Έρχεται το πρώτο αντιγηραντικό φάρμακο – αλλά όχι για εσάς, για τον σκύλο σας!

Η ιδέα ενός φαρμάκου που δεν στοχεύει μία ασθένεια, αλλά τη διαδικασία της γήρανσης, πέρασε για δεκαετίες στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Σήμερα, ωστόσο, μεγάλα ακαδημαϊκά προγράμματα, κλινικές δοκιμές και χρηματοδοτούμενες νεοφυείς επιχειρήσεις συγκλίνουν σε έναν κοινό στόχο: να παρατείνουν την υγιή διάρκεια ζωής — προς το παρόν, των σκύλων.

Η αλλαγή αυτή συνδέεται με την ήδη σημαντική αύξηση στο προσδόκιμο ζωής των κατοικίδιων. Μια εκτεταμένη μελέτη στην Ιαπωνία κατέγραψε πάνω από 50% αύξηση στη μέση διάρκεια ζωής των σκύλων σε σχέση με τη δεκαετία του 1980. Η πρόοδος στην κτηνιατρική, η καλύτερη διατροφή και η στενή συνύπαρξη με τον άνθρωπο έχουν αλλάξει ριζικά το προσδόκιμο ζωής των τετράποδων φίλων μας.

Παράλληλα, η οικονομική διάσταση είναι καθοριστική: μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες οι ιδιοκτήτες ξοδεύουν περίπου 140 δισ. δολάρια τον χρόνο για την υγεία, τη διατροφή και τη φροντίδα των ζώων συντροφιάς. Με 44,5% των αμερικανικών νοικοκυριών να έχουν σκύλο, η αγορά για προϊόντα που υπόσχονται καλύτερη και μακρύτερη ζωή στα κατοικίδια είναι τεράστια.

Γιατί τα σκυλιά είναι «ιδανικό εργαστήριο» γήρανσης

Οι σκύλοι αποτελούν μοναδικό μοντέλο για τη μελέτη της γήρανσης, συνδυάζοντας χαρακτηριστικά που κανένα άλλο ζώο δεν διαθέτει όλα μαζί:

• Κοινό περιβάλλον με τον άνθρωπο – σε αντίθεση με πειραματόζωα που ζουν σε ελεγχόμενα εργαστηριακά περιβάλλοντα, τα κατοικίδια μοιράζονται τον ίδιο αέρα, νερό, διατροφή και καθημερινές συνήθειες με τους ιδιοκτήτες τους.
• Παρόμοιο εντερικό μικροβίωμα – χάρη στην εξημέρωση, το μικροβίωμα των σκύλων μοιάζει περισσότερο με το ανθρώπινο από ό,τι των ποντικιών, διευκολύνοντας τη μεταφορά γνώσης.
• Μικρότερη διάρκεια ζωής – επιτρέπει στους ερευνητές να παρατηρήσουν τα αποτελέσματα παρεμβάσεων στη μακροζωία μέσα σε λίγα χρόνια αντί για δεκαετίες.
• Γενετική ποικιλία εντός του είδους – οι ακραίες διαφορές ανάμεσα στις ράτσες (μέγεθος, εμφάνιση, συμπεριφορά, διάρκεια ζωής) λειτουργούν σαν «φυσικό εργαστήριο» για τον εντοπισμό γονιδίων και μοριακών μηχανισμών που επηρεάζουν τη γήρανση.

Οι μεγάλες διαφορές στη διάρκεια ζωής ανάμεσα στις ράτσες

Η γήρανση στους σκύλους δεν είναι ενιαία:

• Το presa canario έχει μέση διάρκεια ζωής περίπου 7,7 χρόνια.
• Το μικρόσωμο dachshund φτάνει σχεδόν το διπλάσιο προσδόκιμο.
• Τεράστια έρευνα σε 10 εκατομμύρια σκύλους στις ΗΠΑ κατέγραψε μέσο όρο 9,5 έτη για γιγαντόσωμες ράτσες και 13,5 έτη για μικρόσωμες — διαφορά 40%.
• Ακόμη και μέσα στις πολύ μεγάλες ράτσες υπάρχουν εντυπωσιακές διαφορές: ο Μεγάλος Σκύλος των Πυρηναίων ζει κατά μέσο όρο 11,5 χρόνια, ενώ ο ποιμενικός Καυκάσου μόλις 5,4 χρόνια.

Το μέγεθος του σώματος σχετίζεται με τον αυξημένο κίνδυνο καρκίνου (περισσότερα κύτταρα, περισσότερες πιθανότητες γενετικών βλαβών), όμως οι ερευνητές επισημαίνουν ότι οι γενετικοί παράγοντες είναι εξίσου κρίσιμοι.

Τι είναι το Dog Aging Project

Ξεκίνησε το 2014 από τους καθηγητές Daniel Promislow και Matt Kaeberlein. Στόχος: να κατανοήσει πώς γερνούν τα σκυλιά και ποιες παρεμβάσεις μπορούν να επιμηκύνουν τη διάρκεια υγιούς ζωής τους.

• Πρόκειται για διαχρονική (longitudinal) μελέτη: παρακολουθούνται τα ίδια ζώα επί χρόνια.
• Σήμερα περιλαμβάνει πάνω από 50.000 σκύλους με τη συμμετοχή των ιδιοκτητών τους.

Ένα απρόσμενο εύρημα

Τα σκυλιά που τρέφονταν μία φορά την ημέρα είχαν χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης παθήσεων που σχετίζονται με την ηλικία.

Ο καθηγητής Kaeberlein παραδέχθηκε: «Δεν ήταν καθόλου αυτό που περίμενα!»

Ωστόσο, οι επιστήμονες τονίζουν ότι πρόκειται για παρατηρητικά δεδομένα. Μπορεί η αιτία να είναι άλλοι παράγοντες π.χ. διαφορετικές συνήθειες φροντίδας ή ασθένειες που απαιτούν συχνότερη τροφή. Οι ίδιοι υπογραμμίζουν την ανάγκη τυχαιοποιημένων κλινικών δοκιμών για επιβεβαίωση.

Από τη νηστεία στο χάπι – Η ραπαμυκίνη

Η διαλειμματική νηστεία και ο θερμιδικός περιορισμός έχουν συσχετιστεί με παράταση ζωής σε πολλά είδη. Η ραπαμυκίνη, ένα μόριο που ανακαλύφθηκε σε βακτήρια στο Νησί του Πάσχα (Rapa Nui), φαίνεται να μιμείται αυτά τα οφέλη.

• Ενεργοποιεί την αυτοφαγία – τη διαδικασία όπου τα κύτταρα «καθαρίζουν» φθαρμένα συστατικά και τα αντικαθιστούν, βελτιώνοντας τη λειτουργία τους.
• Έχει ήδη δείξει ότι παρατείνει τη ζωή σε ζύμες, σκουλήκια, μύγες, ποντίκια και μικρά πρωτεύοντα όπως οι μαρμοζέτες.

Στο πλαίσιο του Dog Aging Project σχεδιάζεται η κλινική μελέτη TRIAD:

• 580 σκύλοι θα λάβουν ραπαμυκίνη για 12 μήνες και θα παρακολουθούνται για άλλα 2 χρόνια.
• Ήδη μικρότερες δοκιμές έδειξαν ότι το φάρμακο είναι ασφαλές για σκύλους και προσφέρει οφέλη σε μεγαλύτερα κυνηγόσκυλα.

Ο καθηγητής Kaeberlein δήλωσε: «Θεωρώ ότι είναι καλύτερη από 50/50 η πιθανότητα η ραπαμυκίνη να παρατείνει τη διάρκεια ζωής και να βελτιώνει την υγεία στους σκύλους. Δεν θα με σόκαρε αν δούμε πάνω από 20% αύξηση στην υγιή διάρκεια ζωής».

Η επιχειρηματική διάσταση – Η περίπτωση της Loyal

Η νεοφυής εταιρεία Loyal, με έδρα το Σαν Φρανσίσκο, έχει συγκεντρώσει πάνω από 150 εκατ. δολάρια από το 2019 και πρωταγωνιστεί στον αγώνα για αντιγηραντικά φάρμακα για σκύλους.

LOY-001 – Η αιχμή του δόρατος

• Στόχος: μεγαλόσωμοι σκύλοι άνω των 7 ετών και 40 κιλών (όπως ροτβάιλερ).
• Μορφή: ενέσιμο φάρμακο μακράς δράσης, που θα χορηγείται από κτηνίατρο κάθε 3–6 μήνες.
• Μηχανισμός: μείωση των επιπέδων IGF-1 (Insulin-like Growth Factor 1), μιας ορμόνης που σχετίζεται με το μέγεθος και την ταχύτερη γήρανση.

Ρυθμιστικό στάδιο

Τον Νοέμβριο 2023, ο FDA αναγνώρισε ότι τα επιστημονικά δεδομένα του LOY-001 παρέχουν «εύλογη προσδοκία αποτελεσματικότητας» στην παράταση της ζωής και της υγείας των σκύλων.

• Η Loyal αναμένει υπό όρους έγκριση έως το 2026.
• Η άδεια αυτή μπορεί να ισχύει έως 5 χρόνια, διάστημα κατά το οποίο θα ολοκληρωθούν οι πλήρεις δοκιμές και η αξιολόγηση για πλήρη έγκριση.

Η ιδρύτρια Celine Halioua δηλώνει: «Η κλινική μας δοκιμή δεν επικεντρώνεται σε μία ασθένεια, αλλά στην παράταση της υγιούς ζωής συνολικά. Είναι η πρώτη δοκιμή που εγκρίθηκε από τον FDA για φάρμακο μακροζωίας σε οποιοδήποτε είδος».

Παρενέργειες – Τι γνωρίζουμε ως τώρα

Σύμφωνα με τις μέχρι σήμερα μελέτες, το LOY-001 μπορεί να προκαλέσει ήπια και παροδική γαστρεντερική δυσφορία σε κάποιους σκύλους. Δεν έχουν αναφερθεί σοβαρές παρενέργειες.

Η βιολογία πίσω από τα φάρμακα

• IGF-1: ορμόνη που ρυθμίζει την ανάπτυξη και τον μεταβολισμό. Τα υψηλά επίπεδα συνδέονται με ταχύτερη ανάπτυξη, μεγαλύτερο σώμα και πιθανώς μειωμένη διάρκεια ζωής.
• Μιμητικά θερμιδικού περιορισμού: ουσίες που ενεργοποιούν τα ίδια μονοπάτια που προκαλεί η νηστεία, αποφέροντας παρόμοια οφέλη χωρίς να μειωθεί η τροφή.
• Αυτοφαγία: κυτταρικός «καθαρισμός» που απομακρύνει φθαρμένα οργανίδια και πρωτεΐνες, κρίσιμος για την ανανέωση των κυττάρων και τη μακροζωία.

Από τα σκυλιά στον άνθρωπο – Προοπτικές

Η έρευνα στα κατοικίδια είναι πολύτιμη και για τον άνθρωπο:

• Ο σκύλος μοιράζεται περισσότερα γονιδιακά χαρακτηριστικά με τον άνθρωπο σε σχέση με τα ποντίκια.
• Πολλές ηλικιακές ασθένειες όπως καρκίνος και οστεοαρθρίτιδα είναι κοινές.
• Η μελέτη του IGF-1 μπορεί να αποκαλύψει μηχανισμούς με άμεση σημασία για τη γήρανση του ανθρώπου, καθώς υπάρχουν ενδείξεις ότι οι υπεραιωνόβιοι έχουν σπάνιες παραλλαγές στο γονίδιο αυτό.

Η επιτυχία του LOY-001 θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για παρόμοιες θεραπείες σε ανθρώπους, αν και η μετάβαση αυτή απαιτεί μακροχρόνιες και αυστηρές κλινικές δοκιμές.

Προκλήσεις – Ρυθμιστικές, ηθικές και κοινωνικές

• Ρυθμιστική εποπτεία: η «υπό όρους έγκριση» πριν την πλήρη απόδειξη αποτελεσματικότητας δημιουργεί ερωτήματα για την προστασία ζώων και ιδιοκτητών.
• Ηθική χρήση σε υγιή ζώα: πόσο αποδεκτό είναι να υποβάλλονται σε θεραπεία μόνο για να ζήσουν περισσότερο;
• Κόστος και ανισότητες: αν η θεραπεία είναι ακριβή, ποιοι ιδιοκτήτες θα έχουν πρόσβαση;
• Επιστημονικές αβεβαιότητες: δεν είναι βέβαιο ότι η γνώση που θα αποκτηθεί στα σκυλιά θα μεταφραστεί αυτούσια στον άνθρωπο.

Προσδοκίες – Επιστήμη με συγκρατημένη αισιοδοξία

Η συνδυασμένη πρόοδος των μαζικών ερευνών όπως το Dog Aging Project, των στοχευμένων κλινικών δοκιμών όπως το TRIAD και των εμπορικών προσπαθειών όπως της Loyal δημιουργεί βάσιμη αισιοδοξία ότι μέσα στην επόμενη δεκαετία θα αποσαφηνιστεί αν οι αντιγηραντικές παρεμβάσεις μπορούν να βελτιώσουν την υγεία και να παρατείνουν τη ζωή των σκύλων.

Ο καθηγητής Kaeberlein τονίζει: «Δεν μιλάμε για μαγικό χάπι που θα σταματήσει τον χρόνο. Πρόκειται για στροφή από τη θεραπεία ασθενειών στην πρόληψη και τη διατήρηση της υγείας για περισσότερα χρόνια».

Συμπερασματικά

Το πρώτο «αντιγηραντικό» χάπι για σκύλους δεν είναι απλώς κτηνιατρική καινοτομία. Πρόκειται για πείραμα μεγάλης κλίμακας σε πραγματικές συνθήκες ζωής με σημαντικές συνέπειες για τα ζώα και πιθανόν για την ανθρώπινη υγεία.

Αν οι τρέχουσες μελέτες επιβεβαιώσουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα, τότε η δεκαετία που έρχεται ίσως σηματοδοτήσει την αρχή μιας νέας εποχής: πρώτα για τους τετράποδους φίλους μας και στη συνέχεια, ενδεχομένως, και για εμάς.