Το βράδυ της 5ης Νοεμβρίου σε κάθε πόλη και χωριό της Αγγλίας πυροτεχνήματα σκίζουν τον αέρα. Κι αυτό γιατί έτσι επιβάλει το έθιμο του εορτασμού της Νύχτας του Γκάι Φοκς, του πλέον διαβόητου συνωμότη κατά του βρετανικού στέμματος!
Η αποτυχημένη πλεκτάνη μιας κλίκας καθολικών πολιτών να ανατινάξουν το βρετανικό κοινοβούλιο στις 5 Νοεμβρίου 1605, που έμεινε γνωστή ως «Συνωμοσία της Πυρίτιδας», σκαρώθηκε ως αντίδραση στην τυραννική βασιλεία του προτεστάντη βασιλιά Ιακώβου Α’ και τα σκληρά μέτρα που πήρε κατά της καθολικής πίστης. Τα αντικαθολικά αισθήματα του νέου μονάρχη και η έλλειψη ανοχής απέναντι στο παραδεδομένο χριστιανικό δόγμα καλούσαν σε δραστικά μέτρα, που δεν ήταν άλλα από την ανατίναξη της Βουλής των Λόρδων με πολλά κιλά πυρίτιδας κατά την εναρκτήρια μάλιστα συνεδρίασή της, ώστε να ανατραπεί ο σκληροπυρηνικός προτεστάντης μονάρχης και μέσω της γενικής εξέγερσης του πληθυσμού να επανέλθει ο καθολικισμός ως επίσημη θρησκεία της Βρετανίας.
Ο Ιάκωβος Α’ και σύσσωμη η κυβέρνησή του θα γίνονταν συντρίμμια και ο καθολικισμός θα ξεπηδούσε έτσι και πάλι από τα ερείπια του κοινοβουλίου μέσω μιας χούφτας καθολικών ευγενών που θα επανέφεραν τη χώρα στη σωστή πίστη: τρεις καθολικοί Βρετανοί οργανώνουν τη συνωμοσία κατά του νεόκοπου μονάρχη και σύντομα στον κύκλο της πλεκτάνης εντάσσεται και ο λαμπρός βρετανός μισθοφόρος που είχε διακριθεί στον ισπανικό στρατό Γκάι Φοκς.
Οι οργανωτικές αρετές και η τόλμη του τον μετατρέπουν σε εγκέφαλο της σπείρας, αν και ένα μικρό λάθος θα έφερνε το ξεσκέπασμα της εκρηκτικής συνωμοσίας: μια επιστολή που συμβούλευε έναν μεταρρυθμιστή καθολικό λόρδο να απέχει τη συγκεκριμένη μέρα από τις πανηγυρικές εκδηλώσεις της νέας βουλής. Υπόνοιες εγέρθηκαν, το Παλάτι του Γουέστμινστερ ψάχθηκε εξονυχιστικά και ο Γκάι Φοκς ανακαλύφθηκε μόνος στο κελάρι του κτιρίου την τελευταία κυριολεκτικά στιγμή (το βράδυ της 4ης Νοεμβρίου λίγο πριν τα μεσάνυχτα!) περιβαλλόμενος από 36 βαρέλια πυρίτιδας.
Ο συνωμότης βασανίστηκε και ομολόγησε τελικά την αντιμοναρχική συνωμοσία και ένα τεράστιο ανθρωποκυνηγητό οργανώθηκε για τη σύλληψη της σπείρας των καθολικών. Κι έτσι στα γρήγορα οι υπεύθυνοι κρεμάστηκαν και διαμελίστηκαν, αν και το δολοφονικό τους πλάνο έμελλε να επιβιώσει ως λαϊκός θρύλος…
Πρώτα χρόνια
Ο Γκάι Φοκς, γνωστός και ως Γκουίντο Φοκς από τα μισθοφορικά του χρόνια στον ισπανικό στρατό, γεννιέται στις 13 Απριλίου 1570 στο Γιορκ της Αγγλίας ως το πρώτο από τα πέντε παιδιά ενός κοσμήτορα εκκλησιαστικού δικαστηρίου και προσωπικού συμβουλάτορα του επισκόπου της πόλης και της συζύγου του, γόνου γνωστής εμπορικής οικογένειας του Γιορκ.
Ο μικρός Γκάι φοιτεί σε γνωστό εκκλησιαστικό σχολείο της πόλης και οι συμμαθητές του θα γίνονταν αργότερα προβεβλημένες προσωπικότητες της δημόσιας ζωής. Εκεί θα λειτουργήσει ως μέντοράς του ένας σκληροπυρηνικός καθολικός δάσκαλος που τόσο θα επηρεάσει τον ευαίσθητο ψυχισμό του μικρού παιδιού.
Οχτώ χρόνια όμως μετά τη γέννηση του Γκάι, ο πατέρας του πεθαίνει (1758) και η μητέρα, αφού πέρασε εννιά χρόνια ως αξιοσέβαστη χήρα, αποφασίζει να ξαναπαντρευτεί κάποια στιγμή, με την ίδια και τον νέο της αχαΐρευτο σύζυγο να ξεκοκαλίζουν σταδιακά τη σεβαστή περιουσία που είχε αφήσει ο πατέρας στον μοναχογιό του Γκάι.
Το 1590 ο Γκάι φέρεται να παντρεύεται και να αποκτά έναν γιο (Φεβρουάριος 1591), όπως υποδεικνύουν τα μητρώα του δημοτολογίου της πόλης, αν και οι εγγραφές αυτές σώζονται από δευτερεύουσες πηγές, οπότε κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος.
Το 1591, ο ενήλικος πια Φοκς ήταν τώρα σε θέση να διαχειριστεί τα απομεινάρια της κατασπαταλημένης περιουσίας του και πρώτη του δουλειά ήταν να ξεπουλήσει τμήμα της πατρικής κληρονομιάς. Τα ίχνη του χάνονται έκτοτε και ξαναβρίσκονται λίγο αργότερα, με τον νεαρό να υπηρετεί ως οπλίτης στην ιδιωτική φρουρά βρετανού λόρδου.
Ο Φοκς πιστεύεται ότι εγκατέλειψε την Αγγλία το 1593 ή το 1594 με κατεύθυνση τη Φλάνδρα, παρέα με ξάδελφό του που έγινε τελικά ιερωμένος. Ήταν στις Κάτω Χώρες που θα στρατολογηθεί στις τάξεις του ισπανικού στρατού, αναζητώντας δουλειά με καλές αποδοχές…
Ο μισθοφόρος Γκάι Φοκς
Ο Φοκς ανήλθε στις τάξεις του μισθοφορικού εκστρατευτικού στρατεύματος και ήταν διοικητής πια της διμοιρίας του όταν οι Ισπανοί κατέλαβαν το Καλέ το 1596, κάτω από τις διαταγές του βασιλιά Φιλίππου Β’ της Ισπανίας. Στα στρατιωτικά έγγραφα της εποχής χαρακτηρίζεται ως άντρας «με άριστη φυσική κατάσταση, πολύ αποφασιστικός και με εγκυκλοπαιδικές γνώσεις», ο οποίος ξεχώριζε «μεταξύ των πιο διακεκριμένων στον στρατό του αρχιδούκα για την ευγένεια και την αρετή του».
Ο αρχιδιοικητής του μισθοφορικού ισπανικού στρατεύματος τον χαρακτηρίζει ως άνθρωπο «με μεγάλη ευλάβεια, με υποδειγματική εγκράτεια, με ήπιο και καλοσυνάτο χαρακτήρα, εχθρό των καυγάδων και των διαφορών, πιστό φίλο και αξιοσημείωτο για την ευλαβική τήρηση των θρησκευτικών του υποχρεώσεων». Όσο για το παρουσιαστικό του, πρέπει να ήταν αρκετά εντυπωσιακό: ψηλός, δυνατός και ρωμαλέος, με πυκνά καστανοκόκκινα μαλλιά, παχύ μουστάκι και πλούσιο μούσι. Την ίδια εποχή υιοθετεί το φιλικότερο στους Ισπανούς «Γκουίντο» ως όνομα και συνεχίζει να διακρίνεται στις μάχες.
Το πολυπαινεμένο του σθένος και η «σημαντική φήμη μεταξύ των στρατιωτών» που είχε αποκτήσει, αλλά και η μεγάλη πολεμική εμπειρία του πια (τραυματίστηκε στη μάχη της ολλανδικής πόλης Nieuport το 1600), τον έφεραν στο στόχαστρο του σερ Ουίλιαμ Στάνλεϊ, διοικητή του βρετανικού αποσπάσματος στη Φλάνδρα.
Ο Φοκς έκοψε τους δεσμούς του με τις δυνάμεις του αρχιδούκα στις 16 Φεβρουαρίου 1603, όταν στάλθηκε στην Ισπανία εκ μέρους του βρετανού διοικητή για να διαφωτίσει τον ισπανό βασιλιά για λογαριασμό του για την πραγματικά δεινή κατάσταση που είχαν περιέλθει οι ρωμαιοκαθολικοί της Αγγλίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης θα πιάσει φιλίες με τον κόμη Τζον Ράιτ και οι δυο άντρες έβαλαν σκοπό να λάβουν την ισπανική υποστήριξη για την εισβολή στην Αγγλία, μετά τον θάνατο της Ελισάβετ.
Η αποστολή στέφθηκε ωστόσο από αποτυχία και επιστρέφοντας στις Βρυξέλλες ενημερώθηκε αμέσως ότι ο Τόμας Ουίντορ τον ζητούσε εσπευσμένα. Ήταν το Πάσχα όταν ο διοικητής Στάνλεϊ παρουσίασε με κάθε επισημότητα τον δαφνοστεφανωμένο στρατιώτη στον Ουίντορ, ο οποίος του είπε τα καθέκαστα για τη συνωμοσία που οργάνωνε ο καθολικός κύκλος των ευγενών κατά του προτεσταντικού καθεστώτος.
Μέχρι τον Μάιο, ο Φοκς είχε ήδη γνωρίσει και τον έτερο εγκέφαλο της συνωμοσίας, τον ξάδελφο του Ουίντορ, Ρόμπερτ Κάτεσμπι, και η παρέα συναντήθηκε με τον φρούραρχο της Καστίλης, Χουάν ντε Βελάσκο, ο οποίος ήταν καθοδόν για την αυλή του νεόκοπου βασιλιά Ιακώβου Α’ για να συνάψει σύμφωνο ανακωχής μεταξύ Ισπανίας και Αγγλίας.
Το πλήρες χρονικό της «Συνωμοσίας της Πυρίτιδας»
Ήταν Μάιος του 1604 όταν ο Γκάι Φοκς και ο Τόμας Πέρσι συναντήθηκαν σε πανδοχείο του Λονδίνου με τους τρεις εγκεφάλους της συνωμοσίας Ρόμπερτ Κάτεσμπι, Τζον Ράιτ και Τόμας Ουίντορ για να ορκιστούν με ιερό όρκο, συντάσσοντας τις δυνάμεις τους στην ανατροπή του προτεστάντη μονάρχη.
Ο Κάτεσμπι είχε ήδη νοικιάσει ένα διαμερισματάκι κοντά στο Παλάτι του Γουέστμινστερ και ο Φοκς (με κωδικό όνομα Τζον Τζόνσον) τέθηκε επικεφαλής της ομάδας που ήταν υπεύθυνη για τη διάνοιξη της σήραγγας κάτω από το βρετανικό κοινοβούλιο. Η πρόοδος των εργασιών ήταν ωστόσο πολύ αργή καθώς οι ευγενείς δεν ήταν καθόλου συνηθισμένοι σε βαριά χειρωνακτική εργασία και μέχρι τον Δεκέμβριο το τούνελ δεν πήγαινε καθόλου καλά. Παρά ταύτα, όλο και περισσότερα μέλη εντάσσονταν στη συνωμοσία.
Τον Μάρτιο του 1605, οι συνωμότες κατάφεραν να εξασφαλίσουν με τις υψηλόβαθμες διασυνδέσεις τους ένα κελάρι στο υπόγειο της Βουλής των Λόρδων, και πάλι μέσω των σχέσεων του Τόμας Πέρσι με την υψηλή κοινωνία, και ο Φοκς τέθηκε τώρα επικεφαλής της απόρρητης επιχείρησης για τη μεταφορά της πυρίτιδας στο κελάρι. Αφού κατάφερε να γεμίσει κάπου 20 βαρέλια με πυρίτιδα και να τα καμουφλάρισε για να μην εγείρει υπόνοιες, στάλθηκε κατόπιν στη Φλάνδρα για να ενημερώσει τον άγγλο διοικητή της εκεί δύναμης Στάνλεϊ για την πρόοδο των μυστικών εργασιών.
Στα τέλη Αυγούστου επέστρεψε στο Λονδίνο και αναγκάστηκε να αντικαταστήσει τη χαλασμένη πυρίτιδα με νέα (36 πια βαρέλια), μένοντας από σπίτι σε σπίτι, καθώς ο κύκλος των συνωμοτών αριθμούσε πια πολλά μέλη. Η καθοριστική στιγμή ήρθε στις 26 Οκτωβρίου, όταν Φοκς, Κάτεσμπι και Ουίντορ συναντήθηκαν για να συζητήσουν πώς θα τη γλιτώσουν οι καθολικοί λόρδοι από την ανατίναξη της βουλής.
Την ίδια μέρα στάλθηκε η επίμαχη επιστολή που θα τα αποκάλυπτε όλα: με συντάκτη ανώνυμο, ο καθολικός λόρδος Μόντιγκλ ενημερώθηκε να απέχει βολικά την 5η Νοεμβρίου από την εναρκτήρια συνεδρίαση του κοινοβουλίου. Πολλοί συνωμότες ανησύχησαν για την επίμαχη επιστολή, ο συντάκτης της οποίας δεν εξακριβώθηκε ποτέ, αν και η ασάφεια του γράμματος καθησύχασε τελικά τον κύκλο των συνωμοτών.
Στις 30 Οκτωβρίου, ο Φοκς, που δεν είχε ιδέα για την επιστολή, επιθεώρησε για άλλη μια φορά την πυρίτιδα στα έγκατα του κοινοβουλίου και φάνηκε ικανοποιημένος από την κατάστασή της. Την Κυριακή 3 Νοεμβρίου, ο βασικός πυρήνας της «Συνωμοσίας της Πυρίτιδας» συναντήθηκε σε χαμαιτυπείο του Λονδίνου και συμφώνησαν ότι η πλεκτάνη τους ήταν ακόμα ασφαλής. Όλοι όμως, εκτός του Φοκς, είχαν ήδη ετοιμάσει πλάνο επείγουσας φυγής από το Λονδίνο, την ίδια ώρα που ο στρατιωτικά έμπειρος με την πυρίτιδα Γκάι επιφορτίστηκε με την ανατίναξη του κοινοβουλίου. Κατόπιν θα το έσκαγε στη Φλάνδρα για να μεταφέρει το χαρμόσυνο μήνυμα στους εκεί θύλακες της συνωμοσίας. Αυτό που δεν ήξεραν ωστόσο οι συνωμότες ήταν ότι ο λόρδος Μοντίγκλ είχε ήδη εμπιστευτεί το προειδοποιητικό γράμμα στον Ρόμπερτ Σέσιλ, υπουργό της κυβέρνησης…
Κι έτσι τη Δευτέρα το απόγευμα οι Αρχές αναγκάστηκαν να ψάξουν, αν και απρόθυμα, το επίμαχο κελάρι, όπου βρήκαν έναν ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό από δεμάτια και καυσόξυλα. Εκεί βρήκαν βέβαια και τον Φοκς, ο οποίος είχε προσέλθει για την τελευταία επιθεώρηση της πυρίτιδας, και όταν τον ρώτησαν σε ποιον ανήκουν όλα αυτά, εκείνος αποκρίθηκε ότι ήταν ο Τόμας Πέρσι που είχε νοικιάσει το κελάρι. Η επίκληση του ονόματος του Πέρσι έκανε τους αξιωματούχους να μην ψάξουν αρχικά τα πράγματα, αν αργότερα θα ξανακατέβαιναν με εντολή του βασιλιά πια.
Λίγο πριν τα μεσάνυχτα της επόμενης μέρας, 4ης Νοεμβρίου πια, ο φρούραρχος της Βουλής με τη συνοδεία του επέστρεψαν στο κελάρι και βρήκαν πάλι τον Φοκς μέσα, ο οποίος είχε εν τω μεταξύ ειδοποιήσει τον Πέρσι και είχε επιστρέψει στην αποθηκούλα. Πλέον οι Αρχές ανακάλυψαν τα βαρέλια με την πυρίτιδα και συνέλαβαν αμέσως τον Γκάι, καθώς πάνω του εντόπισαν σπίρτα και πυρσούς.
Νωρίς το πρωινό της 5ης Νοεμβρίου, ο Φοκς σύρθηκε αλυσοδεμένος στα ιδιαίτερα διαμερίσματα του Ιακώβου Α’, όπου ισχυρίστηκε ότι τον έλεγαν Τζον Τζόνσον και ήταν στη δούλεψη του Τόμας Πέρσι. Αν και μετά την ανάκριση και τον βασανισμό του αναγκάστηκε τελικά να αποκαλύψει τη συνωμοσία. Όταν μάλιστα ο βασιλιάς τον ρώτησε πώς μπορούσε να συνωμοτήσει σε μια τέτοια φρικτή προδοσία, ο Φοκς του αντιγύρισε ότι μια επικίνδυνη ασθένεια χρειαζόταν μια απελπισμένη θεραπεία!
Ο Ιάκωβος διέταξε τότε τον φριχτό βασανισμό του για να ξεράσει και τους άλλους συνωμότες, καθώς τα βασανιστήρια ήταν απαγορευμένα στο ποινικό Δίκαιο της Αγγλίας εκτός και αν είχαν τη ρητή εντολή του βασιλιά. Κι έτσι στις 7 Νοεμβρίου το ηθικό του Φοκς είχε πια καμφθεί, οπότε ομολόγησε τόσο το πραγματικό του όνομα όσο και ότι στη συνωμοσία δεν ήταν μόνος. Όλα τα έκανε για την καθολική πίστη, είπε στον βασιλιά, και κατόπιν προσευχήθηκε για την ψυχή του.
Την επόμενη μέρα, καθώς η βασανιστική ανάκριση συνεχιζόταν, ο Φοκς περιέγραψε τα γεγονότα της πλεκτάνης αρνούμενος πάντως να καταδώσει τους συναδέλφους του. Τελικά, την 9η Νοεμβρίου αναγκάστηκε να προδώσει τις ταυτότητες του βασικού κύκλου των 5 συνωμοτών, ξέροντας πια ότι πολλοί είχαν διαφύγει και άλλοι τόσοι είχαν συλληφθεί.
Η εντελώς δυσανάγνωστη υπογραφή του στη μαρτυρία του λειτουργεί ως απόδειξη των φριχτών μαρτυρίων του…
Εκτέλεση
Την 27η Ιανουαρίου 1606 άρχισε η δίκη των οχτώ συνωμοτών που είχαν επιβιώσει από τις εκτεταμένες διώξεις. Επρόκειτο φυσικά για δίκη-παρωδία, καθώς η ετυμηγορία είχε ήδη εκδοθεί από τη στιγμή που ανακαλύφθηκε η συνωμοσία. Οι κατηγορούμενοι δήλωσαν αθώοι, κάτι που κατέπληξε τους παριστάμενους, όχι ότι είχε βέβαια σημασία.
Κι έτσι στις 31 Ιανουαρίου 1606, ο Γκάι Φοκς, ο Τόμας Ουίντορ και δύο ακόμα συνωμότες μεταφέρθηκαν στον προαύλιο χώρο του Γουέστμινστερ και απαγχονίστηκαν (Κάτεσμπι, Πέρσι και Ράιτ σκοτώθηκαν προσπαθώντας να διαφύγουν). Κατόπιν οι σοροί τους βουτήχτηκαν στο νερό και τελικά τα πτώματα διαμελίστηκαν στα τέσσερα, «στον ίδιο μάλιστα χώρο που προγραμμάτιζαν να κατεδαφίσουν». Ο Γκάι Φοκς κρεμάστηκε τελευταίος, «αυτή η ρομαντική φιγούρα με την κάπα που ήθελε να επιδοθεί σε τέτοια άθλια αχρειότητα», όπως έγραψε ένας σύγχρονός του.
Αυτό ήταν το τέλος της «Συνωμοσίας της Πυρίτιδας», για την οποία τόσο μελάνι έχει χυθεί. Αμέσως σχεδόν ο Φοκς αναγορεύτηκε προβοκάτορας, όπως και οι άλλοι συνωμότες, λειτουργώντας ως διπλός πράκτορας, και πολλοί ισχυρίστηκαν ότι ο βασιλιάς δεν κινδύνευσε στην πραγματικότητα ούτε στιγμή. Η αλήθεια χάνεται στα βάθη των αιώνων και η ιστορική ετυμηγορία για τη «Συνωμοσία της Πυρίτιδας» δεν έχει ακόμα τελεσιδικήσει.
«Θυμήσου, θυμήσου την 5η Νοέμβρη» τραγουδούν ακόμα σε ολάκερη τη βρετανική επικράτεια τη Νύχτα του Γκάι Φοκς, πριν κάψουν το ομοίωμά του.
Όσο για την ιστορία του διαβόητου συνωμότη, ενέπνευσε τον σχεδιαστή Άλαν Μουρ να δημιουργήσει το γνωστό κόμικ «V for Vendetta», το οποίο μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη κάνοντας τη μάσκα με το πρόσωπο του Γκάι Φοκς παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης ενάντια στην τυραννία, όποια μορφή κι αν αυτή έχει…
Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr
