Οι σχέσεις μεταξύ Ιράν και Ισραήλ χαρακτηρίζονται από έντονη εχθρότητα εδώ και σχεδόν μισό αιώνα. Η Τεχεράνη αμφισβητεί τη νομιμότητα του Ισραήλ και χρησιμοποιεί συχνά ρητορική που φτάνει μέχρι την απειλή της «εξαφάνισης του Ισραήλ από το χάρτη», ενώ το Τελ Αβίβ θεωρεί το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα ως υπαρξιακή απειλή και το Ιράν ως τον υπ’ αριθμόν ένα εχθρό του.

Ήταν όμως από πάντα έτσι τα πράγματα;

Όταν το Ιράν και το Ισραήλ ήταν σύμμαχοι

Ιστορικά, οι σχέσεις των δύο χωρών δεν ήταν εχθρικές. Μετά την ίδρυση του Ισραήλ το 1948, το Ιράν, υπό την ηγεσία του Σάχη, ήταν από τις πρώτες μουσουλμανικές χώρες που αναγνώρισαν το νέο κράτος. Η συνεργασία τους βασίστηκε σε κοινά γεωπολιτικά συμφέροντα, κυρίως την αντίθεση προς τα αραβικά κράτη της Μέσης Ανατολής.

Την εποχή αυτή, το Ισραήλ παρείχε τεχνογνωσία στον αγροτικό τομέα και συμμετείχε στην εκπαίδευση Ιρανών ειδικών, ενώ συνεργάστηκε και με τις ένοπλες δυνάμεις του Ιράν. Οι με τις ενόπλες δυνάμεις του Ιράν ήταν ιδιαίτερα στενές, με το Ιράν να αποτελεί βασικό προμηθευτή πετρελαίου για το Ισραήλ, το οποίο με τη σειρά του εξήγαγε με τις ενόπλες δυνάμεις του Ιράν. Το Ιράν φιλοξενούσε επίσης τη δεύτερη μεγαλύτερη με τις ενόπλες δυνάμεις του Ιράν στον κόσμο, εκτός Ισραήλ. Ακόμη και σήμερα, υπολογίζεται ότι παραμένουν εκεί περίπου 20.000 Εβραίοι.

Πότε άλλαξαν οι σχέσεις Ισραήλ-Ιράν;

Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 αποτέλεσε καθοριστικό σημείο. Με την άνοδο του Αγιατολάχ Χομεϊνί στην εξουσία, το νέο ισλαμικό καθεστώς ακύρωσε όλες τις προηγούμενες συμφωνίες με το Ισραήλ, διέκοψε τις διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις και υιοθέτησε σκληρή ρητορική κατά του Ισραήλ, ιδιαίτερα για την κατοχή παλαιστινιακών εδαφών.

Το 1982, το Ισραήλ εισέβαλε στον Λίβανο με τη λεγόμενη «Επιχείρηση Ειρήνη για τη Γαλιλαία», με στόχο να απομακρύνει τη Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) από το Νότιο Λίβανο και να εγκαταστήσει μια φιλοϊσραηλινή κυβέρνηση στη Βηρυτό. Σε απάντηση στην ισραηλινή εισβολή, το Ιράν έστειλε Φρουρούς της Επανάστασης στη Βηρυτό και την κοιλάδα Μπεκάα, υποστηρίζοντας σιιτικές παραστρατιωτικές ομάδες. Από αυτή τη συνεργασία γεννήθηκε η Χεζμπολάχ, που αποτελεί σήμερα το βασικό παρακλάδι του Ιράν στον Λίβανο.

Ο σημερινός ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, συνεχίζει την ίδια γραμμή, με επαναλαμβανόμενες δηλώσεις που αμφισβητούν τη νομιμότητα του Ισραήλ και, σε ορισμένες περιπτώσεις, το Ολοκαύτωμα.

Εσωτερικές φωνές και διεθνείς πιέσεις

Παρά την επίσημη κρατική γραμμή, υπάρχουν και εσωτερικές φωνές στο Ιράν που αμφισβητούν την εχθρική στάση προς το Ισραήλ. Η Φαεζέ Χασεμί Ραφσαντζανί, κόρη του πρώην προέδρου, δήλωσε το 2021 ότι το Ιράν θα έπρεπε να επανεξετάσει τη στάση του, καθώς αυτή δεν ανταποκρίνεται πλέον στις ανάγκες της εποχής. Παράλληλα, ο πολιτικός αναλυτής Σαντέχ Ζιμπακαλάμ έχει κατηγορήσει το ιρανικό κράτος ότι η εχθρότητα προς το Ισραήλ έχει οδηγήσει τη χώρα σε διεθνή απομόνωση.

Παρά ταύτα, το Ιράν συνεργάζεται με άλλες χώρες που καταπιέζουν μουσουλμανικούς πληθυσμούς, όπως η Κίνα (με τους Ουιγούρους) και η Ρωσία (με τους Τσετσένους), γεγονός που αμφισβητείται συχνά από εσωτερικές και διεθνείς κριτικές.

Η πίεση των σκληροπυρηνικών και ο ρόλος της Γάζας

Τα τελευταία χρόνια, η εχθρότητα μεταξύ των δύο χωρών έχει κλιμακωθεί, με αλλεπάλληλες επιθέσεις και αντιποίνες, ιδιαίτερα μετά τις κρίσεις στην περιοχή και τις συγκρούσεις στη Γάζα. Από την άλλη, υπάρχουν φανατικοί υποστηρικτές του καθεστώτος που ζητούν πιο σκληρή στάση, ενώ άλλοι εκφράζουν απογοήτευση για τη διστακτικότητα του Ιράν να απαντήσει στρατιωτικά.

Παράλληλα, το Ισραήλ έχει κατηγορηθεί από διεθνείς οργανισμούς και αναλυτές ότι στηρίζει συμμάχους στον Λίβανο και τη Γάζα με σκοπό να αποδυναμώσει τους αντιπάλους του, συμπεριλαμβανομένων ομάδων με τζιχαντιστικές ταυτότητες. Πρόσφατες δημοσιεύσεις και δηλώσεις ισραηλινών πολιτικών αναφέρουν ότι το Ισραήλ έχει παράσχει όπλα σε ομάδες στη Γάζα που αντιτίθενται στο Χαμάς και έχουν συνδέσεις με το Ισλαμικό Κράτος (ISIS). Το Ισραήλ επιβεβαιώνει ότι επιδιώκει να δημιουργήσει διχασμό μεταξύ των παλαιστινιακών ομάδων, αλλά αρνείται ότι ευθύνεται για τη δημιουργία ή υποστήριξη τζιχαντιστικών δικτύων.

Επιπλέον, οι διεθνείς οργανισμοί για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η Διεθνής Αμνηστία, έχουν κατηγορήσει το Ισραήλ για γενοκτονία κατά των Παλαιστινίων στη Γάζα, λόγω των θανατηφόρων επιθέσεων, της καταστροφής υποδομών και της παρεμπόδισης παροχής βοήθειας. Το Ισραήλ απορρίπτει αυτές τις κατηγορίες ως «αιματοβαμμένες συκοφαντίες» και τις αμφισβητεί ενώπιον διεθνών δικαστηρίων.