Σήμερα μπορούμε να αλλάξουμε το χρώμα των μαλλιών μας όποτε θέλουμε. Στην αρχαιότητα όμως κάτι τέτοιο δεν υπήρχε – το χρώμα ήταν καθαρά θέμα κληρονομικότητας και φυσικής εμφάνισης. Το ερώτημα «τι χρώμα μαλλιών είχαν οι αρχαίοι Έλληνες;» δεν είναι καθόλου αφελές. Το έχουν μελετήσει ιστορικοί, ανθρωπολόγοι, αρχαιολόγοι και γενετιστές, χρησιμοποιώντας στοιχεία από την τέχνη, τη λογοτεχνία, αλλά και από σύγχρονες αναλύσεις DNA.
Το βασικό συμπέρασμα στο οποίο συγκλίνουν οι περισσότερες έρευνες είναι ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κυρίως σκούρα μαλλιά, μαύρα ή σκούρα καστανά, όπως και οι περισσότεροι σημερινοί Μεσογειακοί λαοί. Υπήρχαν φυσικά και άτομα με πιο ανοιχτές αποχρώσεις, όπως καστανόξανθα, ξανθά ή ακόμα και κοκκινωπά, αλλά σε μικρότερο ποσοστό.
Ο μύθος των «ξανθών αρχαίων Ελλήνων»
Η άποψη ότι οι αρχαίοι Έλληνες ήταν κυρίως ξανθοί δεν στηρίζεται σε σοβαρά επιστημονικά δεδομένα. Πρόκειται για έναν μεταγενέστερο μύθο που ενισχύθηκε τον 20ό αιώνα, κυρίως από τη ναζιστική ιδεολογία, η οποία ήθελε να συνδέσει τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό με τις βόρειες “άρειες” φυλές. Στην πραγματικότητα, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κυρίως μεσογειακά χαρακτηριστικά: σκούρα μαλλιά, καστανά μάτια και ελαφρώς σταρένιο έως σκούρο δέρμα, ανάλογα και με την περιοχή.
Δεν ήταν όλοι ίδιοι: φυλές και γεωγραφία
Οι αρχαίοι Έλληνες δεν αποτελούσαν έναν ενιαίο πληθυσμό. Υπήρχαν διαφορετικές ομάδες όπως οι Ίωνες, οι Δωριείς, οι Αιολείς και οι Αχαιοί, που ζούσαν σε διαφορετικές περιοχές. Οι γεωγραφικές διαφορές (νησιά, ηπειρωτική Ελλάδα, Μικρά Ασία, Μακεδονία) και οι μετακινήσεις πληθυσμών έφεραν και μικρές διαφοροποιήσεις στα φυσικά χαρακτηριστικά. Αυτό σημαίνει ότι υπήρχε ποικιλία στην εμφάνιση, χωρίς όμως να αλλάζει η γενική εικόνα της μεσογειακής φυσιογνωμίας.
Σύγχρονες αναλύσεις DNA από σκελετούς της Μυκηναϊκής και Μινωικής εποχής έχουν δείξει ότι:
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κυρίως καταγωγή από τους πρώτους γεωργικούς πληθυσμούς της Ανατολίας. Υπήρχαν επιρροές από περιοχές του Καυκάσου και της Ανατολής. Οι Μυκηναίοι είχαν ένα μικρό ποσοστό βόρειας καταγωγής, περίπου 10–15%, αλλά αυτό δεν άλλαξε την κυρίαρχη μεσογειακή τους όψη. Υπάρχει εντυπωσιακή γενετική συνέχεια ανάμεσα στους αρχαίους πληθυσμούς και τους σύγχρονους Έλληνες. Νεότερες έρευνες δείχνουν επίσης ότι υπήρχε κινητικότητα και ανάμιξη πληθυσμών ανάμεσα στις πόλεις, κάτι που εξηγεί γιατί σε έναν πληθυσμό μπορούσαν να συνυπάρχουν άτομα με διαφορετικά χαρακτηριστικά.
Η αρχαία ελληνική τέχνη είναι μια πολύτιμη «φωτογραφία» της εποχής. Στα αγγεία και τις τοιχογραφίες, οι άνθρωποι απεικονίζονται κυρίως με σκούρα μαλλιά. Οι μορφές με ξανθά ή πιο ανοιχτά μαλλιά είναι πιο σπάνιες. Όταν υπάρχουν, συχνά αφορούν θεούς, ήρωες ή ιδιαίτερες μορφές. Αυτό δείχνει ότι τα ανοιχτά μαλλιά θεωρούνταν ξεχωριστό χαρακτηριστικό και όχι ο κανόνας. Στα ομηρικά έπη, συναντάμε περιγραφές τόσο μαυρομάλληδων όσο και ξανθών ηρώων. Για παράδειγμα: Οι Αχαιοί συχνά περιγράφονται ως «μαυρομάλληδες» ενώ ο Αχιλλέας και ο Μενέλαος περιγράφονται ως «ξανθοί». Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη ότι πολλές από αυτές τις αναφορές ήταν ποιητικές και συμβολικές. Το ξανθό στους θεούς και στους ήρωες συμβόλιζε συχνά το φως, τη θεϊκή φύση ή την ανωτερότητα και όχι απαραίτητα ένα ρεαλιστικό χαρακτηριστικό.
Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κυρίως σκούρα μαλλιά και μεσογειακή εμφάνιση, όπως και οι περισσότεροι σύγχρονοι Έλληνες σήμερα. Υπήρχε φυσικά γενετική ποικιλία, αλλά τα ξανθά μαλλιά δεν αποτελούσαν τον κανόνα, παρά μόνο μια μειοψηφική παραλλαγή. Όπως και σήμερα, έτσι και στην αρχαιότητα υπήρχαν διάφορες αποχρώσεις, αλλά η κυρίαρχη εικόνα ήταν αυτή του μελαχρινού Μεσογειακού τύπου.
