Η πρόσφατη υπόθεση του Γιώργου Μαζωνάκη, που οδηγήθηκε για ψυχιατρική εκτίμηση σε δημόσιο ψυχιατρικό ίδρυμα, άνοιξε ξανά τη συζήτηση γύρω από την ακούσια νοσηλεία στην Ελλάδα. Πότε και γιατί μπορεί κάποιος να εισαχθεί σε ψυχιατρική κλινική χωρίς τη θέλησή του; Ποιες είναι οι νομικές προϋποθέσεις, ποια η διαδικασία και πώς επηρεάζει η δημοσιότητα τον άνθρωπο που βιώνει αυτή την εμπειρία;
Στο άρθρο αυτό, παρουσιάζουμε τι προβλέπει ο νόμος, ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν σε μια τέτοια απόφαση, και δίνουμε βήμα σε ψυχολόγο που μιλά για τον ρόλο του στίγματος και της κοινωνικής αποδοχής στην ανάρρωση.
Ποιες είναι οι τυπικές προϋποθέσεις για εισαγωγή με εισαγγελική παραγγελία;
Ο νόμος στην Ελλάδα είναι σαφής: Για να γίνει ακούσια νοσηλεία πρέπει να συντρέχουν δύο λόγοι. Πρώτον, να υπάρχει ψυχική διαταραχή και ο άνθρωπος να μην έχει επίγνωση της κατάστασής του άρα γι’ αυτό να αρνείται τη θεραπεία. Και δεύτερον, η άρνηση αυτή να μπορεί να προκαλέσει σοβαρή βλάβη στον ίδιο ή κίνδυνο για τρίτους. Η διαδικασία ξεκινά συχνά από αίτημα συγγενών ή κάποιου που ανησυχεί, αλλά η απόφαση κρίνεται αποκλειστικά από γιατρούς και τον εισαγγελέα.
Ποια είναι τα συμπτώματα που μπορεί να οδηγήσουν σε ακούσια νοσηλεία;
Μιλάμε για καταστάσεις όπου υπάρχει σαφής κίνδυνος, όπως η απόπειρα αυτοκτονίας ή έντονη αυτοκτονική πρόθεση. Επιθετική συμπεριφορά που απειλεί την ασφάλεια άλλων. Σοβαρά ψυχωσικά συμπτώματα που μπλοκάρουν την κρίση και την αυτοπροστασία. Ακόμα και η πλήρης παραμέληση βασικών αναγκών, όπως το να μην τρώει ή να μην παίρνει κάποιος αναγκαία για αυτόν φάρμακα, μπορεί να είναι λόγος. Φυσικά δεν αρκεί να είναι κάποιος “περίεργος” ή “ενοχλητικός”. Oι συγγενείς είναι αυτοί που έχουν το ρόλο-κλειδί στο να σημάνει ο συναγερμός. Είναι οι πρώτοι που βλέπουν την αλλαγή. Όμως η τελική κρίση δεν είναι δική τους. Η ιατρική γνωμάτευση των ψυχιάτρων είναι αυτή που καθορίζει την πορεία, ενώ οι συγγενείς συμβάλλουν κυρίως με την περιγραφή των γεγονότων.
Υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε ένα δημόσιο και μη πρόσωπο στη διαδικασία;
Ο νόμος δεν κάνει καμία διάκριση. Όμως, στην πράξη, η δημοσιότητα μπορεί να αλλάξει το πώς και πόσο γρήγορα κινητοποιούνται οι αρχές, καθώς υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη να προστατευθεί η ιδιωτική ζωή και η δημόσια εικόνα.
Ποιες είναι οι δικλείδες ασφαλείας που διαθέτει ο υποθετικά ασθενής;
Υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες για να αποφευχθούν καταχρήσεις: Δύο ανεξάρτητοι ψυχίατροι πρέπει να γνωματεύσουν, η υπόθεση περνά από δικαστικό έλεγχο, και ο -υποθετικά- ασθενής ενημερώνεται για τα δικαιώματά του. Επίσης, η ανάγκη νοσηλείας επανεκτιμάται συνεχώς. Ο ασθενής ή ο νόμιμος εκπρόσωπός του μπορεί φυσικά επίσης να ζητήσει δεύτερη γνώμη, να προσφύγει στο δικαστήριο και να ζητήσει να σταματήσει η νοσηλεία αν δεν υπάρχει πια λόγος.
Ποιά είναι η επίδραση της δημοσιότητας και του στίγματος στη ζωή του ασθενούς;
Όπως μας απάντησε ο Στέφανος Κατσάρας, Ψυχολόγος MSc- Behaviour Analyst MSc «Όταν ένας άνθρωπος περάσει την εμπειρία μιας ακούσιας νοσηλείας και αυτό βγει στη δημοσιότητα, η ζωή του μπορεί να αλλάξει δραματικά. Η αρνητική δημοσιότητα, τα σχόλια και η κριτική λειτουργούν σαν “καμπανάκια” που τον οδηγούν στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι η αναζήτηση βοήθειας μπορεί να έχει δυσάρεστες συνέπειες.
Αυτό συχνά οδηγεί σε αποφυγή. Ο άνθρωπος αρχίζει να κλείνεται στον εαυτό του, να αποφεύγει φίλους, γνωστούς ή επαγγελματίες υγείας, γιατί έτσι θεωρεί ότι μειώνει άμεσα την πιθανότητα να δεχθεί κριτική ή αδιάκριτες ερωτήσεις. Αυτή η αποφυγή του δίνει προσωρινή ανακούφιση, αλλά μακροπρόθεσμα τον απομονώνει και κάνει πιο δύσκολη την ανάρρωση.
Με τον καιρό, μπορεί να αρχίσει να πιστεύει και ο ίδιος τα αρνητικά μηνύματα που ακούει για την ψυχική ασθένεια. Αυτό λέγεται αυτοστιγματισμός και είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο, γιατί υπονομεύει την αυτοεκτίμηση και την προθυμία για θεραπεία εφόσον υπάρχει ανάγκη για κάτι τέτοιο.
Για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος, χρειάζεται το περιβάλλον — και ειδικά τα ΜΜΕ — να δείχνουν ευαισθησία, να προστατεύουν την ιδιωτικότητα και να στέλνουν μηνύματα αποδοχής. Όταν η αναζήτηση βοήθειας συνδέεται με θετική στήριξη και όχι με κριτική, τότε οι άνθρωποι νιώθουν ασφαλείς να φροντίσουν τον εαυτό τους. »
