Σκαρφαλωμένο σε έναν μικρό βράχο μέσα στη θάλασσα, το εκκλησάκι της Παναγίας της Γοργόνας στο μικρό λιμανάκι με τα ψαροκάικα και τις τράτες στη Σκάλα Συκαμιάς, στη βόρεια ακτογραμμή της Λέσβου, επίνειο της Συκαμινιάς, εσωκλείει όλη την ομορφιά, τη μαγεία και την γραφικότητα που μπορεί να χαρακτηρίσει έναν τόπο.
Με άκρως πρωτόγνωρο και πρωτότυπο όνομα, που σύμφωνα με την παράδοση το οφείλει σε μια τοιχογραφία που υπήρχε σε αυτό (σήμερα δεν υπάρχει) και παρουσίαζε την Παναγία από την μέση και κάτω με ουρά γοργόνας, το εκκλησάκι έγινε γνωστό από το ομώνυμο μυθιστόρημα του λογοτέχνη, δημοσιογράφου και ακαδημαϊκού Στρατή Μυριβήλη, με καταγωγή από την Σκαμνιά.
Κατά τον ίδιο, μάλιστα, η τοιχογραφία αποτέλεσε δημιούργημα ενός άγνωστου λαϊκού ζωγράφου ο οποίος την εμπνεύστηκε από θρύλους, λαϊκές και θρησκευτικές παραδόσεις, ενώ πρόκεται, μάλιστα, και για μια Παναγία «την πιο αλλόκοτη μέσα στην Ελλάδα και σ’ όλο τον κόσμο της χριστιανοσύνης», όπως την περιγράφει και στο μυθιστόρημα «Η Παναγία η Γοργόνα».
Οι ντόπιοι τον βράχο όπου εντοπίζεται το εκκλησάκι τον αποκαλούν «Της Παναγιάς τα Ράχτα», απ’ όπου η θέα είναι μαγευτική, ιδίως την ώρα του δειλινού, ενώ καιρού επιτρέποντος το μάτι φτάνει μέχρι τα μικρασιατικά παράλια.
«…ανεβαίνεις στα ράχτα, γυρίζεις μια βόλτα τη ματιά ένα γύρο, στεριάς και πελάγου, και δακρύζει το μάτι σου. Ένα αναγάλλιασμα στάζει από τα δέντρα, αναβρύζει από τα καστανά και κόκκινα χώματα, από τις πέτρες και τα νερά», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και στο μυθιστόρημά του ο Μυριβήλης.
«Η Παναγία η Γοργόνα» ήταν το τρίτο και τελευταίο μυθιστόρημα του Στρατή Μυριβήλη, το οποίο μαζί με τα «Ζωή εν τάφω» και «Δασκάλα με τα χρυσά μάτια» αποτέλεσαν την λεγόμενη «Τριλογία του Πολέμου», που αναφέρεται στους πολέμους του ελληνικού λαού και τις συνέπειές τους.
