταλάβουν λόγια αγάπης που θέλατε καιρό να τους πείτε.

Πώς να φροντίσετε τον εαυτό σας

Η φροντίδα του εαυτού σας είναι εξίσου σημαντική:

  • Δώστε χώρο στον εαυτό σας. Μπορεί να μην ξέρετε πώς να νιώσετε και αυτό είναι φυσικό.
  • Επεξεργαστείτε το πένθος. Η απώλεια σε άτομα με άνοια ξεκινά πριν τον θάνατο. Η προσωρινή επιστροφή του «παλιού» τους εαυτού μπορεί να κάνει αυτή τη διαδικασία πιο δύσκολη.
  • Χαρείτε τη στιγμή. Μην αφήσετε τη θλίψη να σβήσει τη χαρά της επανασύνδεσης. Πολλοί κρατούν αυτές τις τελευταίες στιγμές ως όμορφη ανάμνηση.
  • Ζητήστε στήριξη. Μοιραστείτε την εμπειρία με ανθρώπους που εμπιστεύεστε. Επικοινωνήστε με ειδικό αν χρειαστεί.

Η τελική διαύγεια μπορεί να μοιάζει με αναστροφή της πορείας. Όμως δυστυχώς δεν είναι σημάδι ίασης. Ωστόσο αυτό δεν μειώνει τη δύναμη της εμπειρίας. Για πολλούς αποτελεί μια τελευταία ευκαιρία επικοινωνίας με ένα πρόσωπο που αγαπούν. Αξιοποιήστε τη στιγμή και να είστε επιεικείς με τον εαυτό σας καθώς προσπαθείτε να διαχειριστείτε το βάρος μιας τόσο έντονης εμπειρίας.