Κατάθλιψη και αγχώδης διαταραχή: Κατά πόσο οφείλονται στα γονίδια;

Η γενετική φαίνεται να παίζει ρόλο στην πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης και αγχωδών διαταραχών, όμως δεν εξηγεί τα πάντα. Ειδικοί και ερευνητές επισημαίνουν ότι η ύπαρξη παρόμοιων διαταραχών σε μέλη της οικογένειας αυξάνει τον κίνδυνο, χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαιη εκδήλωση. Ταυτόχρονα, άτομα χωρίς οικογενειακό ιστορικό μπορούν επίσης να νοσήσουν. Για όλα τα εμπλεκόμενα άτομα το κρίσιμο μήνυμα παραμένει: η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι απαραίτητες.

Τι δείχνει η έρευνα

Μελέτες σε δίδυμους προσφέρουν σαφή ενδείξεις ότι υπάρχει κληρονομική συνιστώσα σε άγχος και κατάθλιψη. Στις μελέτες αυτές, τα μονοζυγωτικά δίδυμα (που έχουν το ίδιο γονιδιακό υλικό) εμφανίζουν μεγαλύτερη ομοιότητα στην παρουσία άγχους ή κατάθλιψης σε σχέση με τα διζυγωτικά δίδυμα, τα οποία μοιράζονται μόνο περίπου το μισό των γονιδίων τους. Αυτό το εύρημα υποδηλώνει ότι ορισμένα γονίδια μπορεί να αυξάνουν την πιθανότητα ανάπτυξης των παθήσεων.

Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχει εντοπιστεί κάποιο μεμονωμένο γονίδιο «αιτία» που να προκαλεί κατάθλιψη ή άγχος. Η επιστήμη προκρίνει την ιδέα ότι συνδυασμοί γονιδίων, ποικίλες γενετικές ομάδες που κληρονομούνται από τους γονείς, ενδεχομένως αυξάνουν την ευαλωτότητα, χωρίς να υπάρχει ένα απλό μονοπάτι μετάδοσης.

Γενετική vs περιβάλλον

Οι περισσότερες ιατρικές καταστάσεις δεν καθορίζονται αποκλειστικά από τη γενετική. Το περιβάλλον, οι συνήθειες ζωής και οι προσωπικές εμπειρίες παίζουν σημαντικό ρόλο και οι οικογένειες συχνά μοιράζονται και αυτά τα στοιχεία (συνθήκες διαβίωσης, προκλήσεις, συμπεριφορές), γεγονός που περιπλέκει την αποτύπωση του ακριβούς ρόλου της κληρονομικότητας. Στην πράξη, η πιθανότητα ανάπτυξης άγχους ή κατάθλιψης αντισταθμίζεται από ένα μίγμα γενετικών παραγόντων και παραγόντων του περιβάλλοντος.

Όταν η νόσος υπάρχει στην οικογένεια

Η ηλικία έναρξης μπορεί να είναι ενδεικτική του κατά πόσον υπάρχει γενετική συνιστώσα: εάν άγχος ή κατάθλιψη εμφανιστεί σε κάποιο μέλος της οικογένειας πριν από τα 20 έτη, τα υπόλοιπα μέλη έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν αντίστοιχα προβλήματα. Γενικά, όσο νωρίτερα εκδηλώνεται η διαταραχή, τόσο πιο πιθανό είναι να υπάρχει ισχυρότερη γενετική συμβολή.

Αντίθετα, νέες περιπτώσεις που εμφανίζονται μετά τα 20 έτη συχνά σχετίζονται με επώδυνα ή ιδιαίτερα αγχωτικά γεγονότα της ζωής, χωρίς βεβαίως να αποκλείεται πλήρως γενετική συμμετοχή σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Επιπλέον, ο βαθμός συγγένειας παίζει ρόλο: η «τάση» για άγχος ή κατάθλιψη κληρονομείται πιθανότατα όταν το πρόβλημα υπάρχει σε στενούς συγγενείς (δίδυμος, γονέας, αδελφός) παρά σε πιο μακρινούς.

Προειδοποιητικά σημάδια — Τι να προσέξετε

Η έγκαιρη αναγνώριση συμπτωμάτων διευκολύνει την έγκαιρη παρέμβαση. Είναι φυσιολογικό να αισθανόμαστε περιστασιακά λύπη ή άγχος. Όταν όμως τα συμπτώματα είναι επίμονα και εντείνονται, τότε μιλάμε για διαταραχή.

Συμπτώματα κατάθλιψης (συνήθη σημεία)

• Επίμονη απελπισία ή βαριά συναισθήματα θλίψης.
• Έλλειψη ενέργειας.
• Ευερεθιστότητα ή αυξημένος θυμός.
• Ξαφνικές αλλαγές στο βάρος.
• Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε έδιναν χαρά.
• Έντονα αισθήματα ενοχής.
• Απρόσεκτη ή επικίνδυνη συμπεριφορά.
• Δυσκολία συγκέντρωσης.

Για να τεθεί διάγνωση κατάθλιψης, τα παραπάνω συμπτώματα συνήθως πρέπει να διαρκούν τουλάχιστον δύο εβδομάδες.

Συμπτώματα αγχωδών διαταραχών (συχνά επικαλύπτονται με την κατάθλιψη)

• Αίσθημα έντονης νευρικότητας ή χρόνιου άγχους.
• Κρίσεις πανικού (αίσθημα ότι χάνεται ο έλεγχος, έντονη δυσφορία).
• Ταχύτερος καρδιακός ρυθμός, γρήγορη αναπνοή.
• Διαταραχές ύπνου (μεγάλη δυσκολία στον ύπνο).
• Πεπτικά προβλήματα.
• Αποφυγή καταστάσεων που προκαλούν άγχος.
• Απώλεια ενέργειας και προβλήματα συγκέντρωσης, που συχνά επικαλύπτονται με συμπτώματα κατάθλιψης.

Ενημερώστε τον/την γιατρό σας

Αν στην οικογένειά σας υπάρχει άγχος ή κατάθλιψη, πρέπει να το αναφέρετε στον γιατρό σας, όπως θα κάνατε για οποιοδήποτε άλλο ιατρικό ιστορικό. Η γνώση του οικογενειακού ιστορικού βοηθά στην αξιολόγηση του κινδύνου και στην καθοδήγηση για πιθανές προληπτικές ή θεραπευτικές παρεμβάσεις.

Δεν υπάρχει βέβαιος τρόπος να αποτραπεί πλήρως η εκδήλωση κατάθλιψης ή άγχους, αλλά υπάρχουν αποδεδειγμένες στρατηγικές μείωσης του κινδύνου και ενίσχυσης της ψυχικής υγείας. Ακόμη και αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό, πολλά από αυτά τα μέτρα μπορούν να επιβραδύνουν ή να αποτρέψουν την επιδείνωση.

Συμβουλές πρόληψης και αυτοφροντίδας

Αν θεωρείτε ότι διατρέχετε αυξημένο κίνδυνο, αξίζει να εφαρμόσετε πρακτικές που προστατεύουν την ψυχική σας υγεία, παρόμοια με το πώς φροντίζετε την καρδιά ή τα οστά σας:

Προληπτική ψυχοθεραπεία

• Σκεφτείτε να ξεκινήσετε συμβουλευτική προληπτικά. Η γνωριμία με έναν θεραπευτή πριν εμφανιστεί πρόβλημα μπορεί να σας διδάξει δεξιότητες διαχείρισης στρες και αντιμετώπισης καταστάσεων που θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν άγχος ή κατάθλιψη. Ενημερώστε τον θεραπευτή για το οικογενειακό ιστορικό και ζητήστε παραπομπή από τον γιατρό σας αν χρειαστεί.

Διατροφή και βασικά θρεπτικά συστατικά

• Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα: παρόντα σε ψάρια όπως ο σολομός, ο τόνος και οι σαρδέλες, καθώς και σε λιναρόσπορο και σπόρους κολοκύθας, είναι απαραίτητα για την υγεία του εγκεφάλου.
• Βιταμίνες Β: τα χαμηλά επίπεδα συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο κατάθλιψης. Τροφές πλούσιες σε βιταμίνες Β περιλαμβάνουν πράσινα λαχανικά, φασόλια και φακές, δημητριακά ολικής άλεσης, σπόρους, ξηρούς καρπούς, φρούτα, κρέας και αυγά.
• Βιταμίνη D: η έλλειψη σχετίζεται με κατάθλιψη, αν και δεν είναι σαφές αν αποτελεί αιτία. Παράγεται στο δέρμα μετά από έκθεση στον ήλιο και βρίσκεται σε εμπλουτισμένα τρόφιμα ή συμπληρώματα.
• Περιορίστε τα πρόσθετα σάκχαρα: τα φυσικά σάκχαρα των φρούτων διατηρούν πιο σταθερά τα επίπεδα ενέργειας.

Γενικές διατροφικές συστάσεις

• Εντάξτε πολλά λαχανικά, φρούτα, δημητριακά ολικής άλεσης, άπαχη πρωτεΐνη και υγιεινά λίπη στη διατροφή σας και μειώστε τα πολύ επεξεργασμένα τρόφιμα και τα κορεσμένα λιπαρά. Η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή προτείνεται ως παράδειγμα ισορροπημένης προσέγγισης. Συμβουλευτείτε γιατρό ή διαιτολόγο αν έχετε αμφιβολίες.

Σωματική άσκηση

• Η τακτική άσκηση έχει αποδειχθεί ότι βοηθά στην ήπια έως μέτρια κατάθλιψη, μειώνει το άγχος, ενισχύει τη διάθεση και βελτιώνει την ενέργεια και τη σωματική υγεία. Κάντε την άσκηση μέρος της καθημερινότητάς σας.

Ύπνος

• Οι περισσότεροι ενήλικοι χρειάζονται περίπου 7–8 ώρες ύπνου κάθε νύχτα. Το άγχος και η κατάθλιψη μπορούν να δυσκολέψουν τον ύπνο.

Τεχνικές χαλάρωσης και ενσυνειδητότητα

• Όταν το άγχος ανεβαίνει, κάντε ένα βήμα πίσω και δοκιμάστε βαθιές αναπνοές. Ο διαλογισμός και άλλες πρακτικές ενσυνειδητότητας βοηθούν στο να παραμένετε στο παρόν και να διαχειρίζεστε επιθετικές ή καταθλιπτικές σκέψεις.

Διαλείμματα και ανάπαυση

• Προγραμματίστε τακτικά διαλείμματα από τις καθημερινές δραστηριότητες για να διατηρήσετε ψυχική ευεξία και θετική νοοτροπία.

Περιορισμός αλκοόλ και καφεΐνης

• Η μείωση ή αποφυγή αυτών των ουσιών μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη κρίσεων πανικού και στη βελτίωση του ύπνου και της διάθεσης.

Κοινωνική υποστήριξη

• Φροντίστε τις σχέσεις σας: υποστηρικτικά και υγιή δίκτυα ανθρώπων γύρω σας μπορούν να προσφέρουν μεγάλη διαφορά στη συναισθηματική σας κατάσταση, παρέχοντας στήριξη και ενθάρρυνση.

Συμπερασματικά, η κληρονομικότητα αποτελεί σημαντικό αλλά όχι αποκλειστικό παράγοντα για το άγχος και την κατάθλιψη. Η πρόληψη, η έγκαιρη αναγνώριση συμπτωμάτων και η συνεργασία με γιατρό ή θεραπευτή (ειδικά όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό) μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο και να βελτιώσουν την έκβαση. Αν ανησυχείτε για τον εαυτό σας ή για κάποιον κοντά σας, το πρώτο βήμα είναι να μιλήσετε με έναν επαγγελματία υγείας.