Ένα υπολογιστικό μοντέλο με την ονομασία Κένταυρος (Centaur) παρουσιάστηκε πρόσφατα στο Nature, προκαλώντας ενθουσιασμό αλλά και αντιπαραθέσεις στη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Το μοντέλο αναπτύχθηκε για να προσομοιώνει τον ανθρώπινο εγκέφαλο, αξιοποιώντας την ισχύ της τεχνητής νοημοσύνης και ένα τεράστιο σώμα πραγματικών δεδομένων ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Για τον Δρ. Marcel Binz, αναπληρωτή επικεφαλής του Ινστιτούτου για την Ανθρωποκεντρική Τεχνητή Νοημοσύνη στο Κέντρο Helmholtz, η δημιουργία του Centaur αποτελεί ένα απαραίτητο βήμα προς την κατανόηση της ανθρώπινης σκέψης:
«Ο απώτερος στόχος μας είναι να κατανοήσουμε την ανθρώπινη νόηση… και ένας τρόπος να το κάνουμε αυτό είναι να δημιουργήσουμε υπολογιστικά μοντέλα που μπορούν να αναπαράγουν τεχνητά ό,τι συμβαίνει στο ανθρώπινο μυαλό», σημειώνει στο BBC Science Focus.
Σε αντίθεση με τα παλαιότερα, πιο περιορισμένα μοντέλα που επικεντρώνονταν σε συγκεκριμένες γνωστικές λειτουργίες, ο Κένταυρος επιχειρεί κάτι πολύ πιο δύσκολο: να μιμηθεί την ποικιλία, την πολυπλοκότητα και την ενοποιημένη λειτουργία της ανθρώπινης νόησης ως ενιαίο σύστημα.
«Το ανθρώπινο μυαλό δεν λειτουργεί σε απομονωμένες μονάδες. Είναι ένα ενιαίο σύστημα που κάνει πολλά ταυτόχρονα», υπογραμμίζει ο Δρ. Binz.
Η δημιουργία του Centaur: Ένα παγκόσμιο επιστημονικό εγχείρημα
Η ανάπτυξη του Centaur ήταν συνεργατική και διεθνής. Συμμετείχαν 40 ερευνητές από:
- Γερμανία
- Ηνωμένο Βασίλειο
- ΗΠΑ
- Ελβετία
Το μοντέλο στηρίχθηκε σε δύο θεμελιώδη στοιχεία:
Το μεγάλο γλωσσικό μοντέλο Llama ως βάση
Ο Κένταυρος «χτίστηκε» πάνω στο Llama, ένα μεγάλο γλωσσικό μοντέλο (LLM), παρόμοιο με το ChatGPT ή το Gemini, το οποίο είναι εκπαιδευμένο σε τεράστια σύνολα κειμένων, ώστε να μάθει πώς να προβλέπει και να παράγει ανθρώπινη γλώσσα.
Με άλλα λόγια, χρησιμοποιήθηκε μια υπάρχουσα αρχιτεκτονική φυσικής γλώσσας, η οποία στη συνέχεια μετατράπηκε σε πολύ πιο εξειδικευμένο σύστημα γνωστικής προσομοίωσης.
Το Psych-101: Το μεγαλύτερο σύνολο ψυχολογικών δεδομένων που χρησιμοποιήθηκε ποτέ για εκπαίδευση AI
Στη συνέχεια οι επιστήμονες τροφοδότησαν το μοντέλο με το Psych-101, ένα σύνολο δεδομένων που περιλάμβανε:
- 160 ψυχολογικά πειράματα
- 10.000.000+ ανθρώπινες επιλογές
- 60.000 συμμετέχοντες
Τα πειράματα αυτά εξερευνούσαν:
- βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη
- διαδικασίες λήψης αποφάσεων
- επεξεργασία κινδύνου
- αναγνώριση προτύπων
- επίλυση προβλημάτων
- νοητική ευελιξία
Η ερευνητική ομάδα «βελτίωσε» το Llama ώστε να αναπαράγει με ακρίβεια τον τρόπο που οι πραγματικοί άνθρωποι αντιδρούσαν στα συγκεκριμένα πειράματα.
Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ένα μοντέλο που προβλέπει με σημαντική ακρίβεια ανθρώπινες συμπεριφορές σε ψυχολογικές δοκιμασίες.
Τι μπορεί να κάνει ο Κένταυρος: Η υπόσχεση και ο κίνδυνος
Ο Centaur δεν είναι απλώς ένα εργαλείο προσομοίωσης. Είναι μία μηχανή πρόβλεψης ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ο Δρ. Binz εξηγεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για:
- προσομοίωση πειραμάτων που είναι πολύ δαπανηρά
- προσομοίωση πειραμάτων που είναι ηθικά απαγορευμένα
- προβλέψεις ανθρώπινης συμπεριφοράς σε ακραία ή σπάνια σενάρια
- σχεδιασμό νέων πειραμάτων πριν εφαρμοστούν σε ανθρώπους
Ορισμένα πειράματα δεν μπορούν ποτέ να δοκιμαστούν σε πραγματικούς ανθρώπους, ιδιαίτερα:
- σε παιδιά
- σε άτομα με ψυχική ευαλωτότητα
- σε καταστάσεις που ενέχουν ηθικό ρίσκο ή δυνητική βλάβη
Με τον Κένταυρο, αυτά τα πειράματα μπορούν να εξεταστούν χωρίς ηθικούς περιορισμούς.
Όμως το ίδιο το πλεονέκτημα δημιουργεί και τον βασικό προβληματισμό: ποιος θα καθορίζει τι είδους πειράματα επιτρέπεται να γίνουν πάνω σε έναν «ψηφιακό εγκέφαλο» που μιμείται την ανθρώπινη νόηση;
Τα όρια του μοντέλου: Ένας ψηφιακός εγκέφαλος με προβλέψιμες αδυναμίες
Παρά τις επιδόσεις του, ο Κένταυρος δεν είναι παντοδύναμος.
Ο Δρ. Binz επισημαίνει ότι το μοντέλο αποδίδει εξαιρετικά μόνο όταν εφαρμόζεται σε πειράματα όμοια με εκείνα που περιλαμβάνονται στα δεδομένα Psych-101.
Καθώς απομακρυνόμαστε από τα γνωστά δεδομένα:
«Όσο περισσότερο προχωράς έξω από αυτή τη συλλογή πειραμάτων, το μοντέλο τελικά καταρρέει», υποστηρίζει ο Δρ. Binz.
Η ομάδα ελπίζει ότι η επόμενη γενιά του Centaur θα ενσωματώνει:
- νέους μηχανισμούς μνήμης
- διαδικασίες λήθης
- συστήματα συλλογισμού
- προσομοίωση σχεδιασμού και πρόθεσης
Στόχος είναι η δημιουργία ενός ακόμη πιο «ανθρώπινου» ψηφιακού εγκεφάλου.
Σοβαρές επιστημονικές αντιρρήσεις: «Μοιάζει με άνθρωπο, αλλά δεν σκέφτεται σαν άνθρωπος»
Πολλοί επιστήμονες χαιρετίζουν την τεχνική αρτιότητα του Centaur, αλλά εκφράζουν επιφυλάξεις για το τι πραγματικά αναπαριστά.
Ο Δρ. Samuel Forbes (Durham University) τονίζει: «Το ότι το μοντέλο παράγει απαντήσεις που μοιάζουν με ανθρώπινες δεν σημαίνει ότι οι εσωτερικές του διαδικασίες μοιάζουν με εκείνες του ανθρώπινου εγκεφάλου».
Χρησιμοποιεί μια παραστατική αναλογία: «Αν διδάξεις ένα ρομπότ να παίζει τσέλο, αυτό δεν σου αποκαλύπτει τίποτα για το πώς σκέφτεται ή νιώθει ένας τσελίστας».
Για τον Δρ. Forbes, η ανθρώπινη σκέψη εμπεριέχει συναισθηματικές, βιωματικές και βιολογικές διεργασίες που δεν μπορούν εύκολα να κωδικοποιηθούν σε ένα ψηφιακό μοντέλο.
Η Δρ. Di Fu (University of Surrey) προσθέτει: «Ο Κένταυρος μας δείχνει τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι, όχι πώς το παράγει ο εγκέφαλος».
Και προειδοποιεί για πιθανούς κινδύνους:
- χειραγώγηση συμπεριφοράς
- στοχευμένη πειθώ
- νέες μορφές επιτήρησης
εάν η τεχνολογία χρησιμοποιηθεί εκτός επιστημονικού πλαισίου.
Το παράδοξο της πολυπλοκότητας: Πόσο «μεγάλος» μπορεί να γίνει ένας ψηφιακός εγκέφαλος;
Ένα από τα ισχυρότερα πλεονεκτήματα του Centaur (η πολυπλοκότητά του) είναι ταυτόχρονα και ο πιο αδύναμος κρίκος του.
Το μοντέλο είναι τόσο περίπλοκο που:
- δύσκολα αναλύεται
- δύσκολα εξηγείται
- δύσκολα ελέγχεται
Ο Δρ. Binz θεωρεί την κριτική «δικαιολογημένη», αλλά αναφέρει ότι η έρευνα της μηχανικής μάθησης έχει αναπτύξει νέες μεθόδους ανάλυσης σύνθετων συστημάτων. Το παράδοξο, όμως, παραμένει: Για να κατανοήσουμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο, ίσως χρειαστούμε ένα μοντέλο τόσο περίπλοκο όσο ο ίδιος, ή και περισσότερο.
Ταυτόχρονα, έχει ένα τεράστιο πλεονέκτημα σε σχέση με την πραγματική νευροεπιστήμη: «Στον Centaur μπορούμε να μετρήσουμε με ακρίβεια κάθε εσωτερική διεργασία. Αυτό είναι αδύνατο να γίνει με τον άνθρωπο», επισημαίνει ο Δρ. Binz.
Προς έναν νέο τρόπο κατανόησης της ανθρώπινης νόησης
Ο Κένταυρος δεν αποτελεί απλώς ένα εργαλείο. Αντιπροσωπεύει μια νέα φιλοσοφία έρευνας: η κατανόηση της σκέψης μέσα από την υπολογιστική ανακατασκευή της.
Η ομάδα του Δρ. Binz θεωρεί ότι βρίσκεται ακόμη στην αρχή. Όμως τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν πως το μέλλον της γνωστικής επιστήμης μπορεί να είναι υβριδικό, συνδυάζοντας:
- νευροεπιστήμη
- τεχνητή νοημοσύνη
- ψυχολογία
- αναλυτικά μοντέλα υψηλής πολυπλοκότητας
Ο στόχος δεν είναι μόνο να μιμηθούμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο, αλλά και να ανακαλύψουμε νέες θεωρίες για το πώς σκεφτόμαστε και πώς λαμβάνουμε αποφάσεις.
Ίσως, τελικά, η πιο σημαντική ερώτηση να μην είναι αν ο Κένταυρος μοιάζει με ανθρώπινο εγκέφαλο, αλλά αν μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τον δικό μας.
