Εδώ και μήνες συμβαίνει στη χώρα μας το εξής παράδοξο: όσο διαρκεί η πανδημία του κορονοϊού αυξάνονται ταυτόχρονα οι τραπεζικές καταθέσεις νοικοκυριών και επιχειρήσεων, παρά το γεγονός ότι έχουν μειωθεί τα εισοδήματα, έχουν βάλει «λουκέτο» εκατοντάδες καταστήματα και χιλιάδες άτομα έχουν χάσει τη δουλειά τους.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι από τον περασμένο Φεβρουάριο που ενέσκηψε στην Ελλάδα ή οξεία αναπνευστική νόσος 2019-nCoV μέχρι και σήμερα, οι συνολικές καταθέσεις στις τράπεζες αυξήθηκαν πάνω από… 14 δισεκατομμύρια ευρώ (!) σε σχέση με την ίδια ημέρα πέρυσι.
Αποδεικνύεται περίτρανα πλέον στην πράξη πως τα νοικοκυριά καταναλώνουν λιγότερα και αποταμιεύουν περισσότερα, ενώ οι επιχειρήσεις που εξακολουθούν να λειτουργούν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων, φροντίζουν να φυλάνε στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς τα χρήματα που βγάζουν από τις πωλήσεις των προϊόντων τους και αυτά που λαμβάνουν από την Επιστρεπτέα Προκαταβολή.
Δεν βγαίναμε να πάρουμε καφέ
Δεν θα πρέπει επίσης να ξεχνάμε ότι η μείωση της κατανάλωσης των νοικοκυριών (που έχει ως συνέπεια να μένουν λίγο περισσότερα χρήματα στην τσέπη σε σχέση με την προ Covid εποχή) οφείλεται και στο γεγονός ότι μια σειρά δραστηριότητες είναι κλειστές (όπως για παράδειγμα οι ξενοδοχειακές μονάδες και τα εστιατόρια) ή υπολειτουργούν (όπως για παράδειγμα τα καφέ που λειτουργούν με τη μέθοδο του take away ή του delivery αλλά σε σαφώς λιγότερους να καταναλώνουν καφέ απ’ αυτά τα μαγαζιά). Και βέβαια οι επιχειρήσεις ανέβαλαν την υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση.
Ρεκόρ επταετίας
Έτσι, το συνολικό ύψος των καταθέσεων ανέρχεται πλέον στα 169 δισεκατομμύρια ευρώ, που αποτελεί νέο ρεκόρ επταετίας! Από τα συγκριτικά στοιχεία διαπιστώνουμε ότι τον Ιανουάριο του 2020 (λίγο πριν καταγραφούν τα πρώτα κρούσματα κορονοϊού στην Ελλάδα δηλαδή) οι καταθέσεις ανέρχονταν στα 156 δισεκατομμύρια ευρώ.
Δέκα μήνες αργότερα, στο τέλος Νοεμβρίου, παρά τις αντιξοότητες και την υγειονομική κρίση που είχε μετατραπεί και σε οικονομική, οι καταθέσεις έφθαναν πλέον στα 169 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων τα 158 δισ. αποτελούσαν αποταμιεύσεις των νοικοκυριών και επιχειρήσεων και τα υπόλοιπα 11 δισ., αφορούσαν τη γενική κυβέρνηση, τουτέστιν τα χρήματα που έχει τοποθετήσει στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα το κράτος, για να καλύπτει τις υποχρεώσεις του, όπως είναι μεταξύ άλλων οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων και οι συντάξεις.
Μαζεύουμε χρήματα γιατί… δεν ξέρουμε τι θα ξημερώσει
Από την Τράπεζα της Ελλάδος δίνεται επισήμως η ερμηνεία πως ο κόσμος έσπευσε να προβεί σε καταθέσεις πρωτίστως για λόγους πρόνοιας, έναντι μελλοντικών αναγκών. Με άλλα λόγια, επειδή ο Έλληνας δεν ξέρει «τι θα του ξημερώσει» με την κατάσταση που επικρατεί, φροντίζει να μην χαλάει πολλά χρήματα, αλλά ό,τι βγάζει κάθε μήνα από τη δουλειά του και μπορεί να του περισσεύουν, να τα βάζει για ασφάλεια στην τράπεζα.
Παράλληλα επισημαίνεται πως οι άμεσες κρατικές ενισχύσεις που πιστώθηκαν στους λογαριασμούς των επιχειρήσεων για την αντιμετώπιση της πανδημίας, έμειναν εν πολλοίς ανέπαφες, από τους επιχειρηματίες που επίσης είναι φειδωλοί για τα όσα θα φέρει ο χρόνος.
Η εξήγηση που γίνει η ενδιάμεση έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος
Ο ίδιος ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας δίνει παράλληλα μια ακόμη εξήγηση, επισημαίνοντας στην ενδιάμεση έκθεσή του, πως «η αυξημένη χρήση ηλεκτρονικών μέσων πληρωμών την περίοδο της πανδημίας επηρέασε ευνοϊκά την εξέλιξη των επιχειρηματικών καταθέσεων». Προσθέτει δε, πως «η άνοδος των καταθέσεων των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (MXE) την περίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2020 προήλθε κατά κύριο λόγο από τις καταθέσεις μίας ημέρας (όψεως).
Ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των επιχειρηματικών καταθέσεων μίας ημέρας, αφού διατηρήθηκε περίπου σταθερός γύρω στο 7% το 2019, επιταχύνθηκε σημαντικά από το Φεβρουάριο του 2020 και μετά (σ.σ. που ήρθε η πανδημία στη χώρα μας), φθάνοντας τον Οκτώβριο το 39,4%. Αξιοσημείωτη όμως ήταν κατά την εξεταζόμενη περίοδο και η άνοδος των επιχειρηματικών καταθέσεων προθεσμίας.
Η συμβολή των μέτρων στήριξης της κυβέρνησης
Οι καταθέσεις των νοικοκυριών, που αποτελούν το 80% περίπου των καταθέσεων του εγχώριου ιδιωτικού τομέα, σημείωσαν άνοδο κατά 5,3 δισεκατομμύρια ευρώ την περίοδο Ιανουαρίου – Οκτωβρίου 2020, έναντι 4,7 δισεκατομμυρίων ευρώ την αντίστοιχη περίοδο του 2019, ενώ ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησής τους διατηρήθηκε περίπου σταθερός γύρω στο 6%.
Παρά τη μεγάλη υποχώρηση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος εξαιτίας του κορονοϊού και τη συνεχιζόμενη συρρίκνωση των στεγαστικών και των καταναλωτικών δανείων, οι καταθέσεις των νοικοκυριών υποστηρίχθηκαν από τα δημοσιονομικά μέτρα ενίσχυσης του εισοδήματος που εφάρμοσε η κυβέρνηση και από την αναβολή καταναλωτικών και άλλων δαπανών ή υποχρεώσεων, ενώ η επιδείνωση των προοπτικών απασχόλησης, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, συνέβαλε σε ενίσχυση της αποταμιευτικής συμπεριφοράς των νοικοκυριών.
Η χρησιμότητα των καταθέσεων ως μέσο πληρωμών
Συν τοις άλλοις, από την Τράπεζα της Ελλάδος επισημαίνεται πως η άνοδος των καταθέσεων των νοικοκυριών προήλθε αποκλειστικά από τις επονομαζόμενες «καταθέσεις μίας ημέρας» (καταθέσεις απλού ταμιευτηρίου, καταθέσεις όψεως και τρεχούμενοι λογαριασμοί).
Πέρα από την επίδραση των μέτρων στήριξης της ρευστότητας των νοικοκυριών την περίοδο της πανδημίας, η προτίμηση για διακράτηση των πιο ρευστών μορφών καταθέσεων συνεχίστηκε υπό την επίδραση του ιστορικά πολύ χαμηλού επιπέδου των επιτοκίων σε ονομαστικούς όρους και της διαρκούς αύξησης της χρησιμότητας των καταθέσεων ως μέσου πληρωμών, η οποία πιθανόν εντάθηκε κατά διαστήματα την περίοδο της πανδημίας.
Την ίδια ώρα μειώνονται οι καταθέσεις της κεντρικής κυβέρνησης
Πάντως αξίζει να σημειωθεί πως την ίδια ώρα που αυξάνονταν οι καταθέσεις των απλών Ελλήνων πολιτών, μειώνονταν αυτές της κεντρικής κυβέρνησης, τα λεφτά δηλαδή που έχει το κράτος στις τράπεζες. Ειδικότερα, την περίοδο Ιανουαρίου – Οκτωβρίου 2020 οι καταθέσεις της κεντρικής κυβέρνησης στις εμπορικές τράπεζες μειώθηκαν κατά 4 δισεκατομμύρια ευρώ ή 37,1% σε σχέση με το τέλος του 2019. Η μείωση ήταν ιδιαίτερα έντονη τον Απρίλιο και το Μάιο του 2020, αντανακλώντας τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών λόγω της πανδημίας.
Πτώση και για τις αποταμιεύσεις των δήμων και των περιφερειών
Σημειώνεται ωστόσο ότι οι καταθέσεις της κεντρικής κυβέρνησης στην Τράπεζα της Ελλάδος παρέμειναν περίπου αμετάβλητες μεταξύ τέλους 2019 και τέλους Οκτωβρίου 2020. Παράλληλα, οι καταθέσεις στις εμπορικές τράπεζες των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης και των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που μαζί με την κεντρική κυβέρνηση αποτελούν τον τομέα της γενικής κυβέρνησης, επίσης μειώθηκαν κατά 1,6 δισεκατομμύρια ευρώ.
Θετική συμβολή στην καταθετική βάση των ελληνικών τραπεζών κατά την εξεταζόμενη περίοδο είχαν οι καταθέσεις των λοιπών τομέων, δηλ. των ασφαλιστικών επιχειρήσεων (+0,8 δισεκατομμύρια ευρώ), των μη κατοίκων (+0,6 δισεκατομμύρια ευρώ) και των λοιπών χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (+0,3 δισεκατομμύρια ευρώ).
Οι προβλέψεις από ‘δω και πέρα
Ένα μεγάλο μέρος από τα δισεκατομμύρια που συγκεντρώθηκαν τους προηγούμενους 11 μήνες αποτελούν αναβαλλόμενες καταναλωτικές δαπάνες του 2020 που αναμένεται να πραγματοποιηθούν μόλις αρθούν οριστικά οι περιορισμοί και μειωθεί αισθητά το κύμα της πανδημίας.
Περιμένουμε λοιπόν αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά 3% το 2021 (έναντι μείωσης κατά 7,4% το 2020), μια πρόβλεψη που βασίζεται κυρίως στην αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος αλλά όχι και στις καταθέσεις που συγκεντρώθηκαν και αποτελούν επί της ουσίας καταναλωτικές δαπάνες εν αναμονή. Συνεπώς, η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης αναμένεται να είναι ακόμη μεγαλύτερη.
Αναμένεται να ξοδέψουμε περισσότερα μετά το Πάσχα
Το πόσο σημαντική είναι μια γερή ώθηση στην κατανάλωση, γίνεται εύκολα αντιληπτό εάν σκεφτεί κανείς ότι η ιδιωτική και δημόσια κατανάλωση, αποτελεί το 65% – 67% του ΑΕΠ. Αν λοιπόν η αύξηση της ιδιωτικής ασφάλισης έρθει λόγω των συσσωρευμένων καταθέσεων λίγο μετά το Πάσχα (που φέτος πέφτει 2 Μαΐου) και αφού στο μεσοδιάστημα προχωρά ικανοποιητικά το πρόγραμμα των εμβολιασμών, τότε θα δοθεί μια σημαντική ώθηση στις εμπορικές επιχειρήσεις που παραμένουν σήμερα κλειστές λόγω πανδημίας, αλλάζοντας συνολικά την εικόνα. Θα αποτελέσει δηλαδή το σημείο καμπής ώστε να περάσουμε από την ύφεση στην ανάπτυξη.
Τέλος, μετά την πλήρη επαναλειτουργία της αγοράς θα ακολουθήσει μεταξύ άλλων και η τμηματική εισροή του πακτωλού των κοινοτικών κονδυλίων από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, συνολικού ύψους 32 δισεκατομμυρίων ευρώ, μέρος των οποίων αναμένεται να συμβάλει στη συνολική οικονομική ανάκαμψη. Ωστόσο αυτό μένει να αποδειχθεί στην πράξη.
