Και ποιος δεν έχει ονειρευτεί στα μικράτα του να βρεθεί μαγικά σε ένα μυστηριώδες νησί, μέσα σε αφανέρωτους θησαυρούς και εξωτικούς καρπούς;
Μόνο που η πραγματικότητα ήρθε να μας προσγειώσει κι εδώ ανώμαλα. Γιατί ναι μεν υπάρχουν τέτοια νησιά και στον αληθινό κόσμο, δεν έχουν όμως τίποτα από την οργιώδη φαντασία των παιδιών.
Παρά ζοφερές ιστορίες να διηγηθούν και μυστικά που έπρεπε να μείνουν καλά θαμμένα.
Για ένα τέτοιο θα μιλήσουμε εδώ, ένα νησί που στη γλώσσα του το ονόμασαν «Γη χωρίς γυρισμό»…
Ένα νησί σωστό μυστήριο εμφανίστηκε κάποια στιγμή στην Αράλη, έγινε το μεγαλύτερο νησί της και μετά χάθηκε διά παντός. Για το μόνο που είμαστε σίγουροι; Για την εξαφάνισή του! Τίποτα το περίεργο ή το μεταφυσικό δεν είχε αυτή.
«Τόπο (ή γη) χωρίς γυρισμό» σημαίνει το Barsa-Kelmes στα καζάκικα, μια γλώσσα που ανήκει στις τουρκικές και είναι η επίσημη της Δημοκρατίας του Καζακστάν. Γιατί το ονόμασαν όμως έτσι;
Η προέλευση του ονόματος χάνεται στα βάθη των αιώνων, έλκει ωστόσο την καταγωγή της από πανάρχαιους λαϊκούς θρύλους που μας λένε για δραπέτες που κατέφευγαν στα εδάφη του βρίσκοντας προσωρινό καταφύγιο. Όταν επέστρεφαν όμως στους τόπους τους, έμοιαζαν γερασμένοι κατά δεκαετίες ολόκληρες.
Άλλοι πάλι θρύλοι αφηγούνται μαζικές εξαφανίσεις καραβανιών ή ομάδων που έφταναν στο νησί. Για προϊστορική σαύρα κάνουν λόγο οι περισσότεροι μύθοι, που έτρωγε ό,τι έφερνε η κακή μοίρα στο Barsa-Kelmes.
Επιστρέφοντας στην πιο πεζή πραγματικότητα, το Barsa-Kelmes ήταν άλλοτε το μεγαλύτερο νησί της Αράλης, επιφάνειας 133 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Όσο η Αράλη συρρικνωνόταν όμως και γινόταν ρηχότερη, τόσο μεγάλωνε το νησί.
Στη δεκαετία του 1990 σταμάτησε να είναι νησί και είναι πια ενταγμένο στις στέπες του Καζακστάν, ένα ακόμα άνυδρο και ξερό κομμάτι της Αράλης, το μεγαλύτερο νεκροταφείο καραβιών του πλανήτη.
Η πρώτη καταγραμμένη αποστολή στο Barsa-Kelmes έλαβε χώρα τον Αύγουστο του 1848, όταν ομάδα γεωγράφων και τοπογράφων το περιέγραψαν λεπτομερώς. Κατοπινή μελέτη κατέγραψε τη χλωρίδα και την πανίδα του νησιού.
Παρέμενε όμως πάντα ακατοίκητο, εκτός από κάποιες καλύβες για τους κυνηγούς και τους ψαράδες της περιοχής. Κι αυτές εμφανίστηκαν στα νεότερα χρόνια…
Το Barsa-Kelmes τρομοκρατούσε τους ντόπιους από την αρχαιότητα ακόμα, με μια σειρά από λαϊκές δοξασίες να του καταμαρτυρούν τα πάντα. Και είναι σίγουρο πως όλο και κάποιος λόγος το έκανε να παραμένει ακατοίκητο στο διάβα των αιώνων.
Πάντα περιβαλλόταν με μυστήριο και οι αρχαίοι μιλούσαν για κατάρα που το στοίχειωνε. Έλεγαν ιστορίες για οικογένειες ολόκληρες που εξαφανίστηκαν χωρίς να αφήσουν πίσω τους κανένα ίχνος. Αλλά και για ανθρώπους που το επισκέπτονταν για λίγο καιρό και επέστρεφαν στα σπίτια τους γέροι και ανήμποροι.
Υπάρχουν επίσης μυθολογίες που κάνουν λόγο για ασυνήθιστα πλάσματα, θεόρατα θαλάσσια φίδια και γιγαντιαία τέρατα με πελώριους λαιμούς. Ήταν σαφές πως οι αρχαίοι δεν ήθελαν να πηγαίνει ο κόσμος εκεί. Το γιατί μας διαφεύγει.
Και ήταν αυτή ακριβώς η βαριά και ανατριχιαστική κληρονομιά του που το μετέτρεψε σε προνομιακό τόπο για μια σύγχρονη θεωρία συνωμοσίας. Αυτή ξέρουμε και πώς και από πού προήλθε…
Αν τύχαινε να περάσεις από κει κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, θα ήταν μάλλον απίθανο να μην ακούσεις για τον μόνιμο αστικό μύθο της περιοχής: τα παραφυσικά φαινόμενα που συνέβαιναν με τη σέσουλα στο νησί.
Το πράγμα κλιμακώθηκε ακόμα περισσότερο στη δεκαετία του 1990, όταν πολλοί ερευνητές του μεταφυσικού κατέφτασαν εδώ για να μελετήσουν τις ιστορίες που διηγούνταν οι ντόπιοι με μυστηριώδεις εξαφανίσεις αεροπλάνων και θεάσεις UFO.
Λάδι στη συνωμοσιολογική φωτιά έριξε ένα δημοφιλές λαϊκό περιοδικό επιστήμης, το σοβιετικό «Tekhnika Molodyozhi», που φιλοξένησε μια ωραία ιστορία για το νησί με χρονικά άλματα, χαλασμένες πυξίδες, θεάσεις ΑΤΙΑ, ακόμα και συνεντεύξεις ντόπιων ψαράδων που επιβεβαίωναν όλα αυτά τα παράξενα.
Αποδείχθηκε πως το πράγμα ήταν κατασκευασμένο, μια πλεκτάνη κάποιων ντόπιων γραφιάδων με λέσχες του φανταστικού της Μόσχας για να πυροδοτήσουν το ενδιαφέρον του κόσμου και να πουλήσουν τεύχη. Η μηχανορραφία πατούσε όμως σε στέρεο έδαφος, τη μακραίωνη φήμη του Barsa-Kelmes ως στοιχειωμένου και καταραμένου τόπου.
Άλλα πάλι σοβιετικά άρθρα κάνουν λόγο για συναπαντήματα με πτερόσαυρους στη δεκαετία του 1980(!) και τέτοια πράγματα. Υπήρξαν πάντως και αναφορές για μυστική στρατιωτική βάση της ΕΣΣΔ στο νησί, με άκρως απόρρητα πεπραγμένα, η ακρίβεια τέτοιων πηγών δεν έχει ελεγχθεί ωστόσο ποτέ.
Γνωρίζουμε πάντως πως οι Σοβιετικοί είχαν σε ένα νησί της Αράλης μια μυστική εγκατάσταση για πειράματα βιολογικού πολέμου. Ίσως να ήταν στο «Νησί χωρίς γυρισμό», το μόνο μέρος που θα μπορούσαν να είναι σίγουροι πως κανείς δεν θα πατήσει το πόδι του.
Γι’ αυτό ίσως μπήκαν σε τέτοιον κόπο να φουντώσουν την παραφυσική δράση του στον 20ό αιώνα. Το μόνο που δεν χώρεσε ποτέ αμφισβήτηση είναι το γεγονός ότι καθώς η περιοχή περιέχει τεράστιες αποθέσεις αλατιού, ο κόσμος συμβουλευόταν πάντα να κλείνει τα μάτια του όταν φυσούσε το αεράκι…
Η τέταρτη μεγαλύτερη κάποτε λίμνη του κόσμου, με επιφάνεια 68.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και περισσότερα από 1.100 νησάκια, έμελλε να γίνει το καταστροφικότερο οικολογικά πείραμα του ανθρώπου.
Η Αράλη άρχισε να εξαφανίζεται μαγικά από τη δεκαετία του 1960, συρρικνωνόταν δραστικά χρόνο με τον χρόνο. Αποδείχτηκε ότι η εξαφάνισή της δεν ήταν άλλο ένα μυστήριο, παρά παράπλευρη απώλεια του γιγαντιαίου σοβιετικού προγράμματος για την άρδευση των χωραφιών της Ένωσης.
Τα δυο ποτάμια που την τροφοδοτούσαν με νερό, δυο από τους μεγαλύτερους ποταμούς της Κεντρικής Ασίας, εκτράπηκαν στο πλαίσιο του νέου αρδευτικού προγράμματος της ΕΣΣΔ. O ένας, ο Ιαξάρτης, τροφοδότησε πια με νερό 5 εκατ. στρέμματα καλλιεργήσιμων εδαφών.
Αποτέλεσμα; Μέχρι το 1994 η Αράλη είχε συρρικνωθεί στο 24% της αρχικής της έκτασης, μια καταστροφή που το 1997 την άφησε μόλις στο 10% αυτού που ήταν κάποτε!
Οι τίτλοι τέλους έπεσαν το 2014, όταν εξαφανίστηκε και όλο το νότιο τμήμα της. Έρημος είναι σήμερα αυτά τα εδάφη. Ακόμα χειρότερα, ό,τι απέμεινε από την Αράλη, τρεις διακριτές λίμνες πια, είναι τόσο αλμυρές που δεν ζει τίποτα εντός τους.
Το σκηνικό της ολοκληρωτικής καταστροφής άφησε μια περιοχή βαρύτατα μολυσμένη, με φυτοφάρμακα, κατάλοιπα της ανθρώπινης δράσης, ακόμα και υπολείμματα από τους βιολογικούς παράγοντες του μυστικού προγράμματος. Για «περιβαλλοντική τραγωδία» μίλησε ξεκάθαρα η UNESCO.
Το Barsa-Kelmes μεγάλωνε διαρκώς τις τελευταίες δεκαετίες, όσο κατέβαινε η στάθμη των νερών που το περιέβαλλαν. Αυτά τα 133 τετραγωνικά χιλιόμετρα της επιφάνειάς του μετρήθηκαν στη δεκαετία του 1980. Μέσα σε 10 χρόνια έπαψε να είναι νησί. Ενώθηκε με τη στεριά και έγινε έρημος.
Προστατευόμενο βιότοπο είχαν ανακηρύξει το Barsa-Kelmes οι Σοβιετικοί πολύ πριν την ανεξαρτησία του Καζακστάν το 1991. Ούτε τον πραγματικό λόγο ξέρουμε ούτε γιατί τόση μυστικοπάθεια. Ήταν ο πιο κλειστός φυσικός βιότοπος ολάκερης της Σοβιετικής Ένωσης, κανείς δεν μπορούσε να τον επισκεφτεί από την πρώτη κιόλας στιγμή, το 1939, ούτε καν οι ντόπιοι.
Το 1929 εμφανίστηκε στο νησί ένα είδος σκίουρου και 10 χρόνια αργότερα ξεπήδησε μαγικά ως εθνικός δρυμός. Αυτός ήταν επισήμως ο λόγος που έγινε προστατευόμενο το νησί, η προστασία του ζώου που είχαν φέρει από το σοβιετικής κατοχής Τουρκμενιστάν.
Για το μεγαλύτερο τμήμα του 20ού αιώνα, το Barsa-Kelmes δεν ήταν επισκέψιμο. Ήταν αδύνατο να βρεθείς πάνω στο νησί. Τι ακριβώς συνέβη στις 7 αυτές δεκαετίες, παραμένει άγνωστο. Έτσι έζησε τα στερνά του το Barsa-Kelmes, ως καταφύγιο για την άγρια ζωή μιας λίμνης που έσφυζε άλλοτε από ζωή και δραστηριότητα. Ή έτσι πιστεύουμε τουλάχιστον.
Ο Φυσικός Βιότοπος του Barsa-Kelmes, όπως ήταν γνωστός, κάλυπτε μια έκταση 300 τετραγωνικών χιλιομέτρων και φιλοξενούσε 250 είδη χλωρίδας και 56 είδη πανίδας, μεταξύ αυτών και τον λύκο της Ευρασίας. Πάνω από 200 είδη πουλιών ζούσαν ή περνούσαν από δω κάθε χρόνο.
Ο χαρακτηρισμός «προστατευόμενος βιότοπος» παραμένει ακόμα και σήμερα, παρά την κατάφωρη ξηρασία και την επίμονη έλλειψη νερού. Την πανίδα αποτελούν πια σκορπιοί, αράχνες και φίδια. Το ψηλότερο σημείο της περιοχής, στα 108 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, υποδεικνύει ότι εδώ ήταν κάποτε το μυστηριώδες νησί.
Η προστατευόμενη περιοχή δεκαπλασιάστηκε μάλιστα το 2006, καλύπτοντας κι άλλα κομμάτια του ξηρού πια πυθμένα. Έχει την τραγική τιμή να παραμένει η μόνη προστατευόμενη περιοχή μέσα σε ζώνη οικολογικής καταστροφής παγκοσμίως.
Οι ντόπιοι συνεχίζουν όμως να αποκαλούν το σημείο «νησί». Το Barsa-Kelmes, ακόμα κι αν δεν υπάρχει πια, παραμένει αληθινό στις συνειδήσεις τους.
Γι’ αυτό και είναι τόσο δύσκολο για τον τουρίστα να βρεθεί εκεί. Μπορείς πια να πας κανονικά στο Barsa-Kelmes, απλώς θα χρειαστείς πολύ μεγάλη προσπάθεια. Οι ντόπιοι βλέπετε συνεχίζουν να το θεωρούν πολύ μυστηριώδες…
