«Μην ανησυχείς όλα θα πάνε καλά!» «Είσαι έτοιμος, θα καταφέρεις τα πάντα». Καθημερινά… ντόπινγκ που κάνουμε στους φίλους μας, διαρκείς παραινέσεις από φίλους και συγγενείς για να πειστούμε πως όλα είναι τέλεια και μπορούμε να τα καταφέρουμε. Πόσο βοηθητική μπορεί να είναι αυτή η «καταναγκαστική» αισιοδοξία σε περιπτώσεις που αισθανόμαστε ανασφάλεια και άγχος και το μόνο που θέλουμε είναι να βυθιστούμε μέσα σε αυτά; Πώς νιώθετε όταν αρνείστε να ακούσετε τις χιλιάδες σκέψεις που πλημμυρίζουν το μυαλό σας – για σοβαρά ή ασήμαντα πράγματα -, και υποκρίνεστε ότι όλα θα φτιάξουν… από μόνα τους; Μήπως «γυμνοί»; Εκτεθειμένοι σε άγνωστους κινδύνους;  Ανασφαλείς; Ήρθε η ώρα να αγκαλιάσετε την απαισιοδοξία σας. Γιατί παρά τα φαινόμενα, μπορεί εκείνη τελικά να είναι η πηγή του καλού σας κάρμα.

«H θετική ενέργεια της αρνητικής σκέψης» είναι μια θεωρία που προέκυψε μετά από έρευνες δεκαοχτώ ετών που έκανε η ψυχολόγος Τζούλι Νόρεμ. Στο βιβλίο της με τίτλο «Η θετική ενέργεια της αρνητικής σκέψης», διατυπώνει μια αρκετά ρηξικέλευθη, αν και τελικά αυτονόητη άποψη, ότι οι μίζεροι και αγχώδεις τύποι είναι κι αυτοί νικητές. Στην εποχή που δοξάζεται η δύναμη του θετικού και αυτό που κερδίζει είναι η απατηλή λάμψη της αισιοδοξίας, κάποιοι από εμάς… απλώς δεν είναι έτσι. Κι αυτό είναι καλό. Κι όταν την εικόνα του «μια χαρά παιδί» που έχετε για τη φίλη σας, χαλάει η διαρκής της επιφύλαξη και η απαισιοδοξία της που την κάνει να μοιάζει σαν ένα κακομαθημένο παιδί που δεν ικανοποιείται με τίποτα τότε… αφήστε τη.   Είναι ο δικός της -και ίσως ο δικός σας τρόπος να διαχειρίζεται το άγχος.

Στην κυριαρχία του positive thinking

Η απαισιοδοξία και η αισιοδοξία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, στάσεις ζωής που υπάρχουν για να εξυπηρετούν τις ανάλογες προσωπικότητες. Ωστόσο, στο συγκεκριμένο θέμα δεν μιλάμε για εμμονοληπτικούς πεσιμιστές, αξιολύπητους κυνικούς ούτε, στην άλλη όχθη, για χαρωπούς οπτιμιστές που… στρουθοκαμηλίζουν.  Πρόκειται για την τάση του «δες την καλή πλευρά», για την φρενίτιδα του positive thinking.

Θετική σκέψη. Μια ανάγκη αλλά και μια επιστημονική τάση που άνθισε κυρίως τη δεκαετία του ’80 και αφορούσε την εξύψωση του ατόμου σε κορωνίδα ολόκληρης της κοινωνίας και τη βελτίωση της περίφημης αυτοεκτίμησης. Ο «γενναίος νέος κόσμος» απαιτούσε θαρραλέα, φωτεινά άτομα. Και ο τρόπος για να δραπετεύσουν όλοι από τα δεσμά ενός κακώς εννοούμενου συντηρητισμού και να διευρύνουν τις δυνάμεις τους στις απαιτήσεις της νέας εποχής, ήταν η έξαρση των ατομικών αξιών. Φώτα στη θετική ενέργεια λοιπόν. Στους ανθρώπους που περιμένουν και αναζητούν τα θετικά σε κάθε περίπτωση, που δεν πτοούνται από τις δυσκολίες και έχουν ορκιστεί να μην… τους πάρει ποτέ από κάτω. Έτσι ξαφνικά, οι σκοτεινοί, απαισιόδοξοι τύποι που σε άλλες εποχές θα ήταν, για παράδειγμα, ποιητές ή διευθυντές εταιρειών, πέρασαν εύκολα «εκτός μόδας»: ποιος θέλει να κάνει παρέα με ένα αγχώδες, δυσοίωνο άτομο;  

Απαισιοδοξία: το καλό χαρτί

Η αμυντική απαισιοδοξία είναι μια ιδιότητα που βοηθά τους αγχώδεις, φαινομενικά υστερικούς τύπους, να προγραμματίσουν σωστά και να μην αφήνουν το άγχος να τους κυριεύει. Με το άγχος, βυθίζονται στο σκοτάδι των κακών ενδεχομένων, παρασέρνονται από τη Σκύλα στη Χάρυβδη και μέσα στη θάλασσα των αναποδιών βρίσκουν την άκρη. Έτσι το στρες, αυτό το απαίσιο και ζημιογόνο για την υγεία αίσθημα γίνεται από εμπόδιο, πλεονέκτημα στη ζωή εσείς. Και αποτρέπει από την υστερία. Γιατί όσο κι αν η κοινωνία θέλει αισιόδοξους, ευχάριστους ανθρώπους πάντα να πετυχαίνουν… αναλογιστείτε πόσους απαισιόδοξους γνωρίζετε εσείς. Είναι αποτυχημένοι; Μάλλον όχι.

Απολαμβάνοντας το άγχος

Τελικά και ο αρνητισμός έχει τη θέση του στον κόσμο μας. Η αρχική υπόθεση της δρ. Νόρεμ, ήταν πως τα άτομα που υιοθετούν αυτή τη στάση ζωής θα έπρεπε να είναι καταθλιπτικά, αποτυχημένα, απελπισμένα, όμως η έρευνα έδειξε ότι κάτι τέτοιο δεν είχε καμία σχέση με την πραγματικότητα. Και όταν αναρωτήθηκε πώς είναι δυνατό αυτά τα άτομα να τα καταφέρνουν τόσο καλά παρά την απαισιοδοξία τους, διαπίστωσε ότι τα καταφέρουν ακριβώς χάρη σε αυτήν: η αρνητική τους σκέψη μετατρέπει το άγχος τους σε δράση και πρόληψη.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο αισιόδοξος άνθρωπος θα πρέπει να αναθεωρήσει της απόψεις του και να αρχίσει να ψάχνεται: αντί για προσεκτικός «στρατηγός» να μετατραπεί σε μίζερο γκρινιάρη που υποφέρει από την πίεση που επιφέρει στον εαυτό του. Είναι εύκολο να χάσει κανείς τον έλεγχο των μεθόδων του και άρα των αποτελεσμάτων που περιμένει, όταν δεν αναγνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο αποδίδει καλύτερα. Εξάλλου το να έχει κανείς προδιάθεση μια στρατηγική αισιοδοξία ή μια αμυντική απαισιοδοξία, δεν σημαίνει ότι επηρεάζονται όλοι οι τομείς της ζωής του. Μπορεί η Λιάνα να πιστεύει ότι η παρουσίαση που έχει να κάνει αύριο θα είναι μια σκέτη αποτυχία και για αυτό δουλεύει μέχρι τις τρεις το πρωί για να αποτρέψει τυχόν καταστροφές, αλλά πράγματι είναι καλή φίλη και στοργική σύντροφος. Ο Μιχάλης, από την άλλη, χρηματοοικονομικός σύμβουλος σε μεγάλες εταιρείες είναι ικανός να επενδύσει… και το σπίτι του από τη σιγουριά που αισθάνεται όταν του «βγει» μια οικονομοτεχνική μελέτη, κατά βάθος, όμως, πιστεύει ότι δεν θα βρει ποτέ τον έρωτα της ζωής του. 

Μα πως αντέχουν; 

Είναι συνηθισμένοι! Μπορεί να έχετε πειστεί μέχρι τώρα ότι η αμυντική απαισιοδοξία είναι η πιο σωστή τακτική. Κανέναν δεν έβλαψε η προσπάθεια να προλάβει κάποια λάθη. Μην το προσπαθήσετε αν δεν νιώθετε ότι είστε έτσι.  Θα νομίζετε ότι βρεθήκατε στην κόλαση όταν θα αρχίσετε να ψειρίζετε το καθετί. Εξάλλου η αλλαγή προσωπικότητας δεν θα ευνοήσει εσάς αλλά τον… ψυχοθεραπευτή σας. Γιατί ένα άλλο γνώρισμα των αμυντικών απαισιόδοξων είναι ότι αντέχουν τα αρνητικά συναισθήματα ως μέρος της διαδικασίας για την επίτευξη των σκοπών τους, χωρίς να εξαπατούν τον εαυτό τους.

Παρόλα αυτά είναι γνωστό ότι το άγχος είναι τόσο ισχυρό που μπορεί να μας αποτρέψει ακόμα και να οδηγήσει στην αποτυχία κάθε προσπάθεια επίτευξης ενός στόχου. Μας κάνει να ξεχνάμε αυτά που ξέρουμε, χάνουμε την αυτοσυγκέντρωσή μας, μειώνει την αποτελεσματικότητά μας μπορεί ακόμα και να προκαλέσει επανατοποθέτηση των αξιών μας. Έχει έντονα σωματικά συμπτώματα (εφίδρωση, πίεση, τρέμουλο ταχυπαλμία) ενώ το χρόνιο άγχος βλάπτει το ανοσοποιητικό μας σύστημα και συρρικνώνει τη δυνατότητά μας να ζήσουμε μια λειτουργική ζωή. Όλα αυτά ισχύουν για όλους κυρίως όμως για τους αισιόδοξους ανθρώπους που δεν έχουν μάθει να χρησιμοποιούν το στρες δημιουργικά, ούτε κινητοποιούνται από την πίεση. Κι όμως, τόσο το άγχος, όσο και άλλα αρνητικά συναισθήματα, εξυπηρετούν ένα σκοπό: μια ψυχολογική διέγερση που πυροδοτεί άμεση αντίδραση στις δύσκολες καταστάσεις, εντείνει την προσοχή σε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας με αποτέλεσμα τελικά οι επιδόσεις μας να βελτιώνονται.

Το ζήτημα είναι μέχρι ποιου σημείου μπορούμε να αξιοποιήσουμε αυτό το ντόπινγκ και πόσο καλό κάνει στη δική μας ψυχολογία. Ο αμυντικός αισιόδοξος το αξιοποιεί μέχρι τέλους:  περιμένει τα χειρότερα και κάνει ότι μπορεί για να τα αποφύγει ή να περιορίσει τις πιθανότητες εμφάνισής τους. Εκτονώνει την πίεση που αισθάνεται, μειώνει τα επίπεδα της απογοήτευσης υιοθετώντας την κλασσική στάση του «στόχευε πολλά περίμενε λίγα».