Όταν μιλάμε για τις γνώσεις μας αναφορικά με το παρελθόν, υπάρχουν ολόκληρες ιστορικές εποχές που έχουν προέλθει από την πένα ενός και μόνο ενός ανθρώπου.
Ακόμα και σήμερα όμως συναντάμε στοχευμένες απόπειρες να ξαναγραφεί η Ιστορία, είτε μιλάμε για έθνη που αρνούνται το βρόμικο παρελθόν τους είτε για μεμονωμένους αρνητές μεγάλων ιστορικών αληθειών, άβολων προφανώς για την ιδεολογική τους φαρέτρα, κι έτσι τελεσίδικες ιστοριογραφικές απαντήσεις δεν χωρούν.
Πόσο μάλλον όταν κάνουμε λόγο για ιστορικές περιόδους που χάνονται στα βάθη των αιώνων και ό,τι έχουμε από δαύτες δεν είναι παρά σπαράγματα πηγών και ανολοκλήρωτα αποσπάσματα από ιστορικά πονήματα.
Παρά ταύτα όμως, λίγοι γενναίοι άντρες άνοιξαν την πόρτα, όταν τους τη χτύπησε η Ιστορία, και σφυρηλάτησαν την άποψη που έχουμε σήμερα εμείς για εποχές ολόκληρες.
Εμείς έχουμε τον εμβληματικό Θουκυδίδη να σφραγίζει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο με το οκτάτομο έργο του «Θουκυδίδου Ιστορίαι», αλλά και την ίδια την ιστοριογραφία φυσικά, ως ένας από τους πρώτους ιστορικούς που αναζήτησαν τα βαθύτερα αίτια των γεγονότων και λάμβαναν υπόψη γραπτές πηγές και προφορικές μαρτυρίες συγχρόνων τους.
Αλλά δεν ήταν προφανώς ο μόνος…
Ο Σίμα Τσιεν και τα 2.500 χρόνια της κινεζικής ιστορίας
Ως ο πατέρας της κινεζικής ιστοριογραφίας, ο ιστορικός Σίμα Τσιεν της Δυναστείας των Χαν κάλυψε με την πένα του πάνω από 2.500 χρόνια τοπικής ιστορίας, από τον θρυλικό ιδρυτή του βασιλείου της Κίνας, Κίτρινο Αυτοκράτορα, ως και την κυριαρχία του ηγεμόνα Γου Χαν. Γιος επίσης γνωστού ιστορικού στην αυλή των Χαν, ο Τσιεν διαδέχθηκε τον πατέρα του το 108 π.Χ. ως «βασιλικός αστρονόμος», ένας παράξενος τίτλος που έφεραν οι ιστορικοί του αυτοκρατορικού κύκλου μιας και στα καθήκοντά τους ήταν και η παρατήρηση αστρονομικών φαινομένων.
Ο βασικός του ρόλος ήταν βέβαια η καταγραφή των καθημερινών πεπραγμένων της ηγεσίας, αν και ο μεγάλος Σίμα δεν θα έμενε εκεί. Τρία μόλις χρόνια μετά την ανάληψη των βασιλικών του καθηκόντων, θα ξεκινούσε να γράφει το μνημειώδες έργο του «Αρχεία του Μεγάλου Ιστορικού», που καλύπτουν την περίοδο από το 94 π.Χ. μέχρι και τα βάθη του χρόνου, τα χρόνια του Κίτρινου Αυτοκράτορα δηλαδή.
Ο Τσιεν χάρισε στην ανθρωπότητα ένα γενικό περίγραμμα της ιστορίας της Κίνας, θέτοντας τα θεμέλια για τη μετέπειτα επιστημονική ιστοριογραφία όχι μόνο στην Κίνα, αλλά και σε ευρύτερη τη Βορειοανατολική Ασία (Βιετνάμ, Κορέα και Ιαπωνία). Ο ίδιος μπλέχτηκε μάλιστα στις έριδες της αυτοκρατορικής αυλής και ο αυτοκράτορας τον καταδίκασε σε θάνατο, δίνοντάς του ωστόσο την επιλογή να εξαγοράσει την ποινή του, είτε με λεφτά είτε χάνοντας τα απόκρυφά του. Και μιας και δεν είχε να πληρώσει, επέλεξε τον ευνουχισμό.
Δεν αυτοκτόνησε μάλιστα, όπως μας λέει, συνήθης πρακτική μπροστά σε μια τέτοια ταπείνωση, μόνο και μόνο για να ολοκληρώσει το έργο της ζωής του. Για το οποίο του χρωστά φυσικά η ανθρωπότητα χάρη. Όπως λένε εξάλλου σήμερα οι σινολόγοι: «Η ιστορία της Κίνας … αναμειγνύεται στον έναν ή τον άλλο βαθμό με την ιστορία ενός άντρα». Ο Σίμα Τσιεν είναι αυτός ο άντρας.
Ο Βαρθολομαίος ντε λας Κάζας και η γενοκτονία των Ινδιάνων
Γεννημένος στα τέλη του 15ου αιώνα, ένας ισπανός θεολόγος και κληρικός του Τάγματος των Δομινικανών θα αναλάμβανε το περιπετειώδες έργο να καταγράψει τις σφαγές, λεηλασίες και την εξόντωση τελικά του τοπικού στοιχείου των Δυτικών Ινδιών από τον πολιτισμένο λευκό. Ο ρωμαιοκαθολικός ιερέας αποβιβάστηκε στην Ισπανιόλα, το δεύτερο μεγαλύτερο νησί των Δυτικών Ινδιών, σε ηλικία 18 ετών, και του εμπιστεύτηκαν κάποια στιγμή μια φυτεία με δικούς τους σκλάβους ως δώρο.
Ο ντε λας Κάζας είδε από πρώτο χέρι τις φρικαλεότητες των ισπανών αποίκων και μέσα σε 12 χρόνια είχε αλλάξει εντελώς άποψη τόσο για τους γηγενείς όσο και τους χριστιανούς συμπατριώτες του. Τώρα κατακεραυνώνει την εγκληματική δράση των ισπανών κατακτητών, καθώς επίσης και τη στάση των ιεραποστόλων έναντι των Ινδιάνων, κάνοντάς τους όλους εχθρούς. Το 1514 παραιτήθηκε από τα ιδιοκτησιακά του δικαιώματα και άρχισε να καταφέρεται κατά του αποικιοκρατικού συστήματος, αποκαλώντας το ανοιχτά «θανάσιμο αμάρτημα».
Πλέον πηγαινοερχόταν μεταξύ Ισπανίας και Ισπανιόλας προσπαθώντας να σταματήσει την αιματοχυσία και την καταλήστευση των αυτοχθόνων. Όταν είδε ότι δεν μπορούσε να κάνει τίποτα ουσιαστικό για να απαλλάξει τους γηγενείς του Νέου Κόσμου από την θανάσιμη πλεονεξία του Δυτικού, άρχισε να καταγράφει τα δεινά τους στο χαρτί. Η «Απολογητική Ιστορία» του εξιστορεί όχι μόνο τα εγκλήματα που υπέστησαν οι ντόπιοι από τους λευκούς, αλλά και τον σπουδαίο πολιτισμό που είχαν, ο οποίος μπορούσε κατά τον αβά να συγκριθεί με τους μεγαλύτερους ευρωπαϊκούς και τον ξακουστό αιγυπτιακό.
Ήταν ωστόσο η «Ιστορία των Ινδιών» (γνωστή στα χρόνια μας ως «Η καταστροφή των Ινδιάνων – Σύντομη ανασκόπηση της καταστροφής των Ινδιών») του 1552 που θα είχε τη μεγαλύτερη ιστοριογραφική επίδραση, ως ένα πλήρες χρονικό του πρώτου αυτού αποικισμού του Νέου Κόσμου (Κούβα, Τζαμάικα, Γουατεμάλα, Νικαράγουα, Τρινιδάδ, Βενεζουέλα, Φλόρινταα, Ρίο ντε λα Πλάτα, Περού κ.λπ.).
Παραγνωρισμένος, περιθωριοποιημένος και κυνηγημένος, ο δομινικανός μοναχός πέρασε στην Ιστορία ως ο πρώτος υπερασπιστής των Ινδιάνων. Η ιστορική του καταγραφή θα έσωζε από τη λήθη τα απίστευτα σε έκταση και θηριωδία εγκλήματα των Ισπανών στον Νέο Κόσμο…
Ο Μοβσές Χορενατσί και όλη η αρμενική ιστορία
Ο μεγάλος αρμένης ιστορικός της ύστερης αρχαιότητας γεννήθηκε λίγο μετά το ξεκίνημα του 5ου αιώνα μ.Χ. για να μετατραπεί στον κορυφαίο μελετητή της τοπικής ιστορίας. Η «Ιστορία της Αρμενίας» του ήταν η πρώτη ποτέ προσπάθεια να κοιτάξει κάποιος το παρελθόν της χώρας πριν από τη μεταστροφή της στον χριστιανισμό δυο περίπου αιώνες νωρίτερα.
Ο Χορενατσί ταξίδεψε, όπως έλεγε, μέχρι τη Βαβυλώνα για να ανασυγκροτήσει τις αρχαίες ρίζες του λαού του και να βρει τους θεμέλιους λίθους της Αρμενίας. Κι ενώ μέχρι τώρα η ιστορία του θεωρούνταν εν πολλοίς μυθολογική, πρόσφατη γενετική εργασία βρήκε ότι η ημερομηνία που μας παραθέτει για την αρχή των Αρμενίων, το 2492 π.Χ. δηλαδή, ενδέχεται να είναι εξαιρετικά ακριβής!
Η δημιουργία του Παναρμενικού Βασιλείου που θα περιλάμβανε όλες τις αρμενόφωνες φυλές ήταν μια διαδικασία που ξεκίνησε λοιπόν την τρίτη χιλιετία π.Χ., κορυφώθηκε την εποχή του Βασιλείου του Βαν και ολοκληρώθηκε κατά τη Δυναστεία των Γερβαντουνί. Όπως ακριβώς μας λέει ο ιστορικός που κάλυψε όλους αυτούς τους αιώνες με την ασταμάτητη μελέτη και έλεγχο των πηγών του.
Γι’ αυτό και ο χρονογράφος, μεταφραστής, ποιητής και θεολόγος του λεγόμενου Χρυσού Αιώνα των Αρμενικών Γραμμάτων θεωρείται η κορυφαία μορφή της αρμενικής μεσαιωνικής ιστοριογραφίας…
Ο Μανέθων και τα 3.000 χρόνια της πλούσιας αιγυπτιακής ιστορίας
Μπορεί όσα τον αφορούν να χάνονται στα βάθη του χρόνου, ο αιγύπτιος αρχιερέας και ιστορικός έζησε ωστόσο κάποια στιγμή του 3ου αιώνα π.Χ. Ήταν μάλιστα τόσο διακεκριμένος για το ιστορικό του έργο που λέγεται ότι ήταν ο μακεδόνας βασιλιάς της Αιγύπτου, Πτολεμαίος Β’ Φιλάδελφος, και προσωπικός του φίλος αυτός που του ανέθεσε το έργο της συγγραφής του έργου της ζωής του, της τρίτομης «Ιστορίας της Αιγύπτου» που αυτός ονόμασε «Αιγυπτιακά».
Δυστυχώς, κανένα από τα αυθεντικά έργα του δεν διασώζεται και ό,τι έχει φτάσει ως εμάς είναι είτε αντιγραφές είτε μεταφράσεις, κάποιες μάλιστα γραμμένες τουλάχιστον 1.000 χρόνια μετά για να χρησιμοποιηθούν σε πολεμική εναντίον του! Ο Μανέθων έγραφε μάλιστα στα ελληνικά, ακόμα και την ιστορία της πατρίδας του, μιας και το έργο προοριζόταν για το καλλιεργημένο ελληνόφωνο κοινό.
Μεγάλος γνώστης των αρχαίων πηγών, τεκμηριωμένων αλλά και λαϊκών διηγήσεων, είναι ο πρώτος που διαίρεσε την αιγυπτιακή ιστορία σε δυναστείες, μια διάκριση που καθιερώθηκε έκτοτε στην αιγυπτιολογία. Το έργο του θεωρείται αξιόπιστο και έγκυρο, παρά την κοπτοραπτική που δέχτηκε από έλληνες και αιγύπτιους λογίους. Είναι επίσης ο πρώτος που μας δίνει έναν πλήρη κατάλογο των αιγύπτιων ηγεμόνων, κι έτσι γνωρίζουμε σήμερα τη διαδοχή των φαραώ.
Τα «Αιγυπτιακά» καλύπτουν ολόκληρη την ιστορία της Αιγύπτου από την προϊστορική της περίοδο μέχρι και την κατάκτηση της χώρας από τον Μέγα Αλέξανδρο. Το αυθεντικό έργο του καταστράφηκε κατά τον 5ο αιώνα μ.Χ. από τον επίσκοπο Αλεξάνδρειας, Θεόφιλο, διασώθηκε όμως σε σπαράγματα στον Φλάβιο Ιώσηπο, τον Σέξτο τον Αφρικανό, τον Ευσέβιο της Καισαρείας και τον Γεώργιο Σύγγελο.
O Σνόρι Στούρλουσον και η ιστορία των λαών του ευρωπαϊκού Βορρά
Η πλέον σημαντική προσωπικότητα στην ιστοριογραφία της Ισλανδίας ήταν ο πρώτος που κατέγραψε και οργάνωσε τους εθνικούς μύθους και τις προφορικές παραδόσεις σε ένα ολοκληρωμένο corpus μυθολογίας. Γεννημένος στην ουρά του 12ου αιώνα, όταν δεν κατέγραφε τη μυθιστορία και ιστορία του λαού του, ο Στούρλουσον ήταν ικανότατος πολιτικός και ρήτορας.
Και ήταν μάλιστα η πολιτική αυτή που θα προσυπέγραφε την πτώση του, μιας και ο ίδιος ήταν υπέρμαχος της ανεξαρτησίας της Ισλανδίας και δεν ήθελε να τη δει με τίποτα κάτω από νορβηγικό ζυγό. Κι έτσι όταν οι Νορβηγοί ανέλαβαν τα ηνία της χώρας, ο διαπρεπής ιστορικός χαρακτηρίστηκε «προδότης» (για τον ρόλο του στην απόπειρα ανατροπής του βασιλιά Χάκον Χακόναρσον) και δολοφονήθηκε αργότερα από έναν από τους γαμπρούς του.
Στη λογοτεχνική και ιστορική του δράση βέβαια ο Σνόρι Στούρλουσον παραμένει ο κορυφαίος χρονογράφος των λαών του Βορρά. Η «Πεζή Έντα» (ή «Νεότερη Έντα») του είναι ένα ποιητικά δοσμένο χρονικό της μυθολογίας του σκανδιναβικού Βορρά. Εκεί διατυπώνει ο ισλανδός λόγιος, ως γνήσιος ιστοριογράφος, την πεποίθησή του ότι οι μυθολογικοί θεοί ξεκινούν ιστορικά ως πολεμικοί ηγέτες και είναι από τον θάνατό τους που διαμορφώνονται νέες λατρείες. Ο βασιλιάς ή ο πολεμιστής θα μείνει τελικά στη συλλογική μνήμη ως θεός, μας λέει ο Στούρλουσον, ο οποίος διαβάζει κατ’ αυτόν τον τρόπο τη μυθολογία του λαού του, ως υπερφυσικούς μετασχηματισμούς πραγματικών ιστορικών γεγονότων.
Την ίδια στιγμή, μας άφησε κληρονομιά μια λεπτομερέστατη καταγραφή όλων των σκανδιναβών βασιλιάδων, από τις μυθολογικές απαρχές και τις προϊστορικές καταβολές μέχρι και τις δικές του πραγματικότατες ημέρες…
