Η κατάσταση της ισπανικής γης είναι πολύ πιο κρίσιμη από ό,τι πίστευαν οι Ισπανοί. Ο Πρώτος Άτλας Ερημοποίησης της Ισπανίας (ADE) φέρνει στο φως δραματικά στοιχεία, αποδεικνύοντας ότι το φαινόμενο της ερημοποίησης δεν είναι μία μακρινή απειλή, αλλά μία εν εξελίξει περιβαλλοντική καταστροφή.
Πιο συγκεκριμένα, 206.217 τετραγωνικά χιλιόμετρα της χώρας επηρεάζονται από την υποβάθμιση – ένα ποσοστό που αγγίζει το 40,9% της συνολικής επικράτειας.
Αυτό το εύρημα είναι διπλάσιο από την τελευταία επίσημη εκτίμηση, καθώς ο Άτλας εξέτασε όχι μόνο την κατάσταση του εδάφους, αλλά και την επιδείνωση των υπόγειων υδάτων.
Τα ποσοστά ερημοποίησης, που είναι αποτέλεσμα της κλματικής κρίσης φτάνουν σε επίπεδα συναγερμού σε συγκεκριμένες επαρχίες:
- Μούρθια (Murcia): 91%
- Αλμπαθέτε (Albacete) και Αλμερία (Almería): 84%
- Λας Πάλμας (Las Palmas): 81%
- Βαγιαδολίδ (Valladolid) και Αλικάντε (Alicante): 79%
- Βαλένθια (Valencia), Σαραγόσα (Zaragoza) και Τολέδο (Toledo): Ποσοστά άνω του 70%
Αυτές είναι οι περιοχές που πλήττονται περισσότερο από το φαινόμενο, το οποίο οδηγεί στην πλήρη απώλεια χρήσιμου εδάφους για τη γεωργία και την οικολογία.
Η παρέμβαση του ανθρώπου και το στοίχημα του νερού
Η ερημοποίηση προκύπτει από έναν επικίνδυνο συνδυασμό: τη φυσική ξηρότητα (έλλειψη βροχοπτώσεων και υψηλές θερμοκρασίες) και την ανθρώπινη παρέμβαση που υπερεκμεταλλεύεται τους φυσικούς πόρους, με κομβικό σημείο το γλυκό νερό.
Σύμφωνα με τους συντονιστές της έρευνας, Χόρχε Ολσίνα και Χάιμε Μαρτίνεθ Βαλδεράμα (Πανεπιστήμιο Αλικάντε και CSIC), η υποβάθμιση είναι «παιδί του ανθρώπου» και η γεωργία είναι η κύρια δραστηριότητα που καταναλώνει νερό και καθορίζει την κατάσταση του εδάφους.
Ο Άτλας αποκαλύπτει ότι:
- Η έκταση των αρδευόμενων καλλιεργειών έχει αυξηθεί στα 3,78 εκατομμύρια εκτάρια, με την Ανδαλουσία να ηγείται της αύξησης αυτής τον 21ο αιώνα. Πλέον, ποτίζονται ακόμη και ξερικές καλλιέργειες όπως η ελιά, το αμπέλι και το αμύγδαλο.
- Στο 42% της επικράτειας, καταναλώνεται πάνω από το 80% των διαθέσιμων πόρων γλυκού νερού.
- Παρόμοιο ποσοστό υπόγειων υδάτων είναι υποβαθμισμένο, με τη λεκάνη του Γουαδιάννα να εμφανίζει 86% των υδροφορέων επηρεασμένους από ερημοποίηση.
Η έρευνα, που υποστηρίχθηκε από το Υπουργείο Οικολογικής Μετάβασης , επισημαίνει επίσης την εγκατάλειψη της υπαίθρου και τη συγκέντρωση του πληθυσμού σε ξηρές αστικές ζώνες, όπου τέσσερις στους πέντε κατοίκους αυξάνουν την πίεση στους πόρους.
Η τεχνολογική πρόκληση και η πολιτισμική λύση
Το επιστημονικό έργο, στο οποίο συμμετείχαν πάνω από 40 ειδικοί, έγινε εφικτό χάρη στη χρήση τεχνητής νοημοσύνης και αλγορίθμων, οι οποίοι επέτρεψαν τον εντοπισμό της υποβάθμισης σε κάθε pixel του ισπανικού εδάφους – ξεπερνώντας τις μεθοδολογικές δυσκολίες που είχαν εμποδίσει τον τελευταίο παγκόσμιο άτλαντα (2008) να περιλάβει χάρτες.
Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι η λύση δεν είναι μόνο τεχνολογική. Ο Βαλδεράμα τονίζει: «Δεν πρόκειται για εξωτερικό φαινόμενο — δεν μπορείς να χτίσεις τείχη για έναν εσωτερικό εχθρό».
Οι προτεινόμενες λύσεις περιλαμβάνουν:
- Την πλήρη επαναχρησιμοποίηση των λυμάτων (100%).
- Τον συνδυασμό αφαλατώσεων και μεταφοράς νερού.
- Τη μεγάλη προσοχή στην οικοδομική ανάπτυξη και την ανάλυση του κόστους νερού που συνεπάγεται.
- Την εξεύρεση ενός μοντέλου κοινής λογικής που θα ενοποιεί τη διαχείριση του νερού, του εδάφους και των δασών σε έναν ενιαίο φορέα.
Τελικά, ο ADE καταλήγει ότι η αντιμετώπιση της ερημοποίησης απαιτεί «αλλαγή αξιών» και «βαθιές αλλαγές στην παραγωγή και την κατανάλωση», καθώς πρόκειται για ένα «ηθικό και πολιτισμικό καθήκον» μεγαλύτερο από το καθαρά τεχνολογικό.
