Όλο και περισσότεροι άνθρωποι στρέφονται σε chatbot, όπως το ChatGPT, για να διαχειριστούν προσωπικά τους ζητήματα, ενώ η αυτοδιάγνωση για διάφορα θέμα ψυχική υγείας, ιδιαίτερα στους νέους, κερδίζει επίσης έδαφος.

Σύμφωνα με έκθεση του Harvard, η ζήτηση για εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης το 2025 δείχνει μια αλλαγή δεδομένων. Ενώ μέχρι σήμερα χρησιμοποιούνταν κυρίως για τεχνικές εργασίες, σήμερα αρχίζουν να διεκδικούν ρόλο «ψυχοθεραπευτή», για παροχή συναισθηματικής υποστήριξης και προσωπικής ανάπτυξης.

Μαρτυρίες στο Euronews αναφέρουν πως καταφεύγουν στα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης είτε για την αντιμετώπιση του άγχους, είτε και για υποστήριξη και ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, πριν από σημαντικές στιγμές, όπως μια συνέντευξη, μια παρουσίαση, είτε και για «τακτοποίηση» των σκέψεων σε στιγμές αναποφασιστικότητας.

Για κάποιους, το ChatGPT έχει εξελιχθεί στον «τέλειο» θεραπευτή. Όπως επισημαίνουν το μεγάλο πλεονέκτημα είναι η «άμεση» διαθεσιμότητα του chatbot, αφού «δεν χρειάζεται ραντεβού». Οι άνθρωποι στον σύγχρονο κόσμο, όπου όλα εξελίσσονται με μεγάλη ταχύτητα, όταν έχουν ένα πρόβλημα, επιθυμούν άμεση λύση. Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνα στο PLOS Mental Health, εμφανίζεται να δείχνει ενσυναίσθηση στο ίδιο επίπεδο με επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Και το κόστος του είναι μόνο ένα μικρό κλάσμα σε σχέση με την επίσκεψη σε έναν ψυχολόγο.

Όμως, παρά τις θετικές εμπειρίες που μπορεί να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και την ευκολία πρόσβασης μέσω κινητού ή υπολογιστή οποιαδήποτε ώρα, οι ειδικοί προειδοποιούν: το ChatGPT δεν μπορεί να υποκαταστήσει έναν πιστοποιημένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Εξάλλου εκπρόσωπος της OpenAI δήλωσε στο Fortune ότι το μοντέλο συνήθως συστήνει στους χρήστες να απευθυνθούν σε επαγγελματίες όταν αναφέρονται σε θέματα προσωπικής υγείας. Επιπλέον, σύμφωνα με τους όρους χρήσης, το ChatGPT είναι ένα εργαλείο γενικής χρήσης, όχι υποκατάστατο επαγγελματικής συμβουλής.

Η κλινική ψυχολόγος Ana Rita Oliveira, μιλώντας στο Euronews για τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης και εάν αυτά μπορούν να αντικαταστήσουν την ψυχοθεραπεία, αναγνώρισε πως σε ορισμένα πλαίσια τα chatbots μπορούν να προσφέρουν μια μορφή στήριξης στη διαχείριση συναισθημάτων. Ωστόσο, όπως επισήμανε, «παρότι οι θεραπευτικές τεχνικές και στρατηγικές είναι προσβάσιμες σε όλους, με μόνο ένα κλικ, στην ψυχοθεραπεία η αλλαγή βασίζεται στη σχέση ανάμεσα στον θεραπευόμενο και τον ψυχολόγο».

Επιπλέον, η υπερβολική εξάρτηση από chatbot σε αγχωτικές καταστάσεις μπορεί να πλήξει την ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται τα προβλήματά του μόνο του.

Η Alyssa Petersel, αδειούχος κοινωνική λειτουργός και διευθύνουσα σύμβουλος του MyWellbeing, μιλώντας στο Fortune, σημείωσε ότι η AI μπορεί να είναι χρήσιμη όταν χρησιμοποιείται ως υποστηρικτικό εργαλείο, αλλά όχι ως αποκλειστική θεραπεία. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση αρνητικών σκέψεων, αξιοποιώντας εργαλεία που έχουν ήδη δουλευτεί στη θεραπεία.

Με τα παραπάνω φαίνεται πως συμφωνούν και ορισμένοι χρήστες του ChatGPT και άλλων αντίστοιχων προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης. Όπως σημείωσαν στο Euronews, η βασική διαφορά είναι ο «έλεγχος». Η έκβαση της συζήτησης με το ChatGPT εξαρτάται πάντα από το τι του δίνουμε. Στην πραγματικότητα δηλαδή μιλάμε με κάποιον που λέει και κάνει ό,τι θέλουμε. Ο ψυχολόγος, αντίθετα, έχει τη δυνατότητα να μας αλλάξει κατεύθυνση, να διακόψει τη σκέψη μας και να στρέψει την προσοχή μας αλλού όποτε το κρίνει απαραίτητο.

Διάγνωση μέσω ChatGPT

Η αυξανόμενη χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης έχει οδηγήσει ιδιαίτερα τους νέους και στην αυτοδιάγνωση. Η online αυτοδιάγνωση δεν είναι νέο φαινόμενο, όμως τα chatbots δίνουν τη δυνατότητα άμεσης ερώτησης για συμπτώματα, ασθένειες και θεραπείες, με εξατομικευμένες απαντήσεις μέσα σε δευτερόλεπτα.

Επίσης ένα άλλο σοβαρό ζήτημα είναι οι πιθανές λανθασμένες διαγνώσεις. Το πρόβλημα της σημερινής τεχνητής νοημοσύνης είναι πως έχει την τάση να συγχέει πληροφορίες ή να επινοεί πράγματα, και αυτό σε ζητήματα ψυχικής υγείας θα μπορούσε να αποδειχτεί καταστροφικό.

Όπως υπογραμμίζουν ψυχολόγοι στο Euronews, αρκετοί ασθενείς φτάνουν στις συνεδρίες πεπεισμένοι για μια διάγνωση που έχουν βγάλει οι ίδιοι μετά από τη χρήση chatbot ή από αναζητήσεις στο διαδίκτυο. «Πρέπει να μάθουμε να φιλτράρουμε όσα διαβάζουμε. Η διάγνωση δεν είναι απλώς το να τσεκάρεις συμπτώματα. Απαιτεί αξιολόγηση πολλών πτυχών του ατόμου και αυτό μπορεί να προϋποθέτει ανθρώπινη επαφή», τονίζουν.

Αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί παραμένουν επιφυλακτικοί για τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης στην ψυχοθεραπεία, τονίζοντας πως η αποκλειστική χρήση τέτοιων εργαλείων «βλάπτει τη θεραπευτική διαδικασία» και μπορεί να «αποδυναμώσει το έργο των ψυχολόγων». «Αναρωτιέμαι αν αυτή η ανάγκη για συναισθηματική υποστήριξη μπορεί ποτέ να καλυφθεί αποκλειστικά από την τεχνητή νοημοσύνη. Αν την έχουμε, είναι γιατί μας λείπει κάτι από τις σχέσεις που χτίζουμε στη ζωή μας», καταλήγει η κλινική ψυχολόγος Ana Rita Oliveira.

Ίσως στο μέλλον η AI να μπορεί να χρησιμοποιηθεί υπεύθυνα, ακόμη και για διαγνώσεις στον τομέα της ψυχικής υγείας. Όμως στο παρόν, μπορεί απλώς να χρησιμοποιηθεί ως συμπλήρωμα στη θεραπεία ή ώς ένα χρήσιμο εργαλείο σε στιγμές αμφιβολίας ή άγχους. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ψυχοθεραπεία. Δεν είναι ψυχολόγος. Η ανθρώπινη επαφή, η σχέση και η καθοδήγηση παραμένουν – τουλάχιστον για την ώρα – αναντικατάστατα στην ψυχοθεραπεία.