Διαβόητα σανατόρια και νησιά-λαζαρέτο

Η ανθρωπότητα φοβόταν τις ασθένειες και τις επιδημίες από τότε που θυμάται τον εαυτό της.

Δεν ήταν ωστόσο μόνο η προκατάληψη, ήταν και ένας τρόπος να αποτραπεί η εξάπλωση της αρρώστιας στον υγιή πληθυσμό: τα θύματα των λοιμωδών νόσων αποτραβιούνται έτσι από την κοινωνία σε απομονωμένα νησιά-σανατόρια.

Από την άλλη, υπήρχαν και τα λοιμοκαθαρτήρια, ειδικοί και απομονωμένοι χώροι δηλαδή όπου στάθμευαν υποχρεωτικά για υγειονομικό έλεγχο και καθαρισμό πλοία και επιβάτες σε περιπτώσεις εκδήλωσης επιδημίας. Με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες να μετακινούνται μαζικά με πλοία, ο έλεγχος και η καραντίνα των ασθενών (ή ακόμα και όλων των επιβατών) πριν πιάσουν λιμάνι έγινε επιβεβλημένη πρακτική.

Τα νησιά αυτά, που θα έμεναν γνωστά ως λαζαρέτο, από τον Λάζαρο των Γραφών, λειτουργούσαν πολλές φορές και ως αποικίες λεπρών, ακόμα και ως χώροι κράτησης ποινικών κρατουμένων.

Ο σκοπός της ύπαρξής τους ένας και μοναδικός: η απομόνωση και καραντίνα των αρρώστων -και όσων θεωρούνταν άρρωστοι- μέχρι να γιατρευτούν ή να εγκαταλείψουν τα εγκόσμια.

Ας δούμε λοιπόν μερικά τρανταχτά παραδείγματα νήσων-σανατορίων, με την αρχετυπική ίσως Νήσο Έλις στο λιμάνι της Νέας Υόρκης να δίνει το στίγμα των λοιμοκαθαρτηριών της οικουμένης…

Lazzaretto Vecchio

Κατασκευασμένο το 1423 πάνω σε νησάκι της βενετικής λιμνοθάλασσας, το Lazzaretto Vecchio διατηρεί το προνόμιο να είναι το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο που φτιάχτηκε για την καραντίνα και τη θεραπεία ανθρώπων στα χρόνια των μεγάλων λοιμών που αφάνιζαν την Ευρώπη. Η λειτουργία του ήταν βέβαια διπλή, αφού λειτουργούσε και ως αποικία λεπρών. Παρά το γεγονός ότι η έκτασή του ήταν μόλις 6 στρέμματα, χιλιάδες άνθρωποι είναι θαμμένοι στο λαζαρέτο, τραγικά θύματα επιδημιών και μολυσματικών νόσων. Το Vecchio παρέμενε ενεργό μέχρι και τον 17ο αιώνα, με τις εκτιμήσεις να κάνουν λόγο ακόμα και για 500 νεκρούς την ημέρα την εποχή της επιδημίας πανούκλας που εξαφάνισε ολόκληρα τμήματα του ευρωπαϊκού πληθυσμού…

Λοιμοκαθαρτήριο του Ντουμπρόβνικ

Οι εγκαταστάσεις χτίστηκαν το 1627 ως τρόπος να περιοριστεί η εξάπλωση επιδημιών από ανθρώπους που έφταναν μαζικά στο πολύβουο λιμάνι. Παρά το γεγονός ότι δεν πρόκειται για νησί, το κτίριο ήταν χτισμένο έξω από τα τείχη της πόλης, κοινή πρακτική καραντίνας της εποχής. Το λαζαρέτο του Ντουμπρόβνικ αποτελεί σήμερα ένα από τα ελάχιστα που σώζονται στην Ευρώπη, ενώ τον καιρό που λειτουργούσε θεωρούταν από τους πιο «πολιτισμένους» υγειονομικούς χώρους του κόσμου. Το λοιμοκαθαρτήριο έκλεισε τις πύλες του τον 19ο αιώνα, με το κτίριο να έχει πλέον μετατραπεί σε μνημείο επισκέψιμο από το κοινό…

Νήσος της Καραντίνας Kamau Taurua

Το λαζαρέτο Kamau Taurua είναι ένα νησάκι έκτασης 37 στρεμμάτων στο λιμάνι του Otago της Νέας Ζηλανδίας. Ήταν τον 19ο αιώνα, την εποχή του μεγάλου αποικισμού της χώρας, που το πλοίο «Victory» έπιανε λιμάνι στη Νέα Ζηλανδία: το έτος είναι 1863 και το καράβι είναι γεμάτο από ανθρώπους που υποφέρουν από ευλογιά, εξαιρετικά μολυσματική και φονική την εποχή εκείνη νόσο. Η είσοδος στο λιμάνι απαγορεύτηκε και ο καπετάνιος διατάχθηκε να αποβιβάσει τον κόσμο σε αυτό που θα γινόταν έκτοτε γνωστό ως Νήσος της Καραντίνας. Μέχρι την οριστική εγκατάλειψη του σχεδίου καραντίνας το 1924, περισσότερα από 40 πλοία ξεφόρτωσαν το ανθρώπινο φορτίο τους στο νησί, ενώ εκεί μεταφέρονταν και οι βετεράνοι του Α’ Παγκοσμίου που έπασχαν από αφροδίσια νοσήματα. Σήμερα μόνο ένα από τα κτίρια του σανατορίου σώζονται, με τη Νέα Ζηλανδία να έχει μετατρέψει τον χώρο σε μνημείο…

Σανατόριο του Hospital Island

Ένα από τα μικρότερα νησιά επιδημιών του κόσμου, το 3 στρεμμάτων Hospital Island έξω από τις ακτές του Μέιν άρχισε να φιλοξενεί στις εγκαταστάσεις του το 1832 επιβάτες πλοίων που έπασχαν από χολέρα. Πόσιμο νερό έπρεπε να μεταφέρεται καθημερινά στο νησάκι, ενώ αργότερα θα απομονώνονταν εδώ οι ιρλανδοί μετανάστες που κατέφταναν μαζικά στην Αμερική εξαιτίας του Μεγάλου Ιρλανδικού Λιμού. Το 1869, ο τυφώνας Great Saxby Gale θα χτυπούσε το νησί, σπέρνοντας τον όλεθρο: μέχρι και το κοιμητήριο ξεθεμελίωσε. Απομεινάρια χιλιάδων ανθρώπων διασκορπίστηκαν στη θάλασσα, με τις Αρχές να περισυλλέγουν τα οστά και να τα ξαναθάβουν άρον-άρον. Το μέρος εγκαταλείφθηκε έκτοτε καθώς θεωρήθηκε στοιχειωμένο…

Νησί του Ορτυκιού

Η Νήσος Quail, εγκατεστημένη στο λιμάνι του Lyttelton της Νέας Ζηλανδίας, πήρε το όνομά της από καπετάνιο πλοίου που είδε ορτύκια εκεί το 1842 (παρά το γεγονός ότι μέσα σε 30 χρόνια δεν θα απέμενε φτερό από τα ντόπια ορτύκια). Οι Μαορί το αποκαλούσαν Otamahua και ήταν ακατοίκητο ως το 1850, γι’ αυτό και το 1870 μετατράπηκε σε νησί καραντίνας. Όποιος επιβάτης πλοίου θεωρούταν άρρωστος, περνούσε εδώ ένα διάστημα πριν του επιτραπεί η είσοδος στην ενδοχώρα της Νέας Ζηλανδίας, την ίδια στιγμή που στο νησί υπήρχε αποικία λεπρών και κατόπιν κοινότητα με παιδιά που έπασχαν από διφθερίτιδα. Το 1918 το νησί γέμισε από τους ασθενείς της πανδημίας της Ισπανικής Γρίπης, ενώ αργότερα θα έπαιζε και κεφαλαιώδη ρόλο στην εξερεύνηση της Ανταρκτικής: τα ζώα που θα χρησιμοποιούνταν στις περίφημες εξερευνητικές αποστολές των Robert Falcon Scott, Richard Byrd και Ernest Shackleton έμπαιναν σε καραντίνα εδώ: χάσκι από τη Σιβηρία, μουλάρια από τα Ιμαλάια, πόνι από τη Μαντζουρία και πολλά ακόμη…

Νήσοι Swinburne και Hoffman

Λίγο παρακεί στο Staten Island της Νέας Υόρκης βρίσκονται τα δύο νησιά καραντίνας, τα οποία είναι μάλιστα ανθρώπινα δημιουργήματα που κατασκεύασε άρον-άρον η αμερικανική κυβέρνηση όταν επιδημίες χολέρας άρχισαν να μαστίζουν τη Νέα Υόρκη κατά τον 19ο αιώνα. Με τους μετανάστες να καταφτάνουν σε ορδές στο λιμάνι της Νέας Υόρκης, εδώ γινόταν ο διαχωρισμός υγιών-αρρώστων: οι υγιείς μεταφέρονταν στη Νήσο Έλις και από κει έμπαιναν τελικά στον Νέο Κόσμο, ενώ όποιος έδειχνε σημάδια μολυσματικής ασθένειας παρέμενε εδώ. Τα θύματα μάλιστα της τελευταίας επιδημίας χολέρας που έπληξε τη χώρα το 1910 πάλι εδώ φιλοξενήθηκαν, ενώ μετά τον Α’ Παγκόσμιο τα νησιά εγκαταλείφθηκαν ως υγειονομικοί χώροι. Σήμερα, σε μια περίεργη τροπή της μοίρας, τα ίδια τα νησιά έχουν μπει σε καραντίνα, καθώς παραμένουν κλειστά στον γενικό πληθυσμό…

Σπιναλόγκα

Έξω από τις ακτές της Κρήτης βρίσκεται η περιβόητη Σπιναλόγκα, το άλλοτε ενετικό οχυρό, το οποίο έμελλε να μετατραπεί σε μια από τις τελευταίες αποικίες λεπρών της Ευρώπης, που λειτούργησε από το 1903-1957. Οι λεπροί της Κρήτης μεταφέρθηκαν εδώ το 1905, ενώ ένας ιερέας ήταν ο τελευταίος κάτοικος της Σπιναλόγκας, ο οποίος εγκατέλειψε οριστικά το νησί το 1962. Το διαβόητο λεπροκομείο μάλιστα του νησιού θα περνούσε σε ιταλικά χέρια κατά τη διάρκεια της Κατοχής, με τον ιταλό κατακτητή να συνεχίζει απρόσκοπτα τη λειτουργία της αποικίας των χανσενικών, καθώς ο φόβος παραμόνευε σε κάθε βήμα…

Νησί των Αγγέλων

Το Angel Island, γνωστό ως «Νήσος Έλις της Δύσης», είναι το μεγαλύτερο νησί του κόλπου του Σαν Φρανσίσκο, το οποίο φιλοξένησε περισσότερους από 1 εκατομμύριο Ασιάτες στον δρόμο τους προς τις ΗΠΑ. Το 1891 έκανε την εμφάνισή του ο σταθμός καραντίνας του νησιού, με σκοπό να απολυμάνει και να ξεψειριάσει τους μετανάστες, αλλά και να απομονώσει όσους έπασχαν από λοιμώδεις νόσους. Το πλοίο «Κίνα» ήταν μάλιστα το πρώτο που θα στελνόταν στο νησί το 1891, καθώς διαπιστώθηκαν κρούσματα ευλογιάς στους επιβάτες, με τους υγιείς να υποχρεώνονται να παραμείνουν για τουλάχιστον δύο εβδομάδες πριν τους επιτραπεί τελικά η είσοδος στις ΗΠΑ…

Molokai

Η κοινότητα Kalaupapa στο νησί Molokai της Χαβάης, σε μια χερσόνησο με απόκρημνους βράχους που αγγίζουν ύψος 600 μέτρων, μετατράπηκε στην αποικία των λεπρών του νησιωτικού κράτους. Περισσότεροι από 10.000 χανσενικοί ασθενείς φιλοξενήθηκαν εδώ από το 1866-1969, ενώ λειτούργησε κάποια στιγμή και ως φυλακή για ποινικούς κρατουμένους (από την οποία μάλιστα κανείς δεν μπορούσε να αποδράσει), με περισσότερους από 1.200 τροφίμους. Παρά το γεγονός ότι η υποχρεωτική απομόνωση των κατοίκων έχει λήξει σήμερα και δεν υπάρχουν πλέον κρούσματα λέπρας, οι κάτοικοι της κοινότητας εξακολουθούν να αντιμετωπίζονται με καχυποψία, με το στίγμα να τους αναγκάζει να παραμένουν σε σχετική απομόνωση…

Νήσος Grosse

Ο Μεγάλος Ιρλανδικός Λιμός του 1845-1853 ανάγκασε εκατομμύρια Ιρλανδούς να εγκαταλείψουν τη χώρα τους και να αναζητήσουν νέες πατρίδες. Ένας από τους δημοφιλέστερους προορισμούς για τον δοκιμαζόμενο πληθυσμό ήταν το Κεμπέκ, με την καναδική κυβέρνηση να επιλέγει το Grosse Island ως τόπο καραντίνας των μεταναστών. Από το 1832-1848, εκατοντάδες χιλιάδες Ιρλανδοί θα περνούσαν από δω, με πολλούς από αυτούς να μην εγκαταλείπουν ποτέ το νησί. Περισσότεροι από 5.000 άνθρωποι είναι θαμμένοι εδώ, ενώ ο τύφος που ξέσπασε το 1847 θα εκτόξευε τη φρίκη σε ακόμα μεγαλύτερα νούμερα, με τους Ιρλανδούς που μετακινήθηκαν στο Μόντρεαλ χτυπημένοι από τη νόσο να βρίσκουν τραγικό χαμό: 6.000 άνθρωποι πέθαναν φτάνοντας στη νέα Γη της Επαγγελίας…