Η πρόσφατη ανακοίνωση του τουρκικού Υπουργείου Εθνικής Άμυνας δεν αποτελεί μια αποσπασματική διπλωματική τοποθέτηση, αλλά εντάσσεται σε μια μακροχρόνια στρατηγική της Τουρκίας για αμφισβήτηση του ρόλου της Ελλάδας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Στον πυρήνα αυτής της στρατηγικής βρίσκεται το FIR Αθηνών, ένα τεχνικό μεν, αλλά πολιτικά κρίσιμο, θεσμικό πλαίσιο.
Τι πραγματικά είναι το FIR Αθηνών
Το FIR (Flight Information Region) αποτελεί περιοχή ευθύνης για την παροχή υπηρεσιών ασφάλειας της εναέριας κυκλοφορίας, όπως αυτή καθορίζεται από τον Διεθνή Οργανισμό Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO). Το FIR Αθηνών ανατέθηκε στην Ελλάδα το 1952 και επιβεβαιώθηκε το 1958, όχι με ελληνική μονομερή απόφαση, αλλά στο πλαίσιο διεθνούς συμφωνίας, με γνώμονα την ασφάλεια των πτήσεων στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου.
Πρόκειται για αρμοδιότητα διαχείρισης και ελέγχου της ασφάλειας της εναέριας κυκλοφορίας, όχι για άσκηση εθνικής κυριαρχίας. Το FIR Αθηνών εκτείνεται σε διεθνή εναέριο χώρο και δεν ταυτίζεται με τα ελληνικά χωρικά ύδατα ή τον εθνικό εναέριο χώρο. Ωστόσο, ακριβώς επειδή αφορά τη συνολική εικόνα της εναέριας δραστηριότητας στο Αιγαίο, αποκτά ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία.
Η τουρκική αμφισβήτηση και η κατάθεση σχεδίων πτήσης
Η Τουρκία, εδώ και δεκαετίες, αρνείται συστηματικά να καταθέτει σχέδια πτήσης για στρατιωτικά της αεροσκάφη που εισέρχονται στο FIR Αθηνών. Η στάση αυτή δεν είναι αποτέλεσμα τεχνικής διαφωνίας, αλλά συνειδητή πολιτική επιλογή.
Τυπικά, η Άγκυρα επικαλείται τη Σύμβαση του Σικάγο του 1944, η οποία εξαιρεί τα κρατικά και στρατιωτικά αεροσκάφη από τις ρυθμίσεις που ισχύουν για την πολιτική αεροπορία. Ωστόσο, στην πράξη, οι κανόνες και οι πρακτικές του ICAO προβλέπουν ότι για λόγους ασφάλειας της γενικής εναέριας κυκλοφορίας, ακόμη και τα στρατιωτικά αεροσκάφη οφείλουν να συμμορφώνονται με τις διαδικασίες του κράτους που έχει την ευθύνη του FIR.
Η ελληνική θέση δεν στηρίζεται σε αξίωση κυριαρχίας, αλλά στην ανάγκη αποφυγής επικίνδυνων καταστάσεων στον αέρα. Η μη κατάθεση σχεδίων πτήσης δημιουργεί «τυφλά σημεία» στην εικόνα της εναέριας κυκλοφορίας και αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο ατυχημάτων, ιδίως σε περιοχές με αυξημένη πολιτική και στρατιωτική δραστηριότητα.
Η ελληνική απάντηση για τη Σύμβαση του Σικάγο
Η ελληνική θέση είναι σαφής και απολύτως ευθυγραμμισμένη με το διεθνές δίκαιο. Η Αθήνα δεν αμφισβητεί ότι η Σύμβαση του Σικάγο του 1944 αλλά επισημαίνει ότι το ίδιο το κείμενο της Σύμβασης, και ειδικότερα το άρθρο 3(δ), επιβάλλει στα κράτη την υποχρέωση να λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε τα κρατικά και στρατιωτικά αεροσκάφη να μην θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια της πολιτικής εναέριας κυκλοφορίας.
Σε μια περιοχή όπως το Αιγαίο, με εξαιρετικά πυκνή πολιτική αεροπορική δραστηριότητα και περιορισμένο εναέριο χώρο, η μη κατάθεση σχεδίων πτήσης από στρατιωτικά αεροσκάφη δεν αποτελεί απλώς νομική διαφωνία, αλλά σοβαρό ζήτημα ασφάλειας πτήσεων.
Υπό αυτό το πρίσμα, η ελληνική πλευρά τονίζει ότι η άρνηση συμμόρφωσης με τις διαδικασίες του FIR δεν μπορεί να βαφτίζεται «διεθνής εναέριος χώρος», καθώς δημιουργεί επικίνδυνα κενά στην εικόνα εναέριας κυκλοφορίας και υπονομεύει το ίδιο το πλαίσιο ασφάλειας που έχει θεσπίσει η διεθνής κοινότητα.
Από το τεχνικό στο πολιτικό: η στρατηγική του «γκριζαρίσματος»
Εδώ ακριβώς εντοπίζεται η ουσία της τουρκικής στρατηγικής. Η αμφισβήτηση του FIR Αθηνών δεν αποσκοπεί στην αλλαγή ενός τεχνικού κανονισμού, αλλά στη σταδιακή αποδυνάμωση της ελληνικής αρμοδιότητας στο Αιγαίο. Μέσω της ρητορικής περί «διεθνούς εναέριου χώρου», η Άγκυρα επιχειρεί να παρουσιάσει το Αιγαίο ως περιοχή περιορισμένης ή αμφισβητούμενης ελληνικής ευθύνης.
Στην πράξη, πρόκειται για προσπάθεια μετατροπής ενός διεθνώς κατοχυρωμένου πλαισίου ασφάλειας πτήσεων σε αντικείμενο πολιτικής διαπραγμάτευσης. Αν η αμφισβήτηση αυτή παγιωθεί, δεν οδηγεί στην κατάργηση του FIR Αθηνών, αλλά στην υπονόμευση της εφαρμογής του, δημιουργώντας ένα επικίνδυνο προηγούμενο «ελαστικής» τήρησης διεθνών κανόνων.
Γιατί το FIR Αθηνών παραμένει κομβικό
Το FIR Αθηνών αποτελεί έναν από τους βασικούς μηχανισμούς μέσω των οποίων διασφαλίζεται η προβλεψιμότητα και η ασφάλεια στο Αιγαίο. Η διαχείρισή του από την Ελλάδα δεν είναι προνόμιο, αλλά διεθνής υποχρέωση. Κάθε προσπάθεια αμφισβήτησής του δεν πλήττει μόνο την Αθήνα, αλλά το ίδιο το σύστημα κανόνων που διέπει την εναέρια κυκλοφορία σε μια από τις πιο ευαίσθητες γεωπολιτικά περιοχές της Ευρώπης.
Υπό αυτό το πρίσμα, η τουρκική ρητορική περί «διαλόγου» και «σταθερότητας» έρχεται σε αντίθεση με την πρακτική της. Το FIR Αθηνών δεν είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης, αλλά στοιχείο διεθνούς τάξης και ασφάλειας, η οποία δοκιμάζεται κάθε φορά που η Άγκυρα επιλέγει να το αντιμετωπίζει ως εργαλείο πίεσης και όχι ως κοινό κανόνα.
