Ο παγκόσμιος πληθυσμός των ηλικιωμένων αυξάνεται ραγδαία και αναδιαμορφώνει τις ανάγκες της υγείας και της κοινωνικής πολιτικής. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) επισημαίνει ότι το 2020, για πρώτη φορά, ο αριθμός των ανθρώπων ηλικίας 60 ετών και άνω ξεπέρασε παγκοσμίως τα παιδιά κάτω των 5 ετών. Παράλληλα, οι προβλέψεις δείχνουν ότι ο αριθμός των ανθρώπων άνω των 60 στο συνολικό παγκόσμιο πληθυσμό θα αυξηθεί από 12% το 2015 σε 22% έως το 2050, δημιουργώντας ένα μεταβαλλόμενο δημογραφικό τοπίο με σημαντικές συνέπειες για τα συστήματα υγείας, την οικονομία και τις κοινότητες.
Σε αυτό το πλαίσιο, μία νέα ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό PLOS One εγείρει ένα θεμελιώδες ερώτημα: είναι αναστρέψιμη η πορεία προς τη «μη ευεξία» στην τρίτη ηλικία; Η απάντηση που προκύπτει από τα δεδομένα της μελέτης είναι (με επιφυλάξεις αλλά και με σαφήνεια) πως ναι: ακόμη και άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω μπορούν, κάτω από κατάλληλες συνθήκες και με στοχευμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής, να ανακτήσουν «βέλτιστη ευεξία».
Μεθοδολογία και δείγμα
Οι ερευνητές ανάλυσαν δεδομένα υγείας περισσότερων από 8.000 ηλικιωμένων ενηλίκων που συμμετείχαν στην Καναδική Διαχρονική Μελέτη για τη Γήρανση (CLSA). Όλοι οι συμμετέχοντες ήταν 60 ετών και άνω κατά την έναρξη συμμετοχής στη μελέτη και (όπως διευκρινίζεται) δεν πληρούσαν τα κριτήρια για «βέλτιστη ευεξία» στην αρχή της παρατήρησης. Η πορεία τους παρακολουθήθηκε για διάστημα τριών ετών, με έμφαση στις αλλαγές του τρόπου ζωής και στα κλινικά/υποκειμενικά μέτρα ευεξίας.
Η μελέτη υπογράφεται από επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Τορόντο. Πρώτη συγγραφέας είναι η Mabel Ho, PhD, πρόσφατη διδάκτορας της Σχολής Κοινωνικής Εργασίας Factor-Inwentash (FIFSW) και της Σχολής Μαθημάτων Ζωής και Γήρανσης, και ως επικεφαλής συγγραφέας αναφέρεται η Esme Fuller-Thomson, PhD, διευθύντρια του Ινστιτούτου Προγραμμάτων Ζωής και Γήρανσης και καθηγήτρια στη FIFSW.
Τι ορίζεται ως «βέλτιστη ευεξία»
Η έννοια είναι κεντρική στη μελέτη και περιγράφεται από την πρώτη συγγραφέα ως σύνθετος ορισμός που περιλαμβάνει αντικειμενικά και υποκειμενικά στοιχεία:
«Η βέλτιστη ευεξία συνδυάζει ένα ευρύ φάσμα αντικειμενικών και υποκειμενικών πτυχών της καλής γήρανσης», εξήγησε η Δρ. Mabel Ho. «Ορίζουμε τη βέλτιστη ευεξία ως την ελευθερία από περιορισμούς στις καθημερινές δραστηριότητες, την απουσία σοβαρής ψυχικής ασθένειας, προβλημάτων μνήμης ή εξουθενωτικού πόνου και την παρουσία ισχυρής κοινωνικής υποστήριξης. Περιλαμβάνει επίσης υψηλά επίπεδα σωματικής και ψυχικής υγείας, ευτυχίας και ικανοποίησης από τη ζωή, ανεξάρτητα από τον αριθμό των χρόνιων παθήσεων που μπορεί να έχει κάποιος».
Με άλλα λόγια, δεν πρόκειται αποκλειστικά για απουσία νόσου, αλλά για συνδυασμό λειτουργικότητας, ψυχικής κατάστασης, κοινωνικής ενσωμάτωσης και υποκειμενικής ικανοποίησης.
Κύρια ευρήματα — ποιοι ανακτούν την ευεξία και κάτω από ποιες προϋποθέσεις
Κατά την τριετή περίοδο παρακολούθησης, οι ερευνητές βρήκαν ότι οι συμμετέχοντες που υιοθέτησαν ή διατήρησαν συγκεκριμένους παράγοντες υγιεινού τρόπου ζωής αύξησαν σημαντικά τις πιθανότητες να «ανακάμψουν» και να πετύχουν βέλτιστη ευεξία. Ενδεικτικά:
- Παραμονή σε τακτική σωματική δραστηριότητα.
- Μη κάπνισμα.
- Επαρκής και ποιοτικός ύπνος.
- Πρόληψη ή καλή διαχείριση χρόνιων παθήσεων (π.χ. αποφυγή επιπλοκών διαβήτη, οστεοπόρωση).
Η Δρ. Esme Fuller-Thomson συνοψίζει το μήνυμα της μελέτης: «Αυτή η μελέτη προσφέρει ελπίδα δείχνοντας ότι οι ηλικιωμένοι ενήλικες μπορούν να ανακτήσουν τη βέλτιστη ευεξία τους, ακόμη και μετά από δύσκολες περιόδους. Τα ευρήματα υπογραμμίζουν ότι οι τροποποιήσιμοι παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως η διατήρηση της δραστηριότητας, η διατήρηση ενός υγιούς βάρους, η διαχείριση χρόνιων παθήσεων και η καλλιέργεια της ψυχικής και κοινωνικής ευημερίας, είναι το κλειδί για τη βελτίωση της ευεξίας».
Επιπλέον, η μελέτη διαπιστώνει πως η προϋπάρχουσα ψυχολογική και συναισθηματική ευεξία αυξάνει κατακόρυφα τις πιθανότητες επιτυχούς ανάκτησης: σύμφωνα με τα δεδομένα που αναφέρει η Δρ. Fuller-Thomson, τα άτομα που είχαν καλή ψυχολογική/συναισθηματική κατάσταση στην αρχή είχαν σχεδόν πέντε φορές περισσότερες πιθανότητες να φτάσουν σε βέλτιστη ευεξία μετά από τρία χρόνια.
Σημειωτέον: όπως επισημαίνεται από έμπειρους κλινικούς στο σχόλιο επί της μελέτης, περίπου το ένα τέταρτο των ηλικιωμένων που «αγωνίζονταν» μπόρεσαν να ανακτήσουν βέλτιστη ευεξία μέσα σε τρία χρόνια όταν υπήρξε κατάλληλη και ολοκληρωμένη υποστήριξη.
Ερμηνείες, επιπτώσεις και πολιτικές συνέπειες
Για πολλούς ειδικούς, τα συμπεράσματα έχουν άμεσες πολιτικές και οικονομικές συνέπειες. Η Manisha Parulekar, MD, διευθύντρια Γηριατρικής στο Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο Hackensack, τονίζει ότι τα αποτελέσματα «αντικρούουν δυναμικά την κοινή αφήγηση της γήρανσης ως μια αναπόφευκτη, μονόδρομη παρακμή».
Η Δρ. Parulekar επισημαίνει επίσης ότι η προαγωγή της ευεξίας στην τρίτη ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε:
- Μείωση της ανάγκης για εντατικές ιατρικές παρεμβάσεις και, κατ’ επέκταση, σε μείωση του κόστους για το σύστημα υγείας.
- Βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων, επιτρέποντάς τους να παραμείνουν πιο ενεργοί, ανεξάρτητοι και παραγωγικοί στην κοινότητα.
- Παροχή τεκμηριωμένων δεδομένων προς τις κυβερνήσεις και τους οργανισμούς για στοχευμένες επενδύσεις σε προγράμματα πρόληψης και υποστήριξης.
Πρακτικές παρεμβάσεις — τι δουλεύει και πώς να το υποστηρίξουμε
Οι συγγραφείς και εξωτερικοί σχολιαστές συμφωνούν ότι οι αλλαγές που σχετίζονται με την ευεξία είναι ρεαλιστικές και προσιτές. Η Δρ. Fuller-Thomson προτείνει υποστηρικτικά μέτρα όπως:
- Μαθήματα άσκησης σχεδιασμένα για ηλικιωμένους.
- Προγράμματα αυτοδιαχείρισης χρόνιων παθήσεων.
- Ενίσχυση υπηρεσιών ψυχικής υγείας και κοινωνικής υποστήριξης.
Ο David Cutler, MD, οικογενειακός γιατρός στην Καλιφόρνια, προσθέτει πρακτική διάσταση στο πώς μπορούν να εφαρμοστούν αυτές οι αλλαγές: «Η καλή διατροφή, η διακοπή του καπνίσματος, η τακτική άσκηση, η διαχείριση χρόνιων ασθενειών, η ενσυνειδητότητα για τη βελτίωση του ύπνου, η πρόληψη των πτώσεων και η κοινωνική συμμετοχή για την πρόληψη της απομόνωσης και της μοναξιάς είναι όλοι τρόποι χαμηλού κόστους για τη βελτίωση της ευεξίας».
Εμπόδια: το κίνητρο και οι βραχυπρόθεσμες ανταμοιβές
Παρά την τεκμηριωμένη ωφελιμότητα, το κλειδί παραμένει η ανθρώπινη συμπεριφορά και ειδικότερα το κίνητρο να αλλάξει κάποιος συνήθειες. Ο Δρ. Cutler το περιγράφει παραστατικά: «Θα είναι πάντα δύσκολο να πείσεις τους ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις άμεσες ανταμοιβές για μακροπρόθεσμο όφελος. Το νόστιμο κομμάτι κέικ σήμερα φαίνεται πιο ελκυστικό από μια πιο λεπτή μέση στο μέλλον. Το να παίρνεις ένα υπνωτικό χάπι για να κοιμηθείς είναι πιο ελκυστικό από εβδομάδες εκπαίδευσης στη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία για τη βελτίωση του ύπνου. Και το να κάθεσαι στον καναπέ για να παρακολουθείς την αγαπημένη σου τηλεοπτική εκπομπή ακούγεται καλύτερο από μια επίπονη σειρά ασκήσεων».
Αυτό σημαίνει ότι, πέρα από την τεκμηρίωση του τι «δουλεύει», πρέπει να βρεθούν πρακτικοί τρόποι ώστε οι άνθρωποι να αποκτήσουν κίνητρα, καθοδήγηση και ενίσχυση για να υιοθετήσουν και να διατηρήσουν υγιεινές συμπεριφορές.
Επόμενα βήματα στην έρευνα και στην εφαρμογή
Οι συγγραφείς και οι σχολιαστές υποδεικνύουν σαφή προτεραιότητα: μεταφράζουμε τα ευρήματα της επιδημιολογίας σε παρεμβάσεις. Αυτό σημαίνει:
- Σχεδιασμός και αξιολόγηση προγραμμάτων που παρέχουν πρακτική υποστήριξη για την αλλαγή συμπεριφοράς (π.χ. μαθήματα, ομάδες αυτοδιαχείρισης, τηλεϊατρική υποστήριξη ψυχικής υγείας).
- Διερεύνηση στρατηγικών κινήτρων (οικονομικών ή άλλων) που κάνουν τις βραχυπρόθεσμες επιλογές πιο ελκυστικές από τις βλαβερές συνήθειες.
- Μακροχρόνια παρακολούθηση για να εκτιμηθεί αν οι βελτιώσεις στη βέλτιστη ευεξία διατηρούνται πέραν των τριών ετών.
Όπως συνοψίζει ο Δρ. Cutler: «Η εύρεση απαντήσεων για την παροχή κινήτρων, καθοδήγησης και ενίσχυσης σε αυτές τις αλλαγές στον τρόπο ζωής θα είναι το επόμενο βήμα στην έρευνα για τη διατήρηση της ευεξίας στους ηλικιωμένους».
Συμπερασματικά
Η μελέτη του PLOS One προσθέτει ένα σημαντικό κομμάτι στη συζήτηση για τη γήρανση: η αύξηση της διάρκειας ζωής δεν χρειάζεται να μεταφράζεται αναγκαστικά σε χρόνια με μειωμένη λειτουργικότητα ή ποιότητα ζωής. Υπάρχει επιστημονική τεκμηρίωση ότι, ακόμη και στην ηλικία των 60+, οι άνθρωποι μπορούν να ανακτήσουν υψηλά επίπεδα ευεξίας. Το στοίχημα πλέον είναι διπλό: να μετατρέψουν οι κοινωνίες και τα συστήματα υγείας αυτά τα ευρήματα σε προσβάσιμες πολιτικές και υπηρεσίες και να βρουν τρόπους να κινητοποιήσουν τους ανθρώπους να κάνουν και να διατηρήσουν αυτές τις αλλαγές.
