Τα συμπληρώματα διατροφής αποτελούν για εκατομμύρια ανθρώπους καθημερινή ρουτίνα και συνώνυμο της πρόληψης και της καλής υγείας. Ωστόσο, ολοένα και περισσότεροι ειδικοί προειδοποιούν ότι η ανεξέλεγκτη χρήση βιταμινών (χωρίς ιατρική καθοδήγηση) μπορεί να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: να προκαλέσει θόλωση του εγκεφάλου, σύγχυση, κόπωση και προβλήματα μνήμης.
Το φαινόμενο δεν αφορά μόνο την υπερβολική λήψη συμπληρωμάτων, αλλά και την ανεπαρκή πρόσληψη βασικών θρεπτικών συστατικών. Με άλλα λόγια, τόσο η υπερδοσολογία όσο και οι ελλείψεις μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη λειτουργία του εγκεφάλου.
Τι είναι η «θόλωση του εγκεφάλου» και γιατί δεν πρέπει να αγνοείται
Η λεγόμενη «θόλωση του εγκεφάλου» (brain fog) δεν αποτελεί ιατρική διάγνωση, αλλά έναν ευρέως χρησιμοποιούμενο όρο που περιγράφει μια υποκειμενική αίσθηση νοητικής ασάφειας και μειωμένης πνευματικής απόδοσης.
«Η θόλωση του εγκεφάλου είναι ένας μη κλινικός όρος που χρησιμοποιείται όταν ένα άτομο αισθάνεται ότι δεν σκέφτεται καθαρά», εξηγεί ο Δρ. Stephen J. Ferrando, MD, καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Ψυχιατρικής και Επιστημών Συμπεριφοράς στο Ιατρικό Κολλέγιο της Νέας Υόρκης. Όπως σημειώνει, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν μειωμένη συγκέντρωση και προσοχή, επιβράδυνση της σκέψης, δυσκολία στη μνήμη, καθώς και αδυναμία επίλυσης σύνθετων προβλημάτων.
Παράλληλα, η εγκεφαλική ομίχλη συχνά συνδέεται με κόπωση, άγχος και καταθλιπτική διάθεση. Ο ίδιος υπογραμμίζει ότι, παρότι η θόλωση του εγκεφάλου δεν ταυτίζεται με νευρογνωστική βλάβη, τα επίμονα συμπτώματα πρέπει να αξιολογούνται από γιατρό ώστε να αποκλειστεί οποιαδήποτε σοβαρότερη νευρολογική αιτία.
Η «υγιεινή» συνήθεια που μπορεί να επιβαρύνει τον εγκέφαλο
Όταν κάποιος αισθάνεται συχνά πνευματικά κουρασμένος, είναι εύκολο να κατηγορήσει τη ζάχαρη, την έλλειψη ύπνου ή το άγχος. Πολύ λιγότερο πιθανό είναι να υποψιαστεί ότι το πρόβλημα μπορεί να προέρχεται από μια συνήθεια που θεωρεί ωφέλιμη: τη λήψη βιταμινών.
Κι όμως, σύμφωνα με ειδικούς, αυτό ακριβώς μπορεί να συμβαίνει. Το 58% των Αμερικανών λαμβάνει τουλάχιστον ένα συμπλήρωμα διατροφής, συχνά χωρίς ιατρική ένδειξη ή έλεγχο της δοσολογίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο κίνδυνος υπερδοσολογίας είναι υπαρκτός.
Οι λιποδιαλυτές βιταμίνες στο μικροσκόπιο των ειδικών
Η Δρ. Deborah Melendez, MD, οικογενειακή γιατρός στο Harbor Health, επισημαίνει ότι η θόλωση του εγκεφάλου σχετίζεται συχνότερα με την υπερβολική λήψη λιποδιαλυτών βιταμινών, δηλαδή των βιταμινών A, D, E και K.
«Το σώμα αποβάλλει σχετικά εύκολα την περίσσεια των υδατοδιαλυτών βιταμινών, όπως η βιταμίνη C, μέσω των ούρων», εξηγεί. «Αντίθετα, οι λιποδιαλυτές βιταμίνες αποθηκεύονται στο ήπαρ και στους λιπώδεις ιστούς. Όταν συσσωρεύονται σε τοξικά επίπεδα, μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές διαταραχές σε πολλά συστήματα του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου».
Ο Δρ. Ferrando συμφωνεί και επισημαίνει ότι η βιταμίνη Α και η βιταμίνη D είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικές όταν λαμβάνονται σε μεγάλες δόσεις. Η υπερδοσολογία βιταμίνης Α μπορεί να οδηγήσει σε πονοκεφάλους, αύξηση της ενδοκρανιακής πίεσης και σύγχυση, ενώ η υπερβολική πρόσληψη βιταμίνης D έχει συσχετιστεί με αποπροσανατολισμό και νοητική σύγχυση.
Μελατονίνη και μαγνήσιο: οι «ύπουλοι» σύμμαχοι του ύπνου
Εκτός από τις βιταμίνες, προβλήματα μπορούν να προκαλέσουν και άλλα ευρέως διαδεδομένα συμπληρώματα. Η Δρ. Melendez αναφέρει ότι η μελατονίνη, όταν λαμβάνεται σε δόση μεγαλύτερη από 5 mg, μπορεί να αφήσει «κατάλοιπα» την επόμενη ημέρα.
«Η υπερβολική δόση μελατονίνης μπορεί να προκαλέσει ζάλη, αποπροσανατολισμό και έντονη υπνηλία την επόμενη μέρα», σημειώνει. Παράλληλα, μεγάλες δόσεις μαγνησίου ενδέχεται να οδηγήσουν σε λήθαργο και σύγχυση, επηρεάζοντας τη διαύγεια και την εγρήγορση.
Χρειάζεται να διακόψουμε τα συμπληρώματα;
Η απάντηση των ειδικών είναι ξεκάθαρη: όχι απαραίτητα. Και οι δύο γιατροί τονίζουν ότι οι περισσότερες διατροφικές ανάγκες μπορούν να καλυφθούν μέσω μιας ισορροπημένης, πλούσιας σε θρεπτικά συστατικά διατροφής. Όταν αυτό δεν είναι εφικτό, τα συμπληρώματα μπορούν να έχουν θέση υπό προϋποθέσεις.
Ο Δρ. Ferrando επισημαίνει ότι η δοσολογία πρέπει πάντα να ακολουθεί τις κατευθυντήριες γραμμές της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) και ότι οποιαδήποτε αμφιβολία πρέπει να συζητείται με γιατρό ή φαρμακοποιό.
Όταν η αιτία είναι η έλλειψη και όχι η υπερβολή
Η εγκεφαλική ομίχλη δεν είναι πάντα αποτέλεσμα υπερδοσολογίας. Πολύ συχνά, προκαλείται από την έλλειψη βασικών θρεπτικών συστατικών. «Ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο με τεράστιες ενεργειακές απαιτήσεις και βασίζεται σε συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά για να λειτουργεί σωστά», τονίζει η Δρ. Melendez. «Όταν αυτά λείπουν, η σκέψη γίνεται αργή και θολή».
Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στη βιταμίνη Β12. Η ανεπάρκειά της μπορεί να προκαλέσει βραδύτερη νοητική επεξεργασία, απώλειες μνήμης και έντονη κόπωση, καθώς είναι απαραίτητη για τη διατήρηση του ελύτρου μυελίνης που προστατεύει τα νεύρα. Τα χαμηλά επίπεδα Β12 παρατηρούνται συχνά σε vegans, χορτοφάγους και ηλικιωμένους.
Εξίσου κρίσιμη είναι και η επάρκεια σιδήρου. Η έλλειψή του στερεί από τον εγκέφαλο το απαραίτητο οξυγόνο, γεγονός που οδηγεί σε κακή συγκέντρωση και ψυχική εξάντληση, ένα πρόβλημα που αφορά ιδιαίτερα άτομα που αποφεύγουν τα ζωικά προϊόντα.
Τα θρεπτικά συστατικά που παίζουν ρόλο στη νοητική διαύγεια
Πέρα από τη βιταμίνη Β12 και τον σίδηρο, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι χαμηλά επίπεδα φολικού οξέος, θειαμίνης, βιταμίνης D και ωμέγα-3 λιπαρών οξέων μπορούν επίσης να συμβάλουν στη θόλωση του εγκεφάλου, επηρεάζοντας τη μνήμη, τη συγκέντρωση και τη γενικότερη πνευματική απόδοση.
Η σημασία της πρόληψης και του ιατρικού ελέγχου
Το τελικό μήνυμα των ειδικών είναι σαφές: η ισορροπία είναι το κλειδί. Ούτε η ανεξέλεγκτη λήψη συμπληρωμάτων ούτε η παραμέληση της διατροφής ωφελούν τον εγκέφαλο.
Οι τακτικοί προληπτικοί έλεγχοι και οι αιματολογικές εξετάσεις μπορούν να αποκαλύψουν έγκαιρα ελλείψεις ή υπερβολές. Και όταν η θόλωση του εγκεφάλου γίνεται επίμονη, δεν πρέπει να θεωρείται «αθώο» σύμπτωμα, αλλά αφορμή για συζήτηση με τον γιατρό και ουσιαστική διερεύνηση.
