Μόλις ο Μάγκνους Μέλαντ ανέλαβε δήμαρχος σε μια μικρή πόλη στο βορειότερο άκρο της Νορβηγίας στα τέλη του 2023, τρεις αντιπροσωπείες από την Κίνα επισκέφθηκαν το γραφείο του.
«Είναι γιατί θέλουν να γίνουν μια πολική υπερδύναμη», δηλώνει.
Η Κίνα ίσως να μην έρχεται αυθόρμητα στο μυαλό όταν σκέφτεται κανείς την Αρκτική, όμως είναι αποφασισμένη να παίξει σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Προσπαθεί να αγοράσει ακίνητα, να εμπλακεί σε έργα υποδομών και ελπίζει να εγκαταστήσει μόνιμη περιφερειακή παρουσία.
Η ίδια η Κίνα αυτοχαρακτηρίζεται «κράτος κοντά στην Αρκτική», παρότι η βορειότερη περιφερειακή πρωτεύουσά της, το Χαρμπίν, βρίσκεται περίπου στην ίδια γεωγραφική ζώνη με τη Βενετία της Ιταλίας.
Σύμφωνα με το BBC, η Αρκτική εξελίσσεται γρήγορα σε μία από τις πιο έντονα αμφισβητούμενες περιοχές στον κόσμο. Το Πεκίνο αντιμετωπίζει σκληρό ανταγωνισμό από τη Ρωσία, την Ευρώπη, την Ινδία και τις ΗΠΑ.
Ο αγώνας για την Αρκτική έχει ξεκινήσει
Οι κλιματολόγοι αναφέρουν πως η Αρκτική θερμαίνεται τέσσερις φορές πιο γρήγορα από οποιοδήποτε άλλο μέρος του πλανήτη, με σοβαρές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα, την άγρια ζωή και τους ντόπιους πληθυσμούς. Η Αρκτική καταλαμβάνει το 4% της γης.
Οι παγκόσμιες δυνάμεις βλέπουν ότι ανοίγει ένας νέος κόσμος ευκαιριών στην Αρκτική λόγω των περιβαλλοντικών αλλαγών.
Η τήξη των πάγων καθιστά πιο εύκολη την πρόσβαση σε τεράστιους φυσικούς πόρους, κρίσιμα μέταλλα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Υπολογίζεται ότι περίπου το 30% του μη εκμεταλλευμένου φυσικού αερίου βρίσκεται στην Αρκτική.
Παράλληλα, ανοίγονται νέες θαλάσσιες εμπορικές οδοί, μειώνοντας δραστικά τον χρόνο ταξιδιού μεταξύ Ασίας και Ευρώπης. Στις εξαγωγές, ο χρόνος είναι χρήμα. Η Κίνα αναπτύσσει το σχέδιο «Πολικός Δρόμος του Μεταξιού» για τη ναυτιλία στην Αρκτική.
Το λιμάνι του Κίρκενες μοιάζει σχεδόν έρημο.
Μέσα στον Αρκτικό Κύκλο, στο βορειότερο σημείο της ηπειρωτικής Νορβηγίας, η πρώην μεταλλευτική πόλη παρουσιάζει μια σκληρή αντίθεση με τα γραφικά χιονισμένα βουνά και φιορδ που την περιβάλλουν.
Κλειστά καταστήματα και εγκαταλελειμμένες αποθήκες με σπασμένα τζάμια δίνουν την αίσθηση μιας ξεχασμένης και παρατημένης πόλης.
Είναι εύκολο να φανταστεί κανείς την ελκυστικότητα του να γίνει η πρώτη ευρωπαϊκή στάση για δεκάδες πλοία εμπορευματοκιβωτίων από την Ασία, ανάλογα με το πόσο γρήγορα θα συνεχίσει να λιώνει ο πολικός πάγος.
Ο διευθυντής του λιμανιού, Τέριε Γιόργκενσεν, σχεδιάζει την κατασκευή ενός νέου διεθνούς λιμανιού. Τα μάτια του λάμπουν όταν μιλάει για το όραμά του να γίνει η «Σιγκαπούρη του Ευρωπαϊκού Αρκτικού Βορρά».
«Αυτό που προσπαθούμε να χτίσουμε εδώ στο Κίρκενες είναι ένα λιμάνι μεταφόρτωσης όπου θα συναντιούνται τρεις ηπείροι: η Βόρεια Αμερική, η Ευρώπη και η Ασία. Θα κατεβάζουμε τα εμπορεύματα και θα τα ξαναφορτώνουμε σε άλλα πλοία για περαιτέρω εξαγωγή. Δεν χρειάζεται να πουλήσουμε γη σε κανέναν. Ούτε σε βρετανική εταιρεία, ούτε σε κινεζική».
Οι νέοι νόμοι στη Νορβηγία απαγορεύουν τη μεταβίβαση ακινήτων ή επιχειρήσεων, αν η πώληση θα μπορούσε να βλάψει τα «νορβηγικά συμφέροντα ασφάλειας», εξηγεί. Αυτό που περιμένουν, προσθέτει, είναι σαφείς οδηγίες από την κυβέρνηση σχετικά με το ποια κρίσιμη υποδομή θα μπορούσε να καλύπτεται.
Ο δήμαρχος Μέλαντ φαίνεται σίγουρα επιφυλακτικός απέναντι στις προθέσεις της Κίνας. «Θέλουμε μια σχέση με την Κίνα, αλλά δεν θέλουμε να εξαρτηθούμε από την Κίνα», λέει.
«Η Ευρώπη πρέπει να αναρωτηθεί: “Πόσο εξαρτημένη θέλετε να είστε από ολοκληρωτικά και αυταρχικά καθεστώτα;”», συμπληρώνει.
Η κινεζική τακτική να αγοράζει μετοχές και ακίνητα στην Αρκτική αρχίζει να απορρίπτεται σε όλη την ευρωπαϊκή Αρκτική. Πρόσφατες προσπάθειες του Πεκίνου να αγοράσει λιμάνια στη Νορβηγία και τη Σουηδία, αλλά και αεροδρόμιο στη Γροιλανδία, απορρίφθηκαν.
Αυτό ωθεί την Κίνα, τη μεγαλύτερη αναδυόμενη υπερδύναμη στον κόσμο, στην αγκαλιά της μεγαλύτερης δύναμης της Αρκτικής, της Ρωσίας.
Η Ρωσία ελέγχει το ήμισυ της ακτογραμμής της Αρκτικής και απορροφά τις επενδύσεις από την Κίνα.
Οι δύο χώρες συνεργάζονται και στρατιωτικά στην Αρκτική. Η κινεζική ακτοφυλακή μπήκε για πρώτη φορά στην Αρκτική τον Οκτώβριο, σε κοινή περιπολία με ρωσικές δυνάμεις. Οι δύο χώρες είχαν πραγματοποιήσει από κοινού στρατιωτικές ασκήσεις τον προηγούμενο μήνα. Τον Ιούλιο, μακρινής εμβέλειας βομβαρδιστικά και των δύο χωρών περιπολούσαν προκλητικά τον Αρκτικό Ωκεανό κοντά στην Αλάσκα, στις ΗΠΑ.
Είναι σαν το Πεκίνο και η Μόσχα να κοιτούν το ΝΑΤΟ, που έχει αυξήσει τις ασκήσεις του στην Αρκτική, και να λένε: «Κι εμείς μπορούμε».
Κάθε χώρα που συνορεύει με την Αρκτική είναι μέλος του ΝΑΤΟ, εκτός από τη Ρωσία. Η Φινλανδία και η Σουηδία προσχώρησαν μετά την πλήρη εισβολή στην Ουκρανία.
Ο Άντρεας Οστχάγκεν, ανώτερος ερευνητής στο ανεξάρτητο Ινστιτούτο Φριτζτόφ Νάνσεν, περιγράφει την Αρκτική ως «εύκολο κέρδος» για τη ρωσοκινεζική συνεργασία.
«Η Ρωσία χρειάζεται επενδύσεις και επιχειρηματικούς φορείς που ενδιαφέρονται να αναπτύξουν την Αρκτική, πόρους υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), πετρέλαιο ή τη βόρεια θαλάσσια οδό ως εμπορική διαδρομή. Η Κίνα είναι αυτή η αγορά. Οι δύο χώρες αναζητούν τρόπους να επεκτείνουν την πολιτική, οικονομική και ακόμη και στρατιωτική συνεργασία», συμπληρώνει.
Ωστόσο, η Κίνα δεν επιθυμεί να ευθυγραμμιστεί πολύ στενά με τη Ρωσία. Θέλει να αποφύγει τις δυτικές κυρώσεις και να συνεχίσει τις εμπορικές σχέσεις με τις δυτικές δυνάμεις, εντός και εκτός Αρκτικής.
Η Ρωσία έχει επίσης επιφυλάξεις.
«Προσοχή να μην υπερεκτιμηθεί η σχέση Ρωσίας-Κίνας», λέει ο Οστχάγκεν, συμπληρώνοντας πως «Η Ρωσία παραμένει επιφυλακτική στο να αφήσει την Κίνα να εισχωρήσει βαθιά στην Αρκτική».
Η Μόσχα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στους φυσικούς πόρους της περιοχής και προσελκύει και άλλους επενδυτές, όπως τις ΗΠΑ, σύμφωνα με αναφορές.
Επιπλέον, η Ρωσία χρησιμοποιεί την Αρκτική για την αποθήκευση στρατηγικών όπλων, κυρίως στη χερσόνησο Κόλα, όπου υπάρχουν πυρηνικές δυνατότητες και ο ιστορικός Βόρειος Στόλος της.
Στη Νορβηγία, οι κάτοικοι του Κίρκενες ζουν υπό τη σκιά της «ρωσικής αρκούδας» που βρίσκεται δίπλα. Πάντα έτσι ήταν. Τα σύνορα με τη Ρωσία απέχουν 10 λεπτά οδικώς και η χερσόνησος Κόλα είναι ανησυχητικά κοντά.
Την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, η πόλη ήταν γνωστή ως εστία κατασκόπων, πρώτη γραμμή μεταξύ Δύσης και Σοβιετικής Ένωσης.
Η Νορβηγία πιστεύει πως η Ρωσία χρησιμοποιεί την Αρκτική για εκπαίδευση νεοσύλλεκτων, καθώς και για πτήσεις βομβαρδιστικών που επιτίθενται στην Ουκρανία.
Αν και δεν βρίσκεται σε άμεσο πόλεμο με τη Ρωσία, η Νορβηγία, και ειδικά ο βορράς της χώρας κατά μήκος των περίπου 200 χιλιομέτρων χερσαίων συνόρων, αισθάνεται ότι δέχεται επίθεση.
«Το βλέπουμε τοπικά», λέει ο συνταγματάρχης Γιορν Κβίλερ, μιλώντας δίπλα στα καθαρά νερά του ποταμού Πάσβικ που χωρίζει Νορβηγία και Ρωσία. Μπροστά μας είναι τα φωτεινά κίτρινα σύνορα της Νορβηγίας και τα κόκκινα και πράσινα ρωσικά.
Από την πλήρη εισβολή στην Ουκρανία, τα περιστατικά παρεμβολής GPS έχουν αυξηθεί, οδηγώντας ακόμη και πιλότους εμπορικών αεροσκαφών να αλλάξουν συστήματα πλοήγησης. Οι περιπτώσεις κατασκοπείας στα σύνορα, «από συλλογή πληροφοριών μέχρι την αποστολή πρακτόρων στη Νορβηγία», έχουν επίσης εκτοξευθεί, αναφέρει ο Κβίλερ.
Η Νορβηγία και οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ είναι επίσης σε επιφυλακή για ρωσικά υποβρύχια κατασκοπείας και άλλα πλοία στην Αρκτική.
Μέσα στο κοινό στρατιωτικό κέντρο διοίκησης της Νορβηγίας από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, βαθιά μέσα σε βουνό χαλαζία στο Μποδό, εντός του Αρκτικού Κύκλου, υπάρχει ένας λαβύρινθος σηράγγων και δωματίων επιτήρησης όπου η Νορβηγία συγκεντρώνει πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο από ξηρά, αέρα και θάλασσα, με έμφαση σε ύποπτα πλοία στην Αρκτική της. Όλα μοιράζονται άμεσα με τους συμμάχους του ΝΑΤΟ.
Κρίσιμο είναι ότι οποιοδήποτε ρωσικό πλοίο θέλει να μπει στην Ευρώπη πρέπει πρώτα να περάσει από τα νορβηγικά νερά.
Οι πράκτορες στο στρατηγείο του βουνού αναζητούν σημάδια κατασκοπείας και σαμποτάζ γύρω από την υποθαλάσσια «κρίσιμη υποδομή», ως μέρος του υβριδικού πολέμου του Κρεμλίνου κατά της Δύσης.
Οι στόχοι περιλαμβάνουν υποβρύχια καλώδια επικοινωνίας, που συνδέουν ηπείρους και επιτρέπουν τρισεκατομμύρια δολάρια συναλλαγών ημερησίως, καθώς και αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Τα τελευταία χρόνια η Νορβηγία έχει προσπαθήσει να διατηρήσει μια ισορροπία μεταξύ συνεργασίας και απέχθειας απέναντι στη Ρωσία.
Η Κίνα, από την άλλη, προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στη συνεργασία με τη Ρωσία και την ανάγκη να μην χάσει ταυτόχρονα την πρόσβαση στη Δύση.
Η Αρκτική παραμένει ένα καυτό γεωπολιτικό πεδίο με πολλούς παίκτες, όπου η κλιματική αλλαγή ανοίγει νέες προκλήσεις και ευκαιρίες.
Η μάχη για τον έλεγχο της Αρκτικής δεν έχει τελειώσει.
