Στο παγκόσμιο best seller Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, ο Tim Marshall αποτύπωσε με σαφήνεια την τεράστια σημασία των γεωγραφικών χαρακτηριστικών και συνόρων (θάλασσες, βουνά, ποτάμια) στη δημιουργία εθνών και συμμαχιών. Πρόκειται για χαρακτηριστικά που δεν τους έχει δοθεί η προσοχή που τους αρμόζει, δεδομένου του πόσο μεγάλο ρόλο παίζουν στην πολιτική σκηνή και στις επιλογές του κάθε έθνους.
Η Γεωγραφία μπορεί να μην έχει αλλάξει ιδιαίτερα από τις αρχές των πρώτων κυρίαρχων πολιτισμών, ωστόσο ο κόσμος έχει αλλάξει. Αυτές τις αλλαγές και τις λεπτές ισορροπίες μεταξύ των κρατών, που καθορίζονται από τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά τους, μελετά στο νέο του βιβλίο, Η Δύναμη της Γεωγραφίας.
Αυθεντία στις διεθνείς σχέσεις, αφού έχει διατελέσει ως πολεμικός ανταποκριτής και διπλωματικός συντάκτης, ο Tim Marshall αποδεικνύει για ακόμη μία φορά ότι είναι το κατάλληλο άτομο για να εξερευνήσει 10 νέες περιπτώσεις χωρών, εστιάζοντας στο πώς οι επιλεγμένες πολιτείες επηρεάστηκαν και συνεχίζουν να επηρεάζονται από τη γεωγραφία τους. Με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον ο Marshall μελετά τη γεωπολιτική ταυτότητα της Αυστραλίας, Ιράν, Σαουδικής Αραβίας, Ηνωμένου Βασιλείου, Ελλάδας, Τουρκίας, Σαχέλ, Αιθιοπίας, Ισπανίας αλλά και του διαστήματος.
Μέσα από την χαρακτηριστικά πνευματώδη γραφή του, ο Marshall ξεκινά κάθε κεφάλαιο εισάγοντας τον αναγνώστη στις θεμελιώδεις γεωγραφικές πραγματικότητες μιας περιοχής. Ξεκινά από την ιστορία της και καταλήγει στον παρόν, ενώ στο τέλος εξερευνά και τις μελλοντικές της επιλογές.
Φυσικά η επιλογή δεν είναι τυχαία. Η κάθε χώρα (συμπεριλαμβανομένου και του διαστήματος) έχει επιλεγεί για την δυνατότητα της να αποτελέσει γεωπολιτική εστία συμφερόντων. Με άλλα λόγια, αυτά είναι τα μέρη που υπάρχει πιθανότητα να συμβεί κάτι. Πρόκειται για μέρη όπου ζητήματα εθνικής θρησκείας ή πατρότητας των φυσικών πόρων, δημιουργούν εντάσεις μεταξύ των γειτόνων. Αλλά και μέρη τα οποία ανακαλύπτουν τη θέση τους στην παγκόσμια τάξη πάντα σε συνάρτηση με τη γεωγραφική τους θέση.
Το πρώτο κεφάλαιο είναι χαρακτηριστικό τόσο της δομής όσο και της ρητορικής που αναπτύσσεται σε ολόκληρο το βιβλίο. Η Αυστραλία βρίσκεται σε ένα συνεχές δίλημμα το οποίο καθορίζεται από τη γεωγραφική της θέση. Πρόκειται για ένα κράτος το οποίο βρίσκεται ανάμεσα σε δύο υπερδυνάμεις. Πρόκειται για μία δύσκολη θέση να βρίσκεται κανείς, καθώς οδηγεί την πολική της χώρα σε συνεχής αμφισβήτηση του ρόλου της και των συμμαχιών της. Από τη μία, παραμένει στενός σύμμαχος με τις ΗΠΑ και από την άλλη προσπαθεί να μην ανταγωνίζεται την Κίνα. Όπως εύστοχα παρατηρεί και ο συγγραφέας η Αυστραλία έχει μπροστά της δύσκολες επιλογές και καλείται να προχωρήσει σε μία προσεκτική άσκηση ισορροπίας, κατά την οποία ένα λάθος βήμα θα μπορούσε να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις,.
Οροσειρές, πεδιάδες και λοιπά γεωγραφικά στοιχεία χαρτογραφούνται και αναλύονται σε κάθε κεφάλαιο προκειμένου να γίνει κατανοητός ο ρόλος τους στη πορεία και τις επιλογές των εθνών. Αν ένα από αυτά μονοπωλεί ιδιαίτερα το ενδιαφέρον σε διάφορα κεφάλαια, αυτό είναι το νερό. Το νερό είναι ένα από τα πιο περίπλοκα φυσικά σύνορα. Σε αντίθεση με τα βουνά που λίγο πολύ κάνουν πιο εύκολη τη χάραξη συνόρων μεταξύ χωρών, τα ύδατα ανέκαθεν υπήρξαν πηγή διαμάχης για πάρα πολλά κράτη. Τρανταχτό παράδειγμα αποτελεί η Ελλάδα, η θέση της οποίας στη μεσόγειο διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό το ρόλο της στη περιοχή, γεγονός που δημιουργεί εντάσεις με τη γειτονική χώρα της Τουρκίας. Και όπως είναι φυσικό στη σκακιέρα των συμφερόντων τοποθετούν τα πιόνια τους και άλλοι παίκτες, με αποτέλεσμα η χώρα να καθορίζεται σημαντικά από τις συμμαχίες που διαμορφώνει. Και αν το μέλλον της είναι αβέβαιο, με τις συμμαχίες να αλλάζουν συνεχώς, το μόνο που παραμένει σταθερό για τους Έλληνες είναι αυτά από τα οποία είναι φτιαγμένοι – τα βουνά και οι θάλασσες.
Μέσα από το κεφάλαιο της Ελλάδας αλλά και το αμέσως επόμενο, της Τουρκίας, ο Marshall προσπαθεί με περίτεχνο τρόπο να περιγράψει μία διαμάχη χιλιάδων χρόνων και να αναλύσει τους λόγους και τις συνθήκες που την επηρεάζουν. Ο συγγραφέας ενημερώνει τον αναγνώστη ότι η μεσόγειος και ειδικά το Αιγαίο μπορεί να αποτελούν ιδανικό προορισμό για το καλοκαίρι, ωστόσο η θερμοκρασία στην περιοχή έχει ανέβει επικίνδυνα με τις ενδιαφερόμενες δυνάμεις να παίζουν ένα παιχνίδι κυριαρχίας και υπεροχής να μετατρέπουν το κατά τ’ άλλα ειδυλλιακό προορισμό σ’ ένα εκρηκτικό γεωπολιτικό μέτωπο. Και αν προβλήματα υπήρχαν ήδη, η ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου είχε ως συνέπεια τα νερά του Αιγαίου να ξαναγίνουν αιτία ανάφλεξης των δύο χωρών, συμπαρασύροντας όμως και πολλές άλλες χώρες. Πρόκειται για μία σκληρή διαμάχη όπου ακόμη και ανθρώπινες ζωές χρησιμοποιούνται ως όργανο άσκησης πίεσης (π.χ η Τουρκία χρησιμοποιεί τις μεταναστευτικές ροές για ασκήσει πίεση στην Ε.Ε.). Δυστυχώς τα πολυάριθμα ζητήματα αναμένεται να συνεχίσουν να απασχολούν εξίσου τη στρατηγική σκέψη χωρίς κάποια ξεκάθαρη λύση προς το παρόν.
Προχωρώντας στο βιβλίο διαβάζουμε ακόμη ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δύναμης των υδάτων. Το νερό παίζει σημαντικό ρόλο στην ζωή και πολιτική σκηνή της Αιθιοπίας. Η χώρα έχει εμπλακεί σε έναν αιματηρό και τρομακτικό εμφύλιο πόλεμο, με τις εθνοτικές διαταραχές να καθορίζουν τη χώρα. Το απαραίτητο νερό για την ύπαρξη της Αιθιοπίας θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει τη χώρα σε ακόμη μεγαλύτερη σύγκρουση με τους γείτονές της. Δεν είναι όμως όλα δυσοίωνα, αφού σύμφωνα με τον συγγραφέα η ένωση θα μπορούσε να διατηρηθεί με μεγαλύτερη ευημερία και δίκαιη κατανομή των πόρων.
Όλη αυτή η συζήτηση γύρω από γεωγραφικά σύνορα και φυσικούς πόρους δεν θα μπορούσε παρά να καταλήξει σε μία συζήτηση γύρω από το διάστημα και την πιθανή εντατικοποίηση της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων για αυτόν τον νέο χώρο. Μάλιστα ο Marshall προειδοποιεί ότι με πολλές χώρες να αγωνίζονται να είναι η κυρίαρχη δύναμη στο διάστημα και ιδιωτικές εταιρείες να μπαίνουν στη μάχη, η σκηνή είναι έτοιμη για μια επικίνδυνη κούρσα εξοπλισμών αιχμής, παρόμοιας με αυτή των πυρηνικών όπλων στο δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα. Εκτός βέβαια εάν μπορέσουμε να διδαχθούμε από λάθη του παρελθόντος και να δεχτούμε τα πολλά οφέλη μιας διεθνούς συνεργασίας.
Το βιβλίo του Tim Marshall, Η Δύναμη της Γεωγραφίας, είναι ιδανικό για όποιον θέλει να μάθει περισσότερα για τον κόσμο γύρω του. Για κάποιον που λατρεύει να διαβάζει για διαμάχες και συμμαχίες και τους λόγους που τις επηρεάζουν, τις σχηματίζουν και τις αναδιαμορφώνουν. Προσβάσιμο, αλλά συνάμα πολύπλοκο, το βιβλίο ιχνηλατεί τους τρέχοντες αγώνες διαφόρων εθνών και επιχειρεί να σκιαγραφήσει το μέλλον τους. Μέσα από το πρίσμα της γεωγραφίας ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται την επιρροή των φυσικών πόρων στη στρατιωτική και πολιτική στρατηγική των εθνών, οι οποίες με τη σειρά τους διαμορφώνουν και παραμορφώνουν τη γεωπολιτική στο σύγχρονο κόσμο, δημιουργώντας έναν αέναο κύκλο.
Το νέο βιβλίο του Tim Marshall, Η Δύναμη της Γεωγραφίας κυκλοφορεί αποκλειστικά από τις Εκδόσεις Διόπτρα.
