Έκρυθμη παραμένει η κατάσταση στον Νίγηρα, όπου στα μέσα της προηγούμενης εβδομάδας ξέσπασε πραξικόπημα για την ανατροπή του εκλεγμένου από το 2021 Προέδρου Μοαμέντ Μπαζούμ. Στην άκρη της ερήμου Σαχάρα, ο Νίγηρας αποτελεί έναν από τους τελευταίους συμμάχους της Δύσης στην περιοχή Σαχέλ και έχει ζωτικό ρόλο στην ευρύτερη δυτική πολιτική για την υποσαχάρια Αφρική.
Αν και άνυδρο και φτωχό κράτος, ο Νίγηρας των σχεδόν 25 εκατομμυρίων κατοίκων είναι μια από τις πλουσιότερες χώρες στον κόσμο όσον αφορά στους πόρους ουρανίου. Για το λόγο αυτό τόσο η Γαλλία, εταιρείες της οποίας εκμεταλλεύονται ήδη μεγάλο μέρος των πολύτιμων κοιτασμάτων, όσο και οι ΗΠΑ δίνουν μεγάλη σημασία στο Νίγηρα.
Επίσης η χώρα είναι υψηλής στρατηγικής σημασίας στον πόλεμο κατά της ισλαμιστικής τρομοκρατίας, της Αλ Κάιντα, του Ισλαμικού Κράτους και της Μπόκο Χαράμ. Επιπλέον, οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν επενδύσει το προηγούμενο διάστημα σημαντικά ποσά στον Νίγηρα για την ανακοπή των μεταναστευτικών ροών. «Διακυβεύονται πάρα πολλά για την ΕΕ», είπε στο Politico ευρωπαίος διπλωμάτης που παρακολουθεί στενά την περιοχή και τη μετανάστευση. «Θα χρειαστεί να ασχοληθούμε με το ποιος θα είναι υπεύθυνος στη χώρα, δεν έχουμε την πολυτέλεια να τους αγνοήσουμε», πρόσθεσε.
Όπως υπογραμμίζουν αναλυτές, η ανατροπή της φιλοδυτικής κυβέρνησης αποτελεί ένα ακόμη επεισόδιο στην μάχη επιρροής μεταξύ Ρωσίας και Δύσης στην πολύπαθη ήπειρο. Η Αφρική – στην οποία τα τελευταία χρόνια έχει «εισβάλει» και η Κίνα – εξελίσσεται για άλλη μια φορά σε ένα πεδίο σύγκρουσης δι’ αντιπροσώπων μεταξύ Δύσης και Ανατολής.
Είναι ενδεικτικό πως το προηγούμενο διάστημα οι Τζο Μπάιντεν και Βλαντιμίρ Πούτιν φιλοξένησαν σε ΗΠΑ και Ρωσία αντίστοιχα συνόδους κορυφής με τους ηγέτες αφρικανικών χωρών. Ο δε Γάλλος Πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, έχει γίνει τακτικός επισκέπτης σε αφρικανικές χώρες, όπως και ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Σεργκέι Λαβρόφ, αλλά και πολλοί ανώτατοι αμερικανοί αξιωματούχοι.
Παρότι οι μυστικές υπηρεσίες της Δύσης εκτιμούν πως το πραξικόπημα δεν ενορχυστρώθηκε από τη Ρωσία, αναμφισβήτητα αναγνωρίζεται ως μια χρυσή ευκαιρία από το Κρεμλίνο για ενίσχυση της επιρροής της στην Αφρική. Είναι χαρακτηριστικό πως οι υποστηρικτές του πραξικοπήματος κατέβηκαν στους δρόμους με ρωσικές σημαίες και το όνομα του Βλαντιμίρ Πούτιν στα χείλη τους. Ο Ρώσος Πρόεδρος, όπως και ο Κινέζος ομόλογός του, έχουν εδώ και χρόνια αναγνωρίσει τη σημασία των αφρικανικών χωρών στη νέα διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα και τη σύγχρονη πολυπολική πραγματικότητα, την ώρα μάλιστα που οι κυρίαρχες δυνάμεις της Δύσης έδειχναν να τις εγκαταλείπουν. Μόσχα και Πεκίνο ποντάρουν ιδιαίτερα και στο αποικιοκρατικό παρελθόν των δυτικών χωρών, που ακόμη και σήμερα προκαλεί οργή σε μεγάλο μέρος των τοπικών κοινωνιών.
Εάν η αλλαγή καθεστώτος στον Νίγηρα οριστικοποιηθεί, η Δύση – και κυρίως το Παρίσι και η Ουάσιγκτον που είχαν ισχυρούς δεσμούς με το κράτος της Δυτικής Αφρικής – θα έχει υποστεί ένα ακόμη σημαντικό πλήγμα. Επίσημα η Μόσχα απέφυγε να συνδεθεί με τους πραξικοπηματίες διαμηνύοντας πως θα πρέπει να υπάρχει σταθερότητα στην περιοχή, ωστόσο η ανατροπή της κυβέρνησης χαιρετίστηκε από εξέχουσες προσωπικότητες της Ρωσίας, όπως ο Αλεξάντερ Ντούγκιν, πολιτικός επιστήμονας και φιλόσοφος διατηρεί στενούς δεσμούς με το Κρεμλίνο.
Επίσης ο Γεβγκένι Πριγκόζιν, ο ηγέτης της μισθοφορικής οργάνωσης Wagner που έχει έντονη παρουσία στην Αφρική, έδωσε τα εύσημα στους πραξικοπηματίες, υποστηρίζοντας πως πρόκειται για έναν αγώνα ανεξαρτησίας ενάντια στους αποικιοκράτες. Μάλιστα υπογράμμισε πως οι μαχητές της Wagner είναι έτοιμοι να συμβάλουν σε αυτόν τον αγώνα και να καταστείλουν, όποιον προσπαθήσει να τους σταθεί εμπόδιο. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί πως ο Γεβγκένι Πριγκόζιν, αν και θεωρητικά έχει εξοριστεί στη Λευκορωσία μετά την ανταρσία, εμφανίστηκε στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του Πούτιν με τους ηγέτες των αφρικανικών χωρών στην Αγία Πετρούπολη για επαφές με υψηλόβαθμους αξιωματούχους.
Η ισχυρή παρουσία της Wagner στην Αφρική καταδεικνύει μεταξύ άλλων πως ο Πριγκόζιν, παρά τα όσα συνέβησαν με την ένοπλη ανταρσία, παραμένει επί του παρόντος εξαιρετικά σημαντικός για το Κρεμλίνο και τους ρωσικούς σχεδιασμούς στην Αφρική. Αυτό ενδεχομένως να εξηγεί σε κάποιο βαθμό και την επιλογή του Βλαντιμίρ Πούτιν να τηρήσει μια πιο μετριοπαθή στάση ενάντια στον αρχηγό της Wagner. Η μισθοφορική οργάνωση προσελκύει το ενδιαφέρον πολλών τοπικών ηγετών με τρόπο που η Δύση δεν μπορεί να το κάνει, προσφέροντας κρίσιμες υπηρεσίες που κυμαίνονται από την ένοπλη ασφάλεια έως την προπαγάνδα.
Οπισθοδρόμηση για τη Δύση
Για τη Γαλλία, η ανατροπή του Μοαμέντ Μπαζούμ σηματοδοτεί άλλη μια οπισθοδρόμηση των σχεδίων της στην περιοχή. Υπενθυμίζεται πως πριν από μερικούς μήνες τα γαλλικά στρατεύματα αναγκάστηκαν να αποσυρθούν από τη γειτονική Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι. Το Παρίσι, του οποίου η επιρροή στη Δυτική Αφρική έχει μειωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, είχε αναπτύξει στον Νίγηρα περίπου 1.500 στρατιώτες, στο πλαίσιο μια στρατιωτικής συμφωνίας, που υποτίθεται πως θα αποτελούσε ένα «πρότυπο» για τη νέα εποχή συνεργασίας μεταξύ της Γαλλίας και των αφρικανικών κυβερνήσεων.
Την ακλόνητη υποστήριξή τους στον Μοαμέντ Μπαζούμ εξέφρασαν και οι ΗΠΑ. Ο υπουργός εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν υπογράμμισε πως «η ισχυρή εταιρική σχέση για την οικονομία την ασφάλεια των ΗΠΑ με τον Νίγηρα εξαρτάται από τη συνέχιση της δημοκρατικής διακυβέρνησης και το σεβασμό του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».
Αναμφίβολα η Δύση έχει χάσει την επιρροή της στην περιοχή μετά από μια σειρά πραξικοπημάτων αλλά και με την επέκταση της Κίνας. Τώρα «τρέχει» για να κερδίσει ξανά τους παλιούς συμμάχους της, όμως κάτι τέτοιο μόνο εύκολο. «Τα ωστικά κύματα θα είναι εκτεταμένα», δήλωσε στο Politico ο Λοράν Μπιγκό, πρώην Γάλλος διπλωμάτης ειδικός στη Δυτική Αφρική. «Κάνουμε το ίδιο λάθος να υποστηρίζουμε καθεστώτα που αποτυγχάνουν και στο τέλος αυτό μας οδηγεί αναπόφευκτα σε μια κρίση», πρόσθεσε.
Η επιρροή της Ρωσίας ενισχύεται – ΕΕ και ΗΠΑ ψάχνουν απάντηση
Προφανώς και η σταθερότητα δεν είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της περιοχής, όπου τα πραξικοπήματα και οι βίαιες συγκρούσεις είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο. Όμως η χρονική συγκυρία της ανατροπής της φιλοδυτικής κυβέρνησης του Νίγηρα είναι εξαιρετικά δυσοίωνη για τις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον και η επιρροή της Μόσχας στις εξελίξεις είναι αδύνατο να αγνοηθεί. Σημειώνεται πως το πραξικόπημα πραγματοποιήθηκε την παραμονή της μεγάλης Συνόδου Κορυφής Ρωσίας – Αφρικής, που φιλοξενήθηκε στην Αγία Πετρούπολη.
Ως μια πρώτη αντίδραση η ΕΕ, η Γαλλία και οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι αναστέλλουν πάσης φύσεως βοήθεια προς τη χώρα όσο συνεχίζεται το πραξικόπημα. «Εάν η Δύση αποφασίσει να απομονώσει το νέο καθεστώς, είναι πιθανό να στραφεί προς ομάδες όπως η Wagner και χώρες όπως η Ρωσία για να στηρίξουν τις προσπάθειές τους και να αποκτήσουν νομιμότητα», λέει στο France24 η Ντανιέλ Ρέσνικ, πολιτική επιστήμονας ειδική στην υποσαχάρια Αφρική στο Brookings Institute.
«Πιστεύω ότι αυτό θα ήταν καταστροφικό για κάθε προσπάθεια αποκατάστασης της σταθερότητας στην περιοχή, επειδή αυτή τη στιγμή υπάρχει μια μεγάλη σειρά δικτατορικών κυβερνήσεων, ισλαμιστών ανταρτών και άλλων μη κρατικών παραγόντων όπως η Wagner στο Σαχέλ, που εμπλέκονται στην εξόρυξη ορυκτών και που δεν ενδιαφέρονται ακριβώς για τη διατήρηση της δημοκρατικής εξουσίας. Η κατάσταση εξαρτάται από το εάν ο στρατός θα αναλάβει τα ηνία και κατά πόσον η Δύση θα αποπειραθεί να τον απομονώσει ή να εμπλακεί διπλωματικά με μια στρατιωτική κυβέρνηση για να προσπαθήσει να τη στρέψει εκ νέου στην πολιτική διακυβέρνηση», σημείωσε.
Η Χουριέ Γιλντιρίμ Τσινάρ, εμπειρονώμονας του τουρκικού think tank TASAΜ με εστίαση στην περιοχή Σαχέλ, μιλώντας στο Anadolu, σημειώνει πως η μάχη μεταξύ Μόσχας και Δύσης έπαιξε βασικό ρόλο στο ξέσπασμα του πραξικοπήματος, υπενθυμίζοντας και τα αντίστοιχα πραξικοπήματα στο Μάλι, τη Γουινέα, τη Μπουρκίνα Φάσο και την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία. «Αυτές οι χώρες έχτισαν ισχυρές συνεργασίες με τη Ρωσία και αποστασιοποιήθηκαν από τη Δύση, ειδικά τη Γαλλία. Ο Νίγηρας ήταν η μοναδική χώρα στην περιοχή που μπορεί να χαρακτηριστεί σύμμαχος της Δύσης. Εάν αυτό το πραξικόπημα αποδειχθεί επιτυχές και μια νέα αντιδυτική ελίτ έρθει στην εξουσία, είναι πιθανό να αναπτύξουν στενότερες σχέσεις με τη Ρωσία», υπογράμμισε.
Διαπραγματεύσεις με μήνυμα πολέμου
Εν τω μεταξύ, η προθεσμία μίας εβδομάδας που δόθηκε από την ECOWAS – το οικονομικό μπλοκ της Δυτικής Αφρικής – για την επαναφορά του φιλοδυτικού εκλεγμένου Προέδρου Μοχάμεντ Μπαζούμ, εξαντλείται και μένει να φανεί ποιες θα είναι οι επόμενες κινήσεις από όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές. H ECOWAS έστειλε αντιπροσωπεία στον Νίγηρα για διαπραγματεύσεις με ένα σαφές μήνυμα: «Η στρατιωτική επιλογή είναι η τελευταία επιλογή στο τραπέζι, όμως πρέπει να προετοιμαστούμε για το ενδεχόμενο […] Υπάρχει ανάγκη να καταδείξουμε πως δεν μπορούμε να γαβγίζουμε μόνο αλλά μπορούμε και να δαγκώνουμε». Προς το παρόν πάντως οι πραξικοπηματίες δεν φαίνονται διατεθειμένοι να υποχωρήσουν και απειλούν με γενική σύρραξη εάν υπάρξει στρατιωτική επέμβαση.
