ΧΑΠ: Όσα πρέπει να γνωρίζετε για την τρίτη αιτία θανάτου παγκοσμίως

Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι μία νόσος που εξελίσσεται αθόρυβα, επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους και σήμερα καταγράφεται ως η τρίτη αιτία θανάτου παγκοσμίως. Πρόκειται για μια πάθηση του αναπνευστικού που, αν και συχνά υποτιμάται από τους ασθενείς, έχει σοβαρές συνέπειες τόσο στην ποιότητα ζωής όσο και στη συνολική υγεία. Η Επίκουρη Καθηγήτρια Πνευμονολογίας του ΕΚΠΑ Ανδριάνα Παπαϊωάννου εξηγεί με σαφήνεια τι ακριβώς είναι η ΧΑΠ, πώς εξελίσσεται, ποια είναι τα πρώτα σημάδια και ποιες θεραπευτικές επιλογές έχουν σήμερα οι ασθενείς.

Τι είναι ακριβώς η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια και ποιος είναι ο μηχανισμός με τον οποίο εξελίσσεται στον οργανισμό;

Η ΧΑΠ είναι μια χρόνια πάθηση του αναπνευστικού συστήματος που χαρακτηρίζεται κυρίως από τη σταδιακή και μόνιμη απόφραξη των αεραγωγών. Οι αεραγωγοί στενεύουν, η ελαστικότητά τους μειώνεται και οι πνεύμονες παγιδεύουν αέρα, κάτι που δυσκολεύει σημαντικά την εκπνοή. Ο ασθενής συχνά νιώθει ότι «δεν του φτάνει ο αέρας» και αναγκάζεται να αναπνέει πιο γρήγορα και πιο επιφανειακά.

Αυτή η κατάσταση δεν εμφανίζεται απότομα. Προοδευτικά, ο ασθενής αρχίζει να έχει δυσκολία σε μεγαλύτερες προσπάθειες, όπως στο ανέβασμα σκάλας, ενώ στη συνέχεια η δύσπνοια εμφανίζεται ακόμη και σε μικρότερες δραστηριότητες, όπως κατά το περπάτημα σε επίπεδο έδαφος.

Ποιοι είναι οι κύριοι παράγοντες που προκαλούν τη ΧΑΠ;

Ο πλέον καθοριστικός παράγοντας είναι το κάπνισμα. Ο καπνός του τσιγάρου δρα σαν ισχυρός ερεθιστικός παράγοντας που προκαλεί φλεγμονή και σταδιακή καταστροφή των αεραγωγών και του πνευμονικού ιστού. Με τον καιρό, αυτή η φλεγμονή οδηγεί στην εμφάνιση των μόνιμων αλλοιώσεων που χαρακτηρίζουν τη ΧΑΠ.

Ωστόσο, δεν ευθύνεται αποκλειστικά το κάπνισμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η νόσος σχετίζεται με επαγγελματική έκθεση σε σκόνες ή χημικούς ρύπους, καθώς και με την ατμοσφαιρική ρύπανση. Σημαντικό ρόλο παίζει και η έκθεση σε καπνό βιομάζας, ειδικά σε χώρες όπου το μαγείρεμα ή η θέρμανση γίνεται με ξύλα ή άλλα υλικά σε κλειστούς χώρους, με αποτέλεσμα να εισπνέονται υψηλές συγκεντρώσεις βλαβερών σωματιδίων.

Ένας ακόμη παράγοντας είναι η γενετική προδιάθεση, όπως η έλλειψη της α1–αντιθρυψίνης. Σε άτομα με αυτή την κληρονομική ιδιαιτερότητα, ακόμη και μικρή έκθεση στο κάπνισμα μπορεί να προκαλέσει ταχεία εμφάνιση της νόσου.

Γιατί η ΧΑΠ αποτελεί τρίτη αιτία θανάτου παγκοσμίως;

Περισσότερα από 65 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως πάσχουν από ΧΑΠ, και ο αριθμός αυτός αυξάνεται συνεχώς σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Στη χώρα μας ο αριθμός αυτός υπολογίζεται γύρω στις 800.000. Η νόσος προσβάλλει κυρίως καπνιστές μέσης και μεγάλης ηλικίας και μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο λόγω της καταστροφής των πνευμόνων και της αναπνευστικής ανεπάρκειας αλλά αυτή η φλεγμονή δρα σε ολόκληρο το σώμα.

Επηρεάζει συνολικά τον οργανισμό και συχνά συνυπάρχει με άλλες σοβαρές παθήσεις. Πολλοί ασθενείς παρουσιάζουν καρδιαγγειακά νοσήματα, τα οποία επιβαρύνουν την κατάσταση και αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου. Παράλληλα, το κάπνισμα, πέρα από τη ΧΑΠ, αυξάνει και τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα. Σημαντικό είναι επίσης ότι η νόσος συνδέεται με τον διαβήτη, την οστεοπόρωση, αλλά και με ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές, οι οποίες συχνά εντείνουν τη δυσλειτουργία και την απομόνωση των ασθενών.

Πότε πρέπει κάποιος να ζητήσει ιατρική βοήθεια; Ποια είναι τα πρώτα προειδοποιητικά σημάδια;

Τα πρώτα συμπτώματα που θα πρέπει να κινητοποιήσουν κάποιον είναι ο βήχας, ιδιαίτερα ο επίμονος βήχας που σχετίζεται με το κάπνισμα, η παραγωγή πτυέλων και η δυσκολία στην αναπνοή κατά την άσκηση. Πολλοί, ωστόσο, αποδίδουν αυτά τα συμπτώματα στην ηλικία ή στη μειωμένη φυσική κατάσταση και καθυστερούν να ζητήσουν βοήθεια. Ένας καπνιστής που εμφανίζει οποιοδήποτε από αυτά τα σημάδια χρειάζεται οπωσδήποτε αξιολόγηση από πνευμονολόγο, διότι η πρώιμη διάγνωση μπορεί να αλλάξει την πορεία της νόσου.

Πώς γίνεται η διάγνωση της ΧΑΠ;

Η διάγνωση βασίζεται πρωτίστως στη σπιρομέτρηση. Πρόκειται για μια απλή, ανώδυνη και γρήγορη εξέταση που μετρά πόσος αέρας μπορεί να εκπνεύσει ο ασθενής και με τι ταχύτητα. Με αυτόν τον τρόπο ο γιατρός εκτιμά τον βαθμό απόφραξης των αεραγωγών και επιβεβαιώνει ή αποκλείει τη διάγνωση.

Συχνά η σπιρομέτρηση συνοδεύεται από επιπλέον εξετάσεις, όπως αξονική τομογραφία θώρακος ή εξετάσεις αίματος, όταν χρειάζεται πιο λεπτομερής αξιολόγηση της κατάστασης. Ωστόσο, η σπιρομέτρηση παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος της διάγνωσης.

Πόσο σημαντική είναι η διακοπή του καπνίσματος; Μπορεί να αντιστραφεί η βλάβη;

Όταν έχουν ήδη δημιουργηθεί μόνιμες βλάβες στους αεραγωγούς και στο πνευμονικό παρέγχυμα, αυτές δεν μπορούν να αντιστραφούν πλήρως. Παρ’ όλα αυτά, η διακοπή του καπνίσματος είναι καθοριστική, καθώς επιβραδύνει σημαντικά την εξέλιξη της νόσου.

Με τη διακοπή της έκθεσης στον καπνό, η φλεγμονή μειώνεται, η αναπνευστική λειτουργία σταθεροποιείται και ο ρυθμός επιδείνωσης πέφτει αισθητά. Επομένως, ακόμη και αν οι βλάβες δεν εξαφανιστούν, η πρόοδος της νόσου επιβραδύνεται, γεγονός που έχει τεράστια σημασία για τη ζωή και την καθημερινότητα του ασθενούς.

Ποιοι άλλοι παράγοντες κινδύνου επηρεάζουν την εμφάνιση και την εξέλιξη της νόσου;

Πέρα από το κάπνισμα, σημαντικό ρόλο παίζουν οι επαγγελματικές εκθέσεις σε χημικά, σκόνες και σωματίδια, η ατμοσφαιρική ρύπανση και η έκθεση σε καπνό καύσης μέσα στο σπίτι. Σε περιοχές με υψηλή ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως αστικά κέντρα, το φορτίο επιβαρύνει την αναπνευστική υγεία.

Στις φτωχότερες χώρες, μεγάλο ποσοστό των ασθενών με ΧΑΠ δεν έχει καπνίσει ποτέ, αλλά έχει εκτεθεί επί χρόνια σε καύση ξύλων και άλλων υλικών για μαγείρεμα ή θέρμανση. Τέλος, η γενετική προδιάθεση από την έλλειψη α1–αντιθρυψίνης μπορεί να οδηγήσει σε εμφάνιση ΧΑΠ σε νεότερη ηλικία.

Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές για τη ΧΑΠ; Είναι αποτελεσματικές;

Η αντιμετώπιση της ΧΑΠ περιλαμβάνει μια σειρά από παρεμβάσεις που στοχεύουν στη μείωση των συμπτωμάτων, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου.

Η διακοπή του καπνίσματος αποτελεί το πρώτο και πιο ουσιαστικό βήμα. Στη συνέχεια, ακολουθούν φαρμακευτικές θεραπείες όπως τα εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά, τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή σε ορισμένες περιπτώσεις και νεότερα αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Για ορισμένους ασθενείς έχουν εγκριθεί και βιολογικές θεραπείες, δύο από αυτές έχουν έγκριση από τον FDA για ασθενείς ιδιαίτερα για εκείνους που εμφανίζουν συχνές παροξύνσεις που βρίσκονται στην κατηγορία των μονοκλονικών αντισωμάτων.

Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η πνευμονική αποκατάσταση, μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που περιλαμβάνει άσκηση, ενδυνάμωση, φυσικοθεραπεία, ψυχολογική υποστήριξη και σωστή εκπαίδευση στη χρήση των φαρμάκων. Επίσης, πολύ σημαντικοί είναι οι εμβολιασμοί για τη μη εξέλιξη της νόσου. Σε προχωρημένες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί οξυγονοθεραπεία ή υποστήριξη με ειδικές συσκευές μηχανικού αερισμού.

Τι ακριβώς περιλαμβάνει η πνευμονική αποκατάσταση;

Η πνευμονική αποκατάσταση είναι ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα που πραγματοποιείται από ομάδα επαγγελματιών υγείας και αποσκοπεί στη βελτίωση της λειτουργικότητας και της ζωής των ασθενών με ΧΑΠ. Ο πυρήνας του προγράμματος είναι η άσκηση (τόσο αερόβια όσο και μυϊκής ενδυνάμωσης) η οποία βοηθά τον ασθενή να αυξήσει τη φυσική του αντοχή και να μειώσει τη δύσπνοια.

Παράλληλα, οι φυσιοθεραπευτές διδάσκουν τεχνικές αναπνοής και τρόπους για την καλύτερη αποβολή των εκκρίσεων, ενώ οι διατροφολόγοι βοηθούν τον ασθενή να διατηρήσει υγιές σωματικό βάρος και στην ενίσχυση της μυϊκής μάζας, κάτι που είναι κρίσιμο στη ΧΑΠ. Οι ψυχολόγοι συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του άγχους, της κατάθλιψης και της αίσθησης ενοχής που συχνά νιώθουν οι ασθενείς λόγω της σχέσης της νόσου με το κάπνισμα. Τέλος, ο πνευμονολόγος συντονίζει όλο το πρόγραμμα και εκπαιδεύει τον ασθενή στην έγκαιρη αναγνώριση των παροξύνσεων και στη σωστή χρήση των φαρμάκων.

Ποιο είναι το μήνυμα πρόληψης που πρέπει να κρατήσει το ευρύ κοινό;

Το σημαντικότερο μήνυμα είναι ότι η ΧΑΠ μπορεί σε μεγάλο βαθμό να προληφθεί, και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι η διακοπή του καπνίσματος. Ο αντικαπνιστικός νόμος που ισχύει στη χώρα μας μπορεί να βοηθήσει σημαντικά. Ένας υγιεινός τρόπος ζωής, που περιλαμβάνει άσκηση και ισορροπημένη διατροφή, συμβάλλει επίσης σημαντικά.

Οι καπνιστές και οι πρώην καπνιστές πρέπει να γνωρίζουν ότι μια απλή εξέταση, η σπιρομέτρηση, μπορεί να αποκαλύψει έγκαιρα προβλήματα στην αναπνευστική λειτουργία και να αποτελέσει αφετηρία για αλλαγές που βελτιώνουν την υγεία τους. Κανένα σύμπτωμα, όπως ο βήχας ή η δυσκολία στην αναπνοή, δεν πρέπει να θεωρείται «φυσιολογικό» για έναν καπνιστή.

Η έγκαιρη διάγνωση, η κατάλληλη θεραπεία και η σωστή ενημέρωση μπορούν να αλλάξουν αποφασιστικά την πορεία της νόσου.