Τα 20 σημαντικότερα στρατιωτικά κινήματα και πραξικοπήματα της ελληνικής ιστορίας

Μετά το πρόσφατο αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που έσπευσαν να πουν πως η τάση του στρατού να παρεμβαίνει με τα… τανκς στην πολιτική ζωή, είναι στο DNA της γειτονικής χώρας. Αυτό δεν είναι ψέμα δεδομένου πως η Τουρκία έχει ταλαιπωρηθεί αρκετά τις τελευταίες δεκαετίες από την παρεμβατικότητα των στρατιωτικών της στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Αυτό που «αποκρύπτεται», ωστόσο, είναι πως η κατάσταση στη χώρας μας δεν ήταν καλύτερη, χωρίς να χρειάζεται όμως να μπούμε στη διαδικασία σύγκρισης. Και στην Ελλάδα ο στρατός, μέχρι και πριν μερικές δεκαετίες, δεν το είχε σε τίποτα κάθε τρεις και λίγο να παίρνει τα όπλα και να βγαίνει στους δρόμους. Δεκάδες στρατιωτικά κινήματα/πραξικοπήματα έχουν καταγραφεί στη νεότερη ιστορία της χώρας. Κάποια από αυτά κράτησαν μόλις μερικές ώρες, όπως το πρόσφατο στην Τουρκία, κάποια ήταν τόσο ήσσονος σημασίας που πλέον έχουν «ξεχαστεί» τελείως. Μόνο τον 20ο αιώνα τα πραξικοπήματα/στρατιωτικά κινήματα (πετυχημένα ή όχι) ήταν 16! Επιπλέον τέσσερα είναι όσα καταγράφηκαν από την επανάσταση του 1821 μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα! Σε αυτά τα συνολικά 20 θα πρέπει να προστεθούν και… κάμποσα ακόμα τα οποία, ωστόσο, αν και οργανώθηκαν δεν πρόλαβαν να εκτελεστούν ή κατεστάλησαν εν τη γενέσει τους και άρα δεν κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν.

Το κίνημα του 1831

Δέκα μόλις χρόνια μετά την έναρξη της επανάστασης καταγράφεται το πρώτο στρατιωτικό κίνημα. Η ανταρσία του Ναυτικού έγινε κατά του Καποδίστρια, με επικεφαλής τους Κουντουριώτη και Μιαούλη. Ο Καποδίστριας στέλνει τον Κανάρη να την καταστείλει. Ο Μιαούλης, ωστόσο, καταλαμβάνει τον στόλο, αιχμαλωτίζει τον Κανάρη και λίγο καιρό αργότερα πυρπολεί τις φρεγάτες «Ελλάς» και «Ύδρα».

Το δεύτερο μέρος του κινήματος του 1831

Τον Σεπτέμβριο του 1831, όταν δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας, η Σύρος βρισκόταν ακόμα σε εξεγερμένη κατάσταση. Ο Αυγουστίνος Καποδίστριας, αδελφός του Ιωάννη, έστειλε στόλο στο νησί αλλά η υδραϊκή φρουρά αντιστάθηκε και απέκρουσε τον κυβερνητικό στόλο. Στη συνέχεια ένοπλα σώματα επαναστατών απειλούν να εισβάλουν στο Ναύπλιο και να καθαιρέσουν τον νέο Κυβερνήτη ο οποίος τελικά παραιτείται, ενώ η γερουσία δραπετεύει στο Άστρος.

Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου

Ο συνταγματάρχης Δημήτριος Καλλέργης μυείται στο κίνημα που ετοιμάζουν πολιτικοί με στόχο την επιβολή Συντάγματος. Το ξημέρωμα εκείνης της ιστορικής ημέρας ο Καλλέργης κατευθύνθηκε στο παλάτι ηγούμενους 2.000 στρατιωτών. Επιπλέον είχε στείλει στρατιωτικά αποσπάσματα να καταλάβουν το νομισματοκοπείο, την Εθνική Τράπεζα, το Δημόσιο Ταμείο και διάφορα υπουργεία. Την επόμενη ημέρα το αίτημα ικανοποιήθηκε και ο Καλλέργης παρασημοφορήθηκε ως ο αρχηγός του «επαναστατικού κινήματος».

Η έξωση του Όθωνα το 1862

Ήδη από το 1859 το αντιμοναρχικό αίσθημα ήταν έντονο και διάχυτο σε πολιτικούς και στρατιωτικούς σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Οι ξεσηκωμοί ήταν διαδοχικοί. Τελικά και μέσα από μια αλληλουχία δραματικών γεγονότων στις 10 Οκτωβρίου 1862 ξέσπασαν ταραχές και το παλάτι καταλήφθηκε από στρατιωτικούς. Την επόμενη ημέρα η πρωτεύουσα βρισκόταν υπό τον έλεγχο της στρατιωτικής κυβέρνησης του Δημήτριου Βούλγαρη. Στις 12 Οκτωβρίου ο Όθωνας φεύγει οριστικά για την Βενετία, ενώ στην Ελλάδα ξεκίνησε η διαδικασία αντικατάστασης (ουσιαστικά πρόκειται για ένα διπλωματικό θρίλερ ανάμεσα στις «προστάτιδες» δυνάμεις) που οδήγησε στον ερχομό, το 1864, του Γεωργίου Α’, του Οίκου των Γκλύξμπουργκ.

Το κίνημα στο Γουδί

Για 45 ολόκληρα χρόνια ο στρατός δεν είχε την παραμικρή ανάμιξη στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Αυτό άλλαξε, ωστόσο, τον Αύγουστο του 1909 εγκαινιάζοντας μια περίοδο όπου θα παρεμβαίνει διαρκώς. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, μια μυστική οργάνωση εκ των ιδρυτών της οποίας ήταν ο ταγματάρχης Γεώργιος Σ. Καραϊσκάκης, εγγονός του στρατηγού της Επανάστασης, (συμμετείχαν επίσης Πλαστήρας, Πάγκαλος, Κονδύλης κ.α.) αντιδρά στη δημιουργία της κυβέρνησης από τον Δημήτριο Ράλλη ο οποίος εξαπολύει «πογκρόμ» συλλήψεων κατά των μελών του Συνδέσμου. Το κίνημα γίνεται ανήμερα της Παναγίας, η κυβέρνηση Ράλλη πέφτει και ανοίγει ο δρόμος για την έλευση του Ε. Βενιζέλου.

Το κίνημα της Εθνικής Άμυνας

Εν τω μέσω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ξεσπά ένα ακόμα πολιτικοστρατιωτικό κίνημα μέσω του οποίου φάνηκε ξεκάθαρα ο βαθύς διχασμός της χώρας. Το κίνημα εκδηλώθηκε στη Βόρεια Ελλάδα, στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη, στις 17 Αυγούστου 1916. Αρχηγός του κινήματος ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και είχε σαν στόχο την ένταξη της  Ελλάδας στην Αντάντ. Το κίνημα επικράτησε και σχημάτισε την λεγόμενη Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης στην Θεσσαλονίκη με δικό της στρατό, ενώ η Αθήνα είχε δική της κυβέρνηση και στρατό, αμφότερα φιλοβασιλικά!

Το κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα υπό τους συνταγματάρχες Πλαστήρα και Γονατά και τον αντιπλοίαρχο Φωκά, που προκάλεσε την παραίτηση της κυβέρνησης Τριανταφυλλάκου και του βασιλιά Κωνσταντίνου υπέρ του υιού του Γεωργίου Β’. Ο χαρακτήρας του βασιζόταν στην ανάγκη της πίστης ότι «ο ελληνικός στρατός δεν νικήθηκε, αλλά προδόθηκε». Στην Αθήνα συγκροτήθηκε Επαναστατική Επιτροπή, η οποία ανέλαβε άμεση δράση, διατάσσοντας εκτεταμένες συλλήψεις αντιβενιζελικών πολιτικών. Λιγότερο από δυο μήνες αργότερα ξεκίνησε η περιβόητη «Δίκη των Έξι».

Το κίνημα Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη

Το στρατιωτικό κίνημα των στρατηγών Παναγιώτη Γαργαλίδη και Γεώργιου Λεοναρδόπουλου  εκδηλώθηκε τα μεσάνυχτα της 21ης προς 22α Οκτωβρίου και ήταν το πρώτο αποτυχημένο στην ελληνική ιστορία. Την τριάδα των κινηματιών συμπλήρωνε ο βασιλόφρων συνταγματάρχης Γεώργιος Ζήρας. Η σύνθεση του κινήματος ήταν ουσιαστικά μια συμμαχία ετερόκλητων στρατιωτικών στοιχείων: από βενιζελικούς αξιωματικούς, όπως οι επικεφαλής του, που είχαν παραγκωνισθεί από την Επαναστατική Επιτροπή του Πλαστήρα, μέχρι βασιλόφρονες αξιωματικούς («Ομάδα Ταγματαρχών»), που φοβόντουσαν ότι οι επικείμενες εκλογές θα οδηγούσαν σε αβασίλευτο καθεστώς. Πρόθεση των δύο στρατηγών ήταν να αναγκάσουν την κυβέρνηση Γονατά σε παραίτηση, χωρίς να καταφύγουν σε ένοπλη βία και την ανάληψη της εξουσίας από μία κυβέρνηση που θα οδηγούσε τη χώρα σε τίμιες εκλογές.

Το κίνημα Πάγκαλου

Φοβούμενος την επικείμενη σύλληψή του ο σκληροπυρηνικός στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος, οργανώνει και τελικά εκδηλώνει ξημερώματα της 25ης Ιουνίου 1925 κίνημα. Αρχικά η «φωτιά» υπάρχει μόνο στη Βόρεια Ελλάδα. Η χλιαρή αντίδραση, ωστόσο, του τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Μιχαλακόπουλου φέρνει τους πραξικοπηματίες στα πρόθυρα της Αθήνας.  Την επόμενη ημέρα ο Μιχαλακόπουλος παραιτείται και αναλαμβάνει την εξουσία ο Πάγκαλος ο οποίος στη Βουλή θα πει πως προχώρησε σε αυτή τη κίνηση επειδή «είχε χάσει την εμπιστοσύνη του Έθνους»! Η δικτατορία που ακολούθησε ήταν από τις πιο σκληρές και απολυταρχικές που γνώρισε ποτέ ο τόπος.

Το κίνημα Κονδύλη

Σε μια περίοδο που η κατάσταση στη χώρα ήταν διαρκώς τεταμένη, οι μέρες του Πάγκαλου στην εξουσία ήταν μετρημένες. Περίπου ένα χρόνο αργότερα και συγκεκριμένα στις 22 Αυγούστου του 1926 ξεσπά το Κίνημα Κονδύλη. Ηγέτης του κινήματος ήταν ο επικεφαλής των «Δημοκρατικών Ταγμάτων» που κατάφερε και αιφνιδίασε τον δικτάτορα που παραθέριζε στις Σπέτσες. Αποτέλεσμα του κινήματος υπήρξε η επαναφορά του δημοκρατικού πολιτεύματος και η διετής φυλάκιση του στρατηγού Πάγκαλου.

Το κίνημα Πλαστήρα

Με την Ελλάδα να είναι πλέον βαθιά διχασμένη μεταξύ Βενιζελικών και αντιβενιζελικών εκδηλώθηκε το δεύτερο αποτυχημένο στρατιωτικό κίνημα της ιστορίας. Τα ξημερώματα της 6 Μαρτίου 1933, την επόμενη των εκλογών, εκδηλώθηκε κίνημα με πρωτεργάτη τον απόστρατο αντιστράτηγο Νικόλαο Πλαστήρα, που ανέλαβε αυτοβούλως (όπως απέδειξε και η μετέπειτα αστυνομική έρευνα) να εμποδίσει το Λαϊκό Κόμμα να σχηματίσει κυβέρνηση. Το κίνημα απέτυχε παταγωδώς καθώς μετά το χρεωστάσιο που είχε κηρύξει ο Βενιζέλος το 1932 είχε στρέψει τη κοινή γνώμη εναντίον του.

Το κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935

Δυο χρόνια μετά το πρώτο του αποτυχημένο κίνημα ο Πλαστήρας επανέρχεται για να κάνει ακόμα ένα το οποίο επίσης θα αποτύχει. Το συγκεκριμένο κίνημα απέτυχε διότι ήταν απόλυτα αναμενόμενο. Ακόμα και ο Ριζοσπάστης είχε γράψει πως επίκειται κίνημα. Σκοπό του είχε να επανέλθει το βενιζελικό κόµµα στην εξουσία. Αντίθετα, όμως, αυτό που τελικά «κατάφερε» ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος,  να αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη χώρα ως κινηματίας, για να πεθάνει ένα χρόνο αργότερο αυτοεξόριστος στο Παρίσι, ο Πλαστήρας να καταδικαστεί ερήμην σε θάνατο, ενώ ένα μεγάλο μέρος των Βενιζελικών δικάστηκαν και καταδικάστηκαν σε διάφορες βαριές ή ελαφρύτερες ποινές.

Το δεύτερο κίνημα Κονδύλη

Ένας εκ των σημαντικότερων συντελεστών της καταστολής του Κινήματος της 1ης Μαρτίου 1935, ο Γεώργιος Κονδύλης είναι ο πρωταγωνιστής του επόμενου κινήματος. Αυτή τη φορά το Κίνημα ήταν φιλοβασιλικό και πετυχημένο δεδομένου πως μέσα στην ίδια μέρα (10 Οκτωβρίου 1935) από την εκδήλωσή του οι κινηματίες είχαν αναλάβει την εξουσία στη χώρα. Στις 3 Νοεμβρίου 1935 έγινε δημοψήφισμα για την παλινόρθωση της μοναρχίας όπου εγκρίθηκε η αλλαγή του πολιτεύματος, στη σκιά του στρατιωτικού νόμου και με αποχή της βενιζελικής παράταξης.

Το κίνημα των Χανίων

Το τελευταίο προπολεμικό κίνημα έχει πάρα πολλά κοινά χαρακτηριστικά με την πρόσφατη απόπειρα πραξικοπήματος που έγινε στην Τουρκία. Ήταν τόσο πρόχειρα προετοιμασμένο που κατέρρευσε μέσα σε λίγες ώρες. Επιπλέον δεν είχε «απλωθεί» σε ολόκληρη τη χώρα αλλά περιορίστηκε στην Κρήτη και γι’ αυτό έμεινε στην ιστορία ως το «Κίνημα των Χανίων»! Αυτή τη φορά στόχος των κινηματιών ήταν ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς.  Αυτή ήταν η μόνη ένοπλη εξέγερση κατά της δικτατορίας και εκδηλώθηκε στις 28 Ιουλίου 1938 ενώ πρωτεργάτης του κινήματος  ήταν ο Αριστομένης Μητσοτάκης.

Το κίνημα του Ι.Δ.Ε.Α.

Το βράδυ της 30ης Μαΐου προς 31η Μαΐου 1951, μόλις έγινε γνωστή η απόφαση του Αλέξανδρου Παπάγου να παραιτηθεί από την Αρχιστρατηγία των Ενόπλων Δυνάμεων, ηγετικά στελέχη του ΙΔΕΑ κατέλαβαν τα γραφεία του ΓΕΕΘΑ και του ΓΕΣ, με στόχο να καταφέρουν να παραδώσουν την εξουσία στον Παπάγο. Ταυτόχρονα έμπιστοι συνεργάτες τους κατέλαβαν στρατηγικά σημεία στο κέντρο της Αθήνας. Ο Παπάγος, ωστόσο, δεν γνώριζε τίποτε για το Κίνημα και νωρίς το πρωί της 31 Μαΐου διέταξε όλες τις μονάδες να επιστρέψουν στα στρατόπεδά τους και… επέπληξε του κινηματίες.

Η άνοδος και η πτώση της χούντας των συνταγματαρχών

Η επταετία 1967 – 1974 είναι σίγουρα η πλέον ταραγμένη περίοδος μετά από εκείνη του μεσοπολέμου, σε ότι αφορά την εκδήλωση κινημάτων και πραξικοπημάτων. Είναι ενδεικτικό πως μέσα σε εκείνα τα χρόνια εκδηλώθηκαν συνολικά τέσσερα! Η αρχή γίνεται την 21η Απριλίου με την εκδήλωση του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών υπό τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, το οποίο πιάνει στον «ύπνο» τους πολιτικούς και επιβάλει την επταετή δικτατορία στη χώρα. Λίγο καιρό αργότερα εκδηλώνεται το αποτυχημένο αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου το οποίο ήταν μια προσπάθεια του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου να «ρίξει» τους πραξικοπηματίες και να επανέλθει στη θέση του. Στις 23 Μαΐου 1973 εκδηλώθηκε το «κίνημα του Ναυτικού». Μια αντιδικτατορική πράξη αντίστασης από δημοκράτες αξιωματικούς του ναυτικού, και όχι μόνο, το οποίο όμως κατεστάλη εν τη γενέσει του. Στα «απόνερα» εκείνου του κινήματος η ανταρσία του αντιτορπιλικού «Βέλος» που πέρασε στην Ιταλία όπου και το πλήρωμα ζήτησε, και τελικά έλαβε, πολιτικό άσυλο. Τελευταίο σε εκείνη την αλυσίδα ήταν το «κίνημα Ιωαννίδη» το οποίο εκδηλώθηκε στις 25 Νοεμβρίου του 1973, λίγες ημέρες μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Ο ταξίαρχος Δημήτριος Ιωάννιδης με πραξικόπημα «ρίχνει» τον… πραξικοπηματία Γ. Παπαδόπουλο και επιβάλει το δικό του -ακόμα πιο σκληρό- καθεστώς το οποίο έπεσε στις 24 Ιουλίου του 1974.

Το κίνημα της πιζάμας

Λίγο πριν την έναρξη της δίκης των πρωταίτιων του Απριλιανού πραξικοπήματος αποκαλύπτεται πως με ηγέτη των έγκλειστο Δημήτρη Ιωαννίδη, μια ομάδα αξιωματικών του στρατού επιχειρεί νέο πραξικόπημα με στόχο την πτώση της κυβέρνησης Καραμανλή. Οι συμμετέχοντες όχι μόνο δεν πρόλαβαν να το εκδηλώσουν αλλά συνελήφθησαν στα… κρεβάτια τους, φορώντας τις πιζάμες τους! Αυτή ήταν και η τελευταία φορά που ο στρατός προσπάθησε να εμπλακεί στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend