Στην 16η θέση ανάμεσα σε 30 ευρωπαϊκές χώρες κατατάσσεται η Ελλάδα στον Δείκτη Παρεμβατικού Κράτους 2025, μια έκθεση που μετρά πόσο αυστηρές είναι οι πολιτικές κάθε χώρας απέναντι σε προϊόντα όπως το φαγητό, το ποτό, τα καπνικά και τα εναλλακτικά προϊόντα νικοτίνης (π.χ. ηλεκτρονικά τσιγάρα και προϊόντα άτμισης).
Ο δείκτης δημοσιεύεται κάθε δύο χρόνια από το ευρωπαϊκό δίκτυο EPICENTER, σε συνεργασία με ανεξάρτητους φορείς όπως το ελληνικό Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ). Στόχος της έκθεσης είναι να αποτυπώσει πόσο «παρεμβατικά» είναι τα κράτη σε σχέση με τις προσωπικές επιλογές των πολιτών τους στην καθημερινότητα – και ιδιαίτερα στις καταναλωτικές τους συνήθειες.
Η Ελλάδα βαθμολογείται με 21,4 στα 100, πράγμα που σημαίνει ότι το ρυθμιστικό πλαίσιο της δεν είναι ακραίο – ούτε προς την πλήρη απελευθέρωση, αλλά ούτε και προς τις αυστηρές απαγορεύσεις. Σε σύγκριση με το 2023, η χώρα έχασε δύο θέσεις, όχι όμως επειδή αυστηροποιήθηκαν οι ελληνικοί κανονισμοί, αλλά επειδή άλλες χώρες έγιναν πιο φιλελεύθερες στις δικές τους πολιτικές.
Πού είναι πιο αυστηρή και πού πιο ελαστική η Ελλάδα
Η έκθεση αναλύει ξεχωριστά τις πολιτικές κάθε χώρας σε τέσσερις βασικούς τομείς: καπνός, εναλλακτικά προϊόντα νικοτίνης, αλκοόλ και τρόφιμα/αναψυκτικά. Εκεί, η Ελλάδα εμφανίζει μικτές επιδόσεις:
- 8η πιο αυστηρή χώρα στην κατηγορία καπνού – κάτι που σημαίνει ότι υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί στη διαφήμιση, τη χρήση σε δημόσιους χώρους και τη φορολογία
- 11η στην κατηγορία εναλλακτικής νικοτίνης, δηλαδή ηλεκτρονικά τσιγάρα, άτμισμα κ.λπ., όπου επίσης εφαρμόζονται περιορισμοί
- 19η στην κατηγορία του αλκοόλ, που δείχνει μια πιο ήπια προσέγγιση στις πολιτικές γύρω από την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών
- Στην κατηγορία των τροφίμων και των αναψυκτικών, η Ελλάδα ανήκει στην πιο φιλελεύθερη ομάδα χωρών, με ελάχιστους περιορισμούς ή ειδικές φορολογικές επιβαρύνσεις
Αυτό δείχνει ότι η χώρα εφαρμόζει ένα σχετικά ισορροπημένο μοντέλο ρύθμισης, χωρίς ακραίες παρεμβάσεις αλλά και χωρίς να αφήνει όλα τα θέματα εντελώς ανεξέλεγκτα.
Ρυθμίσεις χωρίς απόδειξη αποτελεσματικότητας
Ένα από τα βασικά ευρήματα της μελέτης είναι ότι δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία που να συνδέουν άμεσα την αυστηρότητα των κρατικών παρεμβάσεων με καλύτερους δείκτες υγείας ή με υψηλότερο προσδόκιμο ζωής. Αντίθετα, σύμφωνα με τα στοιχεία, η οικονομική ευημερία έχει πολύ πιο καθοριστική επίδραση στην υγεία του πληθυσμού από τις απαγορεύσεις ή τη φορολογία προϊόντων όπως το αλκοόλ και ο καπνός.
Μάλιστα, σύμφωνα με τους συντάκτες της έκθεσης, οι υπερβολικά παρεμβατικές πολιτικές μπορεί να έχουν και αρνητικές συνέπειες, όπως:
- Εμπόδια στην καινοτομία, ιδιαίτερα για προϊόντα μειωμένου κινδύνου
- Υψηλό διοικητικό και γραφειοκρατικό κόστος για τις επιχειρήσεις και το κράτος
- Οικονομική επιβάρυνση για τους καταναλωτές, χωρίς ανάλογο όφελος
Τι λέει το ΚΕΦΙΜ
Ο Γενικός Διευθυντής του ΚΕΦΙΜ, Νίκος Ρώμπαπας, δήλωσε:
«Η ρύθμιση προϊόντων όπως το αλκοόλ, ο καπνός, τα τρόφιμα και τα εναλλακτικά προϊόντα νικοτίνης πρέπει να ισορροπεί ανάμεσα στην προστασία της δημόσιας υγείας και τον σεβασμό της ατομικής αυτονομίας. Η συγκριτική μελέτη των εφαρμοζόμενων πολιτικών καταδεικνύει ότι αντί για αυστηρούς περιορισμούς και υψηλή φορολογία που επιβαρύνουν τους πολίτες και περιορίζουν την καινοτομία, ηπιότερα εργαλεία όπως η διαφοροποιημένη φορολογία αναλόγως του βαθμού βλάβης και η αξιόπιστη πληροφόρηση μπορούν να αποδειχθούν πολύ αποτελεσματικότερα και πολύ λιγότερο ηθικώς προβληματικά».
