Οι επιστήμονες ίσως πλησιάζουν στην απάντηση ενός από τα πιο επίμονα ερωτήματα της ανθρώπινης εμπειρίας: γιατί ο χρόνος φαίνεται να περνάει πιο γρήγορα καθώς μεγαλώνουμε.

Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Communications Biology, βασίστηκε σε δεδομένα από το Κέντρο Μελέτης Γήρανσης και Νευροεπιστήμης του Κέιμπριτζ (Cam-CAN), ένα μακροπρόθεσμο ερευνητικό έργο για τη γήρανση του εγκεφάλου.

Πώς έγινε η έρευνα

Συνολικά, 577 άτομα παρακολούθησαν ένα απόσπασμα οκτώ λεπτών από το επεισόδιο «Bang! You’re Dead» της κλασικής τηλεοπτικής σειράς του θρυλικού σκηνοθέτη «Alfred Hitchcock Presents». Κατά τη διάρκεια της προβολής, καταγράφηκαν λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες (fMRI) για την παρακολούθηση των αλλαγών στη δραστηριότητα του εγκεφάλου τους.

Το συγκεκριμένο απόσπασμα επιλέχθηκε επειδή έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί ταυτόχρονες και συντονισμένες αντιδράσεις σε διαφορετικούς ανθρώπινους εγκεφάλους, κάτι που το καθιστά ιδανικό για να μελετηθεί πώς ο εγκέφαλος «κόβει» και παρακολουθεί τα διαδοχικά γεγονότα.

Οι συμμετέχοντες στη μελέτη ήταν ηλικίας από 18 έως 88 ετών. Οι ερευνητές ανέλυσαν τα δεδομένα χρησιμοποιώντας έναν υπολογιστικό αλγόριθμο που ονομάζεται Greedy State Boundary Search (GSBS).

Ο αλγόριθμος αυτός εντοπίζει μεταβάσεις ανάμεσα σε σταθερά μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας, καταγράφοντας πώς αλλάζει ο εγκέφαλος από στιγμή σε στιγμή, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη γενική πλοκή του βίντεο.

Τι έδειξε η έρευνα για την αντίληψη του χρόνου

Τα αποτελέσματα της μελέτης ήταν αποκαλυπτικά: οι εγκέφαλοι των ηλικιωμένων συμμετεχόντων περνούσαν σε «καταστάσεις δραστηριότητας» λιγότερο συχνά, και κάθε τέτοια κατάσταση διαρκούσε περισσότερο. «Αυτό υποδηλώνει ότι τα μακρύτερα (και άρα λιγότερα) νευρικά “στιγμιότυπα” στο ίδιο χρονικό διάστημα ίσως συμβάλλουν στην αίσθηση των ηλικιωμένων ότι ο χρόνος περνά πιο γρήγορα», σημείωσαν οι ερευνητές.

Η ιδέα αυτή συμφωνεί με μια θεωρία που πάει πίσω φτάνοντας ως τον Αριστοτέλη: όσο περισσότερα διακριτά γεγονότα βιώνει κανείς σε μια χρονική περίοδο, τόσο περισσότερο διαρκεί αυτή υποκειμενικά. Αν λοιπόν ο εγκέφαλος των μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων καταγράφει λιγότερα τέτοια «γεγονότα», ο χρόνος φαίνεται να κυλάει πιο γρήγορα.

Αν και αυτή η υπόθεση δεν έχει αποδειχθεί πλήρως, ο νευροεπιστήμονας Giorgio Vallortigara από το Πανεπιστήμιο του Τρέντο στην Ιταλία, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, δήλωσε στο Live Science ότι τα συμπεράσματα είναι «πολύ πειστικά».

Το φαινόμενο της «νευρωνικής αποδιαφοροποίησης»

Οι συγγραφείς της μελέτης αποδίδουν το φαινόμενο αυτό στο φαινόμενο της νευρωνικής αποδιαφοροποίησης λόγω ηλικίας (age-related neural dedifferentiation). Με απλά λόγια, όσο μεγαλώνουμε, η δραστηριότητα των περιοχών του εγκεφάλου γίνεται λιγότερο εξειδικευμένη.

Για παράδειγμα, σε νέους, νευρώνες που είναι ειδικευμένοι στην αναγνώριση προσώπων ενεργοποιούνται κυρίως από πρόσωπα. Στους ηλικιωμένους, όμως, οι ίδιοι νευρώνες μπορεί να ενεργοποιούνται και από άσχετα αντικείμενα. Αυτή η γενίκευση μπορεί να καθιστά δυσκολότερο το να διακρίνει ο εγκέφαλος πού τελειώνει ένα γεγονός και πού αρχίζει το επόμενο.

Η υποκειμενικότητα του χρόνου

Ωστόσο, η αποδιαφοροποίηση αυτή δεν αρκεί από μόνη της για να εξηγήσει το φαινόμενο. Η γλωσσολόγος Joanna Szadura, από το Πανεπιστήμιο Maria Curie-Skłodowska στην Πολωνία, εξηγεί στο Live Science ότι η ερμηνεία των επιστημόνων είναι εύλογη, αλλά τονίζει ότι πρέπει να λάβουμε υπόψη και ότι λειτουργούμε με δύο χρονικές κλίμακες.

Από τη μία, ο κοινωνικός χρόνος είναι γραμμικός: ώρες, μέρες, χρόνια. Από την άλλη, η εσωτερική μας αντίληψη του χρόνου λειτουργεί λογαριθμικά.

Για παράδειγμα, ένας χρόνος είναι το 20% της ζωής ενός 5χρονου παιδιού, αλλά μόλις το 2% της ζωής ενός 50χρονου. Άρα, η αντίληψή μας για τον χρόνο εξαρτάται τόσο από τα νευρωνικά «γεγονότα» όσο και από τον τρόπο με τον οποίο μετράμε υποκειμενικά τον χρόνο μέσα μας.

Πώς μπορούμε να επιβραδύνουμε το χρόνο

Παρά ταύτα, υπάρχει τρόπος να επιβραδύνουμε την αίσθηση του χρόνου, σύμφωνα με τους ερευνητές. «Η εκμάθηση νέων πραγμάτων, τα ταξίδια και η ενασχόληση με καινούριες εμπειρίες μπορεί να κάνουν τον χρόνο να μοιάζει πιο γεμάτος, όταν τον κοιτάμε αναδρομικά», εξηγεί η Linda Geerligs από το Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας, εκ των συγγραφέων της μελέτης.

«Αλλά ίσως ακόμα πιο σημαντικές είναι οι ουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις και οι δραστηριότητες που μας φέρνουν χαρά – αυτές μπορούν να συμβάλλουν σε μια πιο γεμάτη αίσθηση του χρόνου».