Από το δρόμο, δεν φαίνεται κάτι το ιδιαίτερο. Οι περισσότεροι τουρίστες που προσπαθούν να βρουν αυτό το μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO συνήθως αναζητούν μια μεγαλοπρεπή ευρωπαϊκή κλασική βίλα, οπότε συχνά προσπερνούν αυτό που νομίζουν ότι είναι ένα τυπικό οικογενειακό σπίτι σε μια ήσυχη τσεχική γειτονιά.
Αλλά αυτό το απατηλά ταπεινό σπίτι μελετάται από αρχιτέκτονες και ιστορικούς σε όλο τον κόσμο.
Υπήρξε ιδιωτική κατοικία, στούντιο χορού, κέντρο αποκατάστασης για γυναίκες με οστεολογικές παθήσεις, ακίνητο που ανήκε στη ναζιστική Γερμανία και τόπος διεξαγωγής ενός σημαντικού ιστορικού γεγονότος του 20ού αιώνα. Καλώς ήρθατε στη Villa Tugendhat.
Η ιστορία του σπιτιού
Τη δεκαετία του 1920, οι Tugendhats, μια πλούσια γερμανοεβραϊκή οικογένεια, προσέλαβαν έναν ανερχόμενο αρχιτέκτονα ονόματι Mies van der Rohe -ο οποίος πιστώνεται ευρέως με τη διάδοση της φράσης «το λιγότερο είναι περισσότερο»- για να σχεδιάσει το σπίτι τους στο Μπρνο.
Ολοκληρώθηκε το 1930, λίγο πριν ο Χίτλερ ανέλθει στην εξουσία στη Γερμανία.
Για να δείτε πραγματικά τι το ιδιαίτερο έχει η βίλα, πρέπει να τη δείτε από την πίσω πλευρά. Χτίστηκε στην κορυφή ενός μικρού λόφου, με γυάλινα παράθυρα από το δάπεδο μέχρι την οροφή που έδιναν στους κατοίκους μια απρόσκοπτη θέα στο χορταριασμένο τοπίο.
«(Ο Van der Rohe) ήταν, παρά την πολύ αστική του εμφάνιση, ένας ριζοσπαστικός στοχαστής», λέει στο CNN Travel ο Dietrich Neumann, ο οποίος διδάσκει ιστορία της αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Brown. «Σκέφτηκε ριζικά εκ νέου τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι θα μπορούσαν να θέλουν να ζουν».
Εκείνη την εποχή, τα περισσότερα οικογενειακά σπίτια αποτελούνταν από μια σειρά από κιβωτιόσχημους χώρους με ρητούς σκοπούς: ένας για το μαγείρεμα, ένας για τον ύπνο κ.λπ. Αλλά η Villa Tugendhat διαθέτει μεγάλους, κοινόχρηστους χώρους κατασκευασμένους από πρωτότυπα για την εποχή υλικά όπως ο λευκός όνυχας (ένας μόνο τοίχος από όνυχα θα κόστιζε περίπου 60.000 δολάρια σε σημερινά χρήματα).
«Απλώς ρέεις μεταξύ των δωματίων, και αυτό ήταν πολύ αντίθετο με τη γερμανική ιδέα ότι έπρεπε να έχεις κλειστούς, φιλόξενους χώρους στο εσωτερικό», λέει ο Michael Lambek.
Η μητέρα του Lambek, η Hanna, ήταν το μοναδικό παιδί του πρώτου γάμου της Grete Tugendhat και πέρασε τα πρώτα της χρόνια ζώντας στη βίλα. Ο Lambek μεγάλωσε στον Καναδά και δημοσίευσε το βιβλίο «Behind the Glass: Η βίλα Tugendhat και η οικογένειά της» το 2022.
«Δεν είχε αφεθεί τίποτα στην τύχη», λέει για τον σχεδιασμό του σπιτιού.
«Το σπίτι δεν στηρίζεται στους τοίχους του. Στηρίζεται σε χαλύβδινους πυλώνες που έχουν περιτυλιγμένο γύρω τους χρώμιο. Και οι τοίχοι, τουλάχιστον στη μία πλευρά του σπιτιού, αντικαταστάθηκαν από παράθυρα. Ήταν το πρώτο σπίτι που είχε παράθυρα από γυαλί, από τοίχο σε τοίχο ή από οροφή σε δάπεδο».
Σε όλο το σπίτι, ο Van der Rohe και η συνεργάτης του Lilly Reich σχεδίασαν έπιπλα κατά παραγγελία που ταίριαζαν με τη μοντέρνα αισθητική της βίλας. Δύο κομμάτια ήταν τόσο εμβληματικά που έγιναν γνωστά ως «η καρέκλα Brno» και «η καρέκλα Tugendhat» και παράγονται ακόμη και σήμερα με άδεια χρήσης.
Αντί να κρεμάσουν οικογενειακά πορτραίτα, έργα τέχνης ή περίτεχνες ταπισερί, όπως έκαναν πολλές πλούσιες οικογένειες εκείνη την εποχή, οι Tugendhats επέλεξαν να διατηρήσουν τους εσωτερικούς χώρους μινιμαλιστικούς.
Τα γυάλινα παράθυρα παρείχαν όχι μόνο άπλετο φυσικό φως αλλά και θέα στα τοπία που αλλάζουν, ενώ ένα μεγάλο τμήμα του ενός ορόφου διαθέτει έναν εσωτερικό χειμερινό κήπο.
Η μετέπειτα χρήση της κατοικίας
Λόγω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και των συνεπειών του, η βίλα χρησιμοποιήθηκε ως οικογενειακή κατοικία μόνο για μικρό χρονικό διάστημα.
Οι Tugendhats άρχισαν να αισθάνονται τα κύματα αντισημιτισμού που αυξάνονταν στην Ευρώπη και κατέφυγαν στη Βενεζουέλα. Η βίλα, ως μία από τις μεγαλύτερες ιδιοκτησίες στο Μπρνο, κατασχέθηκε από τη ναζιστική Γερμανία. Αργότερα, μετά την απελευθέρωση του Μπρνο από τους Ρώσους, το σπίτι πέρασε από πολλούς ιδιοκτήτες και χρήσεις μέχρι τη δεκαετία του 1960, όταν η οικογένεια μπόρεσε να επιστρέψει στο Μπρνο.
Μετά τον πόλεμο, οι Tugendhats εγκαταστάθηκαν στην Ελβετία και η Τσεχοσλοβακία περιήλθε στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Η Grete Tugendhat μπόρεσε να επισκεφθεί ξανά τη βίλα κατά τη διάρκεια της σύντομης διακοπής του σοβιετικού ελέγχου κατά τη διάρκεια της Άνοιξης της Πράγας, πριν αυτή συντριβεί τον Αύγουστο του 1968, όταν η Σοβιετική Ένωση και οι σύμμαχοί της εισέβαλαν. Η Grete Tugendhat συμφώνησε να παραιτηθεί από την ιδιοκτησία της κατοικίας υπό δύο όρους: να αποκατασταθεί στην αρχική της κατάσταση και να είναι ανοιχτή στο κοινό. Η πόλη του Μπρνο συμφώνησε.
Εντωμεταξύ, ο Van der Rohe είχε μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες και είχε γίνει ένας από τους πιο διάσημους αρχιτέκτονες στον κόσμο. Σχεδίασε την Martin Luther King Jr. Memorial Library στην Ουάσινγκτον, το Seagram Building στη Νέα Υόρκη και το Μουσείο Καλών Τεχνών στο Χιούστον.
Οι εργασίες αποκατάστασης στη Villa Tugendhat ήταν αργές και προσεκτικές. Τις δεκαετίες που μεσολάβησαν μεταξύ του πολέμου και της επαναλειτουργίας της βίλας ως τουριστικού αξιοθέατου, η τσεχική κυβέρνηση τη χρησιμοποιούσε ως «κέντρο φιλοξενίας», φιλοξενώντας ξένους αξιωματούχους.
Αλλά το πιο διάσημο ιστορικό γεγονός έλαβε χώρα με σχετικά λίγες φανφάρες.
Στις 26 Αυγούστου 1992, δύο άνδρες, ο Βάκλαβ Κλάους και ο Βλαντιμίρ Μέτσιαρ, μπήκαν στη βίλα Tugendhat.
Εκείνη την ημέρα, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν να χωρίσουν την Τσεχοσλοβακία σε δύο χώρες: την Τσεχική Δημοκρατία και τη Σλοβακία. Το Μπρνο, που βρίσκεται περίπου στη μέση της διαδρομής μεταξύ Πράγας και Μπρατισλάβα, επιλέχθηκε ως συμβολική τοποθεσία.
Στον κήπο της Villa Tugendhat, σε αυτό που σήμερα αναφέρεται ως «η συνάντηση κάτω από το δέντρο», οι δύο άνδρες απευθύνθηκαν στους δημοσιογράφους και ανακοίνωσαν ότι οι δύο χώρες θα χωρίζονταν από την 1η Ιανουαρίου 1993.
Ο ειρηνικός διαχωρισμός, ο οποίος δεν περιελάμβανε μάχες ή αιματοχυσία, ονομάζεται «Βελούδινο Διαζύγιο».
Το 2001, η UNESCO προσέθεσε τη Villa Tugendhat στον κατάλογο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, αναφέροντας ότι αποτελεί «πρωτοποριακό έργο της σύγχρονης οικιστικής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα».
