Την ώρα που η προσοχή της Δύσης είναι στραμμένη στην Ουκρανία, η Ιταλία και η Ελλάδα προσπαθούν, με περιορισμένη επιτυχία, να επιστήσουν την προσοχή των Ευρωπαίων και των συμμάχων τους στο ΝΑΤΟ στους κινδύνους που προέρχονται από τη Λιβύη.
Όπως αναφέρει σε άρθρο του το Politico, οι μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη αυξάνονται και πάλι, την ώρα που η Ρώμη ανησυχεί ολοένα και περισσότερο για τη διεύρυνση της ρωσικής επιρροής στην ασταθή αυτή χώρα της Βόρειας Αφρικής, μέσω προμηθειών όπλων αλλά και της πιθανής δημιουργίας νέας ναυτικής βάσης στο λιμάνι Τομπρούκ στα βορειοανατολικά.
Παράλληλα, η Αθήνα έχει στείλει δύο πολεμικά πλοία για περιπολίες ανοιχτά της Λιβύης, τόσο λόγω της μεταναστευτικής πίεσης όσο και εξαιτίας των στρατηγικών της ανησυχιών, καθώς ο ορκισμένος αντίπαλός της, η Τουρκία, συνεργάζεται με τις λιβυκές αρχές για τον καθορισμό θαλάσσιων ζωνών ερευνών για ενέργεια στη Μεσόγειο, οι οποίες περιλαμβάνουν ύδατα νότια της Κρήτης. Η Αθήνα θεωρεί αυτές τις συμφωνίες παράνομες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας.
Ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών, Αντόνιο Ταγιάνι, έχει χαρακτηρίσει τη Λιβύη «επείγον ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσει συλλογικά η Ευρώπη». Ωστόσο, η τελευταία ευρωπαϊκή προσπάθεια για διπλωματική πρόοδο κατέληξε σε φιάσκο, καθώς ο Επίτροπος Μετανάστευσης της ΕΕ, Μάγκνους Μπρούνερ, μαζί με υπουργούς από την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Μάλτα, κηρύχθηκαν «ανεπιθύμητα πρόσωπα» στη Βεγγάζη, έδρα του ισχυρού άνδρα της ανατολικής Λιβύης, Χαλίφα Χαφτάρ, και διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα λόγω αδιευκρίνιστων «παραβάσεων».
Διπλωμάτης της ΕΕ που παρακολουθεί στενά το ζήτημα προειδοποίησε: «Ο ρόλος της Ρωσίας στη Λιβύη συνεχίζει να διευρύνεται, χρησιμοποιώντας τη χώρα ως κεντρικό κόμβο στη στρατηγική της για την Αφρική». Σύμφωνα με τον ίδιο, ένα δίκτυο διακινητών με πολιτικές διασυνδέσεις στη Λιβύη στηρίζει τις ρωσικές προσπάθειες, βοηθώντας τη Μόσχα να παρακάμψει κυρώσεις και να εργαλειοποιήσει τη μετανάστευση.
Ωστόσο, Ιταλία και Ελλάδα γνωρίζουν καλά ότι η αντιμετώπιση ενός τόσο περίπλοκου προβλήματος, σε μια χώρα που είναι πάνω από τρεις φορές μεγαλύτερη από την Ισπανία, θα απαιτήσει στήριξη από μεγάλους συμμάχους όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία. Μέχρι στιγμής, όμως, η ανταπόκριση είναι απογοητευτική.
Η μετανάστευση στην κορυφή της ατζέντας
Η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε την Τετάρτη αυστηρούς νέους κανόνες για τη μετανάστευση, καθώς προσπαθεί να διαχειριστεί την αύξηση των αφίξεων από τη Λιβύη στην Κρήτη, εν μέσω τουριστικής περιόδου.
«Μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης απαιτεί μέτρα έκτακτης ανάγκης και συνεπώς η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι… προχωρά στην αναστολή της επεξεργασίας αιτήσεων ασύλου, αρχικά για τρεις μήνες, για όσους φτάνουν στην Ελλάδα από τη Βόρεια Αφρική διά θαλάσσης», δήλωσε ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στη Βουλή.
Περίπου 9.000 άτομα έχουν φτάσει στην Κρήτη από τη Λιβύη από τις αρχές του έτους, οι περισσότεροι τις τελευταίες εβδομάδες, σχεδόν διπλάσιος αριθμός από όλο το 2024. Στα τέλη Ιουνίου, η Ελλάδα ανέπτυξε δύο πολεμικά πλοία για να περιορίσει το κύμα, ωστόσο ανώτατοι αξιωματούχοι εξέφρασαν αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα της κίνησης, προειδοποιώντας ότι οι περιπολίες μπορεί να ενθαρρύνουν τους μετανάστες να πέσουν στη θάλασσα για να διασωθούν. Πράγματι, μόνο την τελευταία εβδομάδα πάνω από 2.000 άτομα αποβιβάστηκαν στην Κρήτη.
Η ελληνική κυβέρνηση δέχεται επίσης επικρίσεις από την αντιπολίτευση αλλά και από δικούς της αξιωματούχους ότι τα τελευταία χρόνια έχει εγκαταλείψει το «λιβυκό χαρτοφυλάκιο».
Συνολικά, έχει σημειωθεί αύξηση 7% στις παράτυπες διελεύσεις στην κεντρική Μεσόγειο το πρώτο μέρος του έτους, σχεδόν αποκλειστικά από τη Λιβύη, σε αντίθεση με μείωση 20% σε όλες τις άλλες βασικές διαδρομές.
Η ελληνική στάση προκαλεί ανησυχία και στην Ιταλία, ότι περισσότεροι μετανάστες θα κινηθούν προς τα ιταλικά ύδατα.
«Μας ανησυχεί η κατάσταση στη Λιβύη και η πρόσφατη αύξηση των παράτυπων αναχωρήσεων», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πριν από την αποστολή της ΕΕ στη Λιβύη.
Το να ανησυχεί κανείς είναι ένα πράγμα, το να βρει λύση είναι άλλο.
Οι διπλωμάτες περιέγραψαν την αποστολή ως μια προσπάθεια διερεύνησης πιθανών λύσεων, με την οικονομική ενίσχυση της ΕΕ να θεωρείται πιθανός παράγοντας. Ωστόσο, εξέφρασαν αμφιβολίες ότι το αμφιλεγόμενο μοντέλο της συμφωνίας της ΕΕ με την Τυνησία το 2023, όπου πλήρωσε τις αρχές για να περιορίσουν τη μετανάστευση, μπορεί να εφαρμοστεί σε μια χώρα που σπαράσσεται από αντίπαλες πολιτοφυλακές όπως η Λιβύη.
Ρώσοι στις πύλες της Ευρώπης
Μια πρόσφατη επίδειξη ρωσικών όπλων στη Βεγγάζη κατά τη διάρκεια στρατιωτικής παρέλασης έδειξε την αυξανόμενη εγγύτητα του Κρεμλίνου με τον Χαφτάρ. Η Ρωσία επιθυμεί ένα προπύργιο στη Μεσόγειο, ειδικά μετά τη λήξη της συμφωνίας για το λιμάνι της Ταρτούς στη Συρία μετά την πτώση του Άσαντ. Ο Ταγιάνι προειδοποιεί συχνά ότι η Λιβύη είναι ο πιθανότερος προορισμός για μια νέα ρωσική ναυτική βάση.
Σύμφωνα με την ιταλική ειδησεογραφική υπηρεσία Agenzia Nova, η Μόσχα θέλει επίσης να εγκαταστήσει πυραυλικά συστήματα σε στρατιωτική βάση στη Σέμπχα, στο νότιο τμήμα της Λιβύης, που ελέγχεται από τον Χαφτάρ, και να στρέψει τους πυραύλους προς την Ευρώπη.
Αναλυτές και διπλωμάτες είναι πάντως σκεπτικοί για το αν η Ρωσία βρίσκεται ήδη στο στάδιο να στοχεύει την Ευρώπη από τη Λιβύη. Ωστόσο, ακόμα και χωρίς πυραύλους, η Μόσχα χρησιμοποιεί ήδη λιβυκές βάσεις για επιχειρήσεις στην υπόλοιπη Αφρική, μέσω του Africa Corps που υποστηρίζεται από το ρωσικό υπουργείο Άμυνας.
Υπάρχουν επίσης φόβοι μεταξύ αξιωματούχων στη νότια Ευρώπη ότι η Ρωσία θα μπορούσε σύντομα να αξιοποιήσει τη μετανάστευση από τη Λιβύη ως όπλο, επαναλαμβάνοντας τη στρατηγική που ακολούθησε στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ, όταν ώθησε πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή μέσω Λευκορωσίας στην Πολωνία.
Ωστόσο, ένας διπλωμάτης σημείωσε ότι το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία στερεί από το Africa Corps τη χρηματοδότηση για να πληρώνει τις λιβυκές πολιτοφυλακές, προκαλώντας εντάσεις με τους συμμάχους και τον Χαφτάρ.
«Δεν βλέπω τους Ρώσους να αναλαμβάνουν οι ίδιοι τις διακινήσεις μεταναστών», σχολίασε ο Καρίμ Μεζράν του Atlantic Council, «αλλά βλέπω τους Ρώσους να λένε: Εγώ είμαι τώρα το αφεντικό και εσείς ακολουθείτε τις εντολές μου».
Η αναζήτηση συμμάχων
Παρά τη σοβαρότητα αυτών των απειλών, Ιταλία και Ελλάδα δυσκολεύονται να πείσουν τους συμμάχους τους να εμπλακούν.
Η Ιταλίδα πρωθυπουργός, Τζόρτζια Μελόνι, συζήτησε το θέμα με τον Γάλλο πρόεδρο, Εμανουέλ Μακρόν, σε τρίωρη συνάντηση στη Ρώμη στις 4 Ιουνίου.
«Η Λιβύη είναι φυσικά θέμα καίριας σημασίας για την Ιταλία και τη Γαλλία», είπε Ιταλός αξιωματούχος με άμεση γνώση των συνομιλιών, τονίζοντας τις «κοινές ανησυχίες, ειδικά για την ασφάλεια και για την αυξανόμενη ρωσική παρουσία εκεί και τη μετανάστευση».
Ωστόσο, ο ίδιος παραδέχτηκε ότι υπάρχουν «αποχρώσεις» στις θέσεις των δύο χωρών «ως προς τις πιθανές πολιτικές λύσεις».
Η Λιβύη προστίθεται ολοένα και περισσότερο στην ατζέντα διπλωματικών συνομιλιών, αλλά στην πράξη λίγα γίνονται. Ενώ η Ιταλία επιθυμεί διακαώς τη στήριξη της στρατιωτικά ισχυρής Γαλλίας, το θέμα δεν είναι το ίδιο κρίσιμο για το Παρίσι και αναδεικνύει μάλιστα τις πρόσφατες αποτυχίες της Γαλλίας σε Μάλι και Νίγηρα.
«Για την Ιταλία, το θέμα της Λιβύης είναι πιο κεντρικό βραχυπρόθεσμα από ό,τι για τη Γαλλία», είπε η Βιρζινί Κολόμπιερ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Luiss στη Ρώμη.
«Πολιτικά, η γαλλική κυβέρνηση δεν έχει μεγάλο κίνητρο να φωνάξει για τη Ρωσία, γιατί αυτό θα αναδείκνυε τις αποτυχίες της», πρόσθεσε, αναφερόμενη στην αποχώρηση της Γαλλίας από χώρες του Σαχέλ την ώρα που η Ρωσία αυξάνει την παρουσία της.
Με τις ΗΠΑ να στρέφουν όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον τους στον Ειρηνικό, ελάχιστες είναι οι ελπίδες ότι η Ουάσινγκτον θα επενδύσει πολιτικό κεφάλαιο για να σταθεροποιήσει τη Λιβύη.
Χαρακτηριστικά, η πρόσφατη διακήρυξη του ΝΑΤΟ στις 25 Ιουνίου στη Χάγη δεν ανέφερε καν την Αφρική.
«Κανείς δεν ήθελε διχαστικά ζητήματα [στο κείμενο], καθώς το ΝΑΤΟ τώρα έχει μια πολύ μινιμαλιστική ατζέντα», είπε ο Αλεσάντρο Μαρόνε από το ιταλικό think tank IAI.
«Η Ρώμη πρέπει τώρα να αντιμετωπίσει αυτή την πραγματικότητα», κατέληξε.
