Ριζικά αλλάζει ο σωφρονιστικός χάρτης της Ελλάδας μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, καθώς η γενική γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη έχει καταρτίσει ένα εκτενές και πολυεπίπεδο σχέδιο δράσης που αναμένεται να εφαρμοστεί στην περίοδο 2025 – 2030. Βασικός στόχος είναι η αποσυμφόρηση του σωφρονιστικού συστήματος, η δημιουργία σύγχρονων υποδομών και η προώθηση εναλλακτικών μορφών έκτισης ποινής. Η ανάγκη γι’ αυτές τις παρεμβάσεις είναι επιτακτική, καθώς οι προβλέψεις δείχνουν αύξηση των κρατουμένων στη χώρα, η οποία αναμένεται να φτάσει τους 14.000 με 14.500 το επόμενο διάστημα.
Το πιο καθοριστικό σημείο του σχεδίου, που παρουσιάζει σήμερα η εφημερίδα «Καθημερινή», είναι η δημιουργία οκτώ νέων καταστημάτων κράτησης. Ταυτόχρονα, πέντε από τα πιο παλαιά και προβληματικά σωφρονιστικά ιδρύματα πρόκειται να κλείσουν οριστικά: πρόκειται για τις φυλακές Κορυδαλλού, Αλικαρνασσού, Νεάπολης, Χαλκίδας και Ιωαννίνων. Η συνολική αύξηση της χωρητικότητας, μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος, θα αγγίξει τις 6.800 νέες θέσεις, ανεβάζοντας το όριο φιλοξενίας κρατουμένων στις περίπου 14.700, σημειώνοντας αύξηση σχεδόν 38%.
Το μεγαλύτερο από τα νέα σωφρονιστικά καταστήματα πρόκειται να δημιουργηθεί στον Ασπρόπυργο Αττικής, με χωρητικότητα 2.000 ατόμων. Το σύνολο των νέων έργων θα χρηματοδοτηθεί με δημόσιους και ευρωπαϊκούς πόρους, με τον συνολικό προϋπολογισμό να ανέρχεται στα 268 εκατομμύρια ευρώ. Ειδική έμφαση δίνεται και στη χρήση προκατασκευασμένων υλικών, κάτι που σημαίνει ταχύτερες κατασκευές, χαμηλότερο κόστος, και δυνατότητα επέκτασης των υποδομών στο μέλλον, χωρίς εκτεταμένες παρεμβάσεις.
Η ριζική αυτή αναδιάρθρωση βασίστηκε και στις εκτενείς επισημάνσεις διεθνών επιτροπών, που επισκέφθηκαν ελληνικές φυλακές στις αρχές του 2024. Στις επισκέψεις τους σε ιδρύματα όπως ο Κορυδαλλός, η Αλικαρνασσός, το Μαλανδρίνο, τα Χανιά, οι φυλακές Πατρών, Θήβας και Ναυπλίου, διαπιστώθηκαν σοβαρά προβλήματα, από αναξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης μέχρι ελλείψεις σε προσωπικό και τεχνικό εξοπλισμό. Πολλές από τις φυλακές λειτουργούν σε εγκαταστάσεις που έχουν κατασκευαστεί εδώ και πάνω από μισό αιώνα, ενώ το 65% των σωφρονιστικών υποδομών χαρακτηρίζεται παρωχημένο και κοστοβόρο στη συντήρηση.
Για την καλύτερη παρακολούθηση και τον συντονισμό του σχεδίου, έχει συσταθεί διυπουργική επιτροπή, η οποία συνεδριάζει μηνιαίως παρουσία του ίδιου του πρωθυπουργού. Η πρώτη συνεδρίαση έλαβε χώρα στις 6 Μαΐου, ενώ προβλέπεται η σύνταξη ετήσιου απολογισμού της προόδου. Όπως τονίζουν κυβερνητικά στελέχη, πρόκειται για την πρώτη φορά που η χώρα αποκτά ολοκληρωμένο και μακροπρόθεσμο πλάνο για τον σωφρονιστικό τομέα, σηματοδοτώντας το τέλος μιας μακράς περιόδου αποεπένδυσης.
Εκτός από τις κτιριακές παρεμβάσεις, ιδιαίτερο βάρος δίνεται και στις εναλλακτικές μορφές έκτισης ποινής. Ξεχωρίζει η επαναφορά της ηλεκτρονικής επιτήρησης, γνωστής ως «βραχιολάκι», η οποία αναμένεται να εφαρμοστεί από την 1η Ιανουαρίου 2026. Την πρώτη χρονιά θα καλύψει 500 υπόδικους και κρατούμενους, με στόχο να φτάσει συνολικά τα 2.500 άτομα σε πλήρη ανάπτυξη. Παράλληλα, προωθείται και η θεσμική επαναφορά της κοινωφελούς εργασίας ως εναλλακτικός τρόπος έκτισης ποινής. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, από τον Μάιο του 2024 έως σήμερα, 742 καταδικασμένοι έχουν ήδη ενταχθεί σε προγράμματα κοινωφελούς εργασίας, ενώ το νέο πλαίσιο αναμένεται να αφορά συνολικά περίπου 1.000 άτομα.
Για την ενίσχυση της λειτουργίας των φυλακών, προβλέπεται η πρόσληψη συνολικά 877 νέων υπαλλήλων έως το 2027. Ήδη έχει εγκριθεί η πρόσληψη 417 ατόμων (352 φύλακες και 65 διοικητικοί/επιστημονικοί), ενώ από τα μέσα του 2026 αναμένονται ακόμα 460. Η διαδικασία θα αξιοποιήσει επιτυχόντες προηγούμενων διαγωνισμών του ΑΣΕΠ, ώστε να μειωθεί ο χρόνος πρόσληψης. Παράλληλα, σχεδιάζεται και θεσμική αλλαγή για να επιταχυνθεί η διαδικασία ένταξης νέου προσωπικού, με πρότυπο τη διαδικασία που εφαρμόζεται για το ένστολο προσωπικό της ΕΛ.ΑΣ. Με αυτόν τον τρόπο, ο χρόνος πρόσληψης αναμένεται να μειωθεί από 24 μήνες σε 8 έως 10.
Ειδική μέριμνα δίνεται και στη στελέχωση των φυλακών με ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Από τον Ιούνιο του 2025, 70 νέοι γιατροί και 165 νοσηλευτές θα ενισχύσουν τις μονάδες κράτησης σε όλη την Ελλάδα. Στόχος είναι να βελτιωθεί η πρόσβαση των κρατουμένων σε αξιοπρεπή περίθαλψη και ψυχοκοινωνική υποστήριξη.
Τέλος, το σχέδιο προβλέπει σημαντικές παρεμβάσεις και στον τομέα της επανένταξης. Ενισχύεται ο ρόλος της «Επανόδου», του φορέα που εποπτεύεται από το υπουργείο και υποστηρίζει την επανένταξη αποφυλακισμένων. Ήδη έχουν ξεκινήσει νέα παραρτήματα στον Βόλο και τη Θεσσαλονίκη, ενώ μέσα στους επόμενους μήνες προγραμματίζεται η ίδρυση και άλλων δομών σε Κομοτηνή, Χανιά, Πάτρα, Χαλκίδα και Άμφισσα. Παράλληλα, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων εξετάζεται η παραχώρηση κτιρίου για τη δημιουργία ξενώνα βραχείας φιλοξενίας αποφυλακισμένων.
