Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός γηράσκει, οι νευροεκφυλιστικές παθήσεις όπως η γνωστική εξασθένηση και η άνοια αναδεικνύονται σε σημαντική πηγή επιβάρυνσης για τα συστήματα υγείας και τις κοινωνίες. Η διατροφή και ο τρόπος ζωής αναγνωρίζονται ολοένα και περισσότερο ως καθοριστικοί παράγοντες στην πρόληψη αυτών των παθήσεων. Πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Scientific Reports ρίχνει φως στον ρόλο ενός συχνά παραγνωρισμένου ιχνοστοιχείου: του χαλκού.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, η μέτρια πρόσληψη χαλκού μέσω της διατροφής μπορεί να σχετίζεται με βελτιωμένη γνωστική λειτουργία στους ηλικιωμένους, ιδίως στους τομείς της επεξεργασίας πληροφοριών και της εκτελεστικής λειτουργίας. Ωστόσο, όπως τονίζουν οι επιστήμονες, η υπερβολική ή η ανεπαρκής πρόσληψη ενδέχεται να έχουν αντίθετα αποτελέσματα.
Η νέα έρευνα: Σύνδεση χαλκού και εγκεφαλικής υγείας
Η μελέτη χρησιμοποίησε δεδομένα από την Εθνική Έρευνα Εξέτασης Υγείας και Διατροφής των ΗΠΑ (NHANES) για την περίοδο 2011–2014, με τη συμμετοχή 2.420 ατόμων. Οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε τέσσερις βασικές γνωστικές δοκιμασίες:
- Τεστ Υποκατάστασης Ψηφιακών Συμβόλων (DSST), που αξιολογεί την ταχύτητα επεξεργασίας.
- Τεστ Ροής των Ζώων (AFT), που εξετάζει τη λεκτική ευχέρεια.
- Υποτεστ CERAD για την εκτίμηση της μνήμης.
- Z-score για συνολική γνωστική αξιολόγηση.
Η διατροφική πρόσληψη χαλκού υπολογίστηκε βάσει της μέσης τιμής από δύο 24ωρες ανακλήσεις διατροφής, ενώ οι συμμετέχοντες κατατάχθηκαν σε τέσσερις ομάδες, ανάλογα με την ποσότητα χαλκού που λάμβαναν μέσω της διατροφής τους.
Τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι οι συμμετέχοντες στο ανώτερο τεταρτημόριο (με την υψηλότερη πρόσληψη χαλκού) είχαν σημαντικά καλύτερες επιδόσεις στα τεστ, έως ένα συγκεκριμένο όριο πρόσληψης.
«Η μέτρια διατροφική πρόσληψη χαλκού, μεταξύ 1,2 και 1,6 mg/ημέρα, συνδέεται με βελτιωμένη γνωστική λειτουργία, ιδιαίτερα στους τομείς της επεξεργασίας και της εκτελεστικής λειτουργίας. Η καμπύλη σχέσης είναι αντίστροφη τύπου L, υποδεικνύοντας ότι υπάρχει ένα σημείο μέγιστου οφέλους, πέρα από το οποίο η επιπλέον πρόσληψη δεν προσφέρει περαιτέρω γνωστικό πλεονέκτημα», δήλωσε ο Δρ. Steven Allder, σύμβουλος νευρολόγος στο Re:Cognition Health, που δεν συμμετείχε στη μελέτη.
Ο ρόλος του χαλκού στον εγκέφαλο
Ο χαλκός είναι απαραίτητος για βασικές λειτουργίες του νευρικού συστήματος. Ο Thomas M. Holland, MD, επιστήμονας και επίκουρος καθηγητής στο RUSH Institute for Healthy Aging, εξηγεί: «Ο χαλκός δρα ως συμπαράγοντας σε ένζυμα που εμπλέκονται στην παραγωγή ενέργειας, στη σύνθεση νευροδιαβιβαστών και στην αντιοξειδωτική άμυνα. Το ένζυμο υπεροξειδική δισμουτάση (SOD1), το οποίο εξαρτάται από τον χαλκό, παίζει κρίσιμο ρόλο στην εξουδετέρωση των ελεύθερων ριζών, προστατεύοντας τον εγκεφαλικό ιστό από το οξειδωτικό στρες, έναν βασικό παράγοντα στη γήρανση και τη γνωστική παρακμή».
Πότε η πρόσληψη χαλκού γίνεται υπερβολική;
Παρότι η επαρκής πρόσληψη χαλκού φαίνεται να ευνοεί τη γνωστική υγεία, οι ειδικοί προειδοποιούν για τους κινδύνους υπερκατανάλωσης.
«Η υπερβολική ποσότητα χαλκού μπορεί να αυξήσει την παραγωγή ελευθέρων ριζών, να διαταράξει την ομοιόσταση των μετάλλων και να προωθήσει νευροεκφυλιστικές διαδικασίες όπως η συσσώρευση αμυλοειδούς-βήτα και τα tau, πρωτεΐνες που σχετίζονται με τη νόσο Αλτσχάιμερ», προειδοποιεί ο Δρ. Allder.
Ο Καθηγητής Holland προσθέτει: «Όπως και με άλλα μικροθρεπτικά συστατικά, το “πολύ” μπορεί να είναι τόσο επιζήμιο όσο και το “λίγο”. Η ισορροπία είναι κρίσιμη. Αν και η ανεπαρκής πρόσληψη επηρεάζει την παραγωγή ενέργειας και τη συναπτική λειτουργία, η περίσσεια μπορεί να καταστρέψει τα ίδια τα συστήματα που υποτίθεται ότι προστατεύει».
Από πού μπορούμε να λάβουμε χαλκό;
Η διατροφολόγος Elena Rolt, ειδική στη λειτουργική ιατρική στο health.miro, επισημαίνει ότι η ισορροπημένη διατροφή επαρκεί για τη σωστή πρόσληψη χαλκού, χωρίς την ανάγκη συμπληρωμάτων, εκτός εάν συνιστάται από γιατρό.
Οι πλουσιότερες φυσικές πηγές περιλαμβάνουν:
- Οστρακοειδή (στρείδια, καβούρια, αστακοί)
- Κρέατα οργάνων, κυρίως συκώτι
- Ξηρούς καρπούς και σπόρους (κάσιους, ηλιόσπορους, σουσάμι)
- Δημητριακά ολικής αλέσεως (κινόα, βρώμη)
- Όσπρια (φακές, ρεβίθια)
- Μανιτάρια – ιδιαίτερα τα σιτάκε
- Φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι, λάχανο)
- Μαύρη σοκολάτα, με περιεκτικότητα άνω του 70% σε κακάο
«Τα φυτικά τρόφιμα προσφέρουν εξαιρετικές πηγές χαλκού, και όταν συνδυάζονται με ποικιλία στη διατροφή, καλύπτουν με ασφάλεια τις ανάγκες του οργανισμού χωρίς υπερβολές», σημειώνει η Elena Rolt.
Περιορισμοί της μελέτης και ανάγκη για περαιτέρω έρευνα
Παρότι η μελέτη παρουσιάζει σημαντικά ευρήματα, λόγω της διατομεακής της φύσης δεν μπορεί να αποδείξει αιτιακή σχέση μεταξύ χαλκού και γνωστικής ενίσχυσης.
«Η αξιοποίηση αξιόπιστων δεδομένων (NHANES) και η χρήση επικυρωμένων εργαλείων αξιολόγησης προσδίδουν βαρύτητα στα αποτελέσματα. Παρ’ όλα αυτά, απαιτούνται προοπτικές μελέτες και, ιδανικά, τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές για να καθοριστεί εάν η αύξηση της πρόσληψης χαλκού επιβραδύνει όντως τη γνωστική έκπτωση», τονίζει ο Καθηγητής Holland.
Συμπερασματικά, η μελέτη ενισχύει τη σημασία των μικροθρεπτικών συστατικών στην προστασία της γνωστικής υγείας και ανοίγει τον δρόμο για νέες ερευνητικές προσπάθειες.
«Ο εγκέφαλός μας επηρεάζεται άμεσα από τη διατροφή, όχι μόνο για την πρόληψη ασθενειών, αλλά για τη διατήρηση της μνήμης, της σκέψης, της προσωπικότητας και της ανεξαρτησίας μας όσο μεγαλώνουμε», κατέληξε ο Καθηγητής Holland.
Σημείωση: Πριν τροποποιήσετε τη διατροφή σας ή προσθέσετε συμπληρώματα, συμβουλευτείτε γιατρό ή διατροφολόγο.
