Ο Εθνικός Κήπος, μια πράσινη όαση στην καρδιά της Αθήνας, αποτελεί ένα ζωντανό μνημείο της ιστορίας της πόλης και της προσφοράς της Βασίλισσας Αμαλίας. Η ιστορία του ξεκινάει το 1839, λίγα χρόνια μετά την έλευση του Όθωνα ως βασιλιά στην Αθήνα και τον γάμο του με την Αμαλία το 1836. Η γερμανικής καταγωγής βασίλισσα, με βαθιά αγάπη για τη φύση και τους κήπους, και αντιμετωπίζοντας δυσκολίες στην τεκνοποίηση, βρήκε διέξοδο στη δημιουργία των βασιλικών κήπων.
Η γέννηση ενός βασιλικού οράματος
Ο χώρος που σήμερα φιλοξενεί τον Εθνικό Κήπο, αρχικά βασιλικός, οριοθετήθηκε εν μέρει χάρη στις αγορές οικοπέδων από Έλληνες της διασποράς στην περιοχή των σημερινών πρεσβειών και του Υπουργείου Εξωτερικών, κοντά στην πλευρά της Λεωφόρου Βασιλίσσης Αμαλίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο κήπος να μην είναι ακριβώς περιμετρικά του παλατιού, κάτι που τον καθιστά μοναδικό μεταξύ των ευρωπαϊκών βασιλικών κήπων.
Για τη δημιουργία του, η Αμαλία έφερε 15.000 καλλωπιστικά φυτά από τη Γένοβα, το 1839, ενώ φυτεύτηκαν και ενδημικά είδη από το Σούνιο και την Εύβοια. Υπεύθυνος για τις φυτεύσεις ορίστηκε ο Βαυαρός γεωπόνος Smarat, απεσταλμένος του Λουδοβίκου (πατέρα του Όθωνα), με βοηθό τον Friedrich Schmidt.
Ακολούθησαν εργασίες κατασκευής περιφραγμάτων, δεξαμενών και καναλιών, ενώ το 1841 μεταφέρθηκαν για φύτευση 4.000 αγριόδεντρα από την Εύβοια, υπό την επιστασία του Βασιλικού Επιθεωρητή των Δασών Σ. Σμιδοχείλερ.
Το 1847, κατόπιν επιθυμίας της βασίλισσας, μεταφέρθηκαν φυτά από τη Βηρυτό και τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους φυτεύτηκε η εμβληματική δεντροστοιχία των 19 φοινίκων (ουασιγκτώνιες) απέναντι από την είσοδο της λεωφόρου Αμαλίας.
Ο μυστικός αριθμός 7 και τα χαρακτηριστικά του Κήπου
Η Αμαλία, όπως αναφέρει στην ΕΡΤ ο Νικόλας Φουρναράκης από το Green Athens, σχεδίασε τον κήπο της βασιζόμενη στον αριθμό 7, ένα σύμβολο αρμονίας. Έτσι, ο Κήπος διαθέτει:
7 εισόδους: την κεντρική από τη Λεωφόρο Αμαλίας, μία πλευρική από τη Λεωφόρο Βασ. Σοφίας, τρεις από την οδό Ηρώδου Αττικού και δύο από τον πεζόδρομο μεταξύ Κήπου και Ζαππείου.
7 παρτέρια (αν και ο συνολικός αριθμός των παρτεριών είναι 133, το άθροισμα των ψηφίων 1+3+3=7).
7 λίμνες.
Συνολικό μήκος μονοπατιών 7 χιλιόμετρα.
Η συνολική έκταση του Κήπου έφτασε τα 158 στρέμματα, εκ των οποίων τα 120 καλύπτονται από παρτέρια με χλόη και λουλούδια, συστάδες δέντρων και θάμνους. Τα υπόλοιπα 22 στρέμματα καταλαμβάνουν χώροι στάσεων (πλατείες, καθιστικά) και χώροι περιπάτου (μονοπάτια, δρομάκια), δημιουργώντας ένα δίκτυο 7.500 μέτρων. Όλες οι είσοδοι παραμένουν ανοικτές καθημερινά από την ανατολή έως τη δύση του ηλίου.
Από βασιλικός σε εθνικός: Μια ιστορία αλλαγών
Το 1846-7, μια επιτροπή αρχιτεκτόνων-πολεοδόμων αποφάσισε την επέκταση του Κήπου, ώστε να περιβάλλεται από τις Λεωφόρους Βασ. Όλγας, Βασ. Αμαλίας, Βασ. Σοφίας και Ηρώδου Αττικού.
Την επιστασία των εργασιών ανέλαβε ο Γάλλος κηποτέχνης Francois Louis Baraut, ο οποίος ασχολήθηκε με τη διαμόρφωση του κηποτεχνικού ρυθμού και την επιλογή των φυτών. Τον Απρίλιο του 1846, εγκρίθηκε χρηματικό ποσό για τη μεταφορά και μεταφύτευση φοινίκων από την Ίο και τον Κήπο του κ. Καλλιγά.
Κατά τη δεντροφύτευση στο βορειοανατολικό τμήμα, αποκαλύφθηκε ένα εντυπωσιακό ρωμαϊκό μωσαϊκό δάπεδο, πάνω στο οποίο δημιουργήθηκε το σαλόνι του Κήπου, όπου οργανώνονταν προγεύματα για τους βασιλείς.
Ο Κήπος, αρχικά ως ο ιδιωτικός χώρος του Παλατιού (σημερινό κτίριο της Βουλής), χαρακτηρίστηκε κρατικός το 1923. Το 1927 ιδρύθηκε το ΝΠΔΔ «Επιτροπή Δημοσίων Κήπων και Δενδροστοιχιών – Εθνικός Κήπος», το οποίο λειτούργησε έως το 2004. Από τότε, και για 95 χρόνια, ο Δήμος Αθηναίων έχει την ευθύνη διαχείρισής του. Το 2011, ο Κήπος χαρακτηρίστηκε επισήμως Ιστορικός Τόπος από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Η κληρονομιά της Αμαλίας και η διαχρονική γοητεία του κήπου
Η Βασίλισσα Αμαλία έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για τον Κήπο της, κάτι που αποτυπώνεται στα γραπτά της. Όπως έγραφε, «Διασκεδάζω πολύ στον κήπο μου. Φυτεύω δάφνες και άλλα φυτά. Μάλιστα προχθές έφθασαν και οι φοίνικες από την Ίο. Ο μεγαλύτερος έχει ύψος είκοσι μέτρα. Οι φοίνικες που έχω φυτέψει ήδη αναπτύσσονται θαυμάσια και φαντάζομαι πως θα κάνουν τον περίπατό τους οι άνθρωποι ύστερα από 300 χρόνια κάτω από αυτούς». Η επιθυμία της να την θυμούνται ως «βασίλισσα των φοινίκων» αντανακλά την αφοσίωσή της.
Η βλάστηση του Κήπου περιλαμβάνει πολλά τυπικά μεσογειακά είδη, αλλά χαρακτηρίζεται και από την μεγάλη αναλογία ξενικών ειδών, που καθιερώθηκαν στην ελληνική κηποτεχνία χάρη στην Αμαλία. Ενδεικτικά, οι ουασιγκτώνιες (φοινικοειδή προς τιμήν του Τζορτζ Ουάσινγκτον), οι ευκάλυπτοι και οι καζουαρίνες της Αυστραλίας, οι φυτολάκες της Νοτίου Αμερικής, οι ψευδοπιπεριές της Κεντρικής Αμερικής και οι κινεζικοί αείλανθοι συνθέτουν ένα μοναδικό βοτανικό μωσαϊκό.
Το νερό, με την κυρίαρχη παρουσία του (λίμνες, υδάτινα στοιχεία, σιντριβάνια, αυλάκια), διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην άρδευση και τη βελτίωση των βιοκλιματικών δεικτών. Η κύρια πηγή νερού είναι το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο, μια υπόγεια συλλεκτήρια στοά του 6ου αι. π.Χ. μήκους 6,5 χλμ., που υδρομαστεύει από τον Υμηττό.
