Από μπάρες πρωτεΐνης και ενεργειακά ποτά μέχρι προϊόντα διαίτης και διατροφής για διαβητικούς, η ερυθριτόλη θεωρούνταν για χρόνια ασφαλής εναλλακτική της ζάχαρης. Όμως, νέα έρευνα αποκαλύπτει ότι αυτή η διαδεδομένη γλυκαντική ουσία μπορεί να υπονομεύει σιωπηρά ένα από τα σημαντικότερα συστήματα προστασίας του οργανισμού, με σοβαρές συνέπειες για την καρδιαγγειακή υγεία και τον κίνδυνο εγκεφαλικού.

Πρόσφατη μελέτη από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο δείχνει ότι η ερυθριτόλη μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα κύτταρα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού, του συστήματος «ασφαλείας» του εγκεφάλου, το οποίο επιτρέπει τη διέλευση θρεπτικών ουσιών ενώ κρατά μακριά επιβλαβείς ουσίες.

Τα ευρήματα, όπως επισημαίνει το Conversation, ενισχύουν προηγούμενες παρατηρησιακές μελέτες που έχουν συνδέσει την κατανάλωση ερυθριτόλης με αυξημένα ποσοστά καρδιακών προσβολών και εγκεφαλικών.

Μια οξειδωτική «βόμβα» στα κύτταρα

Στη νέα μελέτη, οι ερευνητές εξέθεσαν κύτταρα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού σε επίπεδα ερυθριτόλης αντίστοιχα με εκείνα που εμφανίζονται μετά την κατανάλωση ενός αναψυκτικού που περιέχει τη γλυκαντική ουσία.

Παρατήρησαν μια αλυσιδωτή αντίδραση κυτταρικής βλάβης που θα μπορούσε να κάνει τον εγκέφαλο πιο ευάλωτο σε θρόμβους αίματος — μια από τις κύριες αιτίες εγκεφαλικού.

Η ερυθριτόλη προκάλεσε αυτό που οι επιστήμονες ονομάζουν «οξειδωτικό στρες», πλημμυρίζοντας τα κύτταρα με επιβλαβή, εξαιρετικά αντιδραστικά μόρια, τα γνωστά ως ελεύθερες ρίζες, ενώ ταυτόχρονα αποδυνάμωνε τις φυσικές αντιοξειδωτικές άμυνες του οργανισμού.

Αυτός ο διπλός «βομβαρδισμός» εμπόδισε τα κύτταρα να λειτουργούν σωστά και, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα οδήγησε ακόμη και σε θάνατο.

Αύξηση κινδύνου για εγκεφαλικό

Ακόμα πιο ανησυχητική, όπως επισημαίνουν οι ερευνητές, ήταν η επίδραση της ερυθριτόλης στην ικανότητα των αιμοφόρων αγγείων να ρυθμίζουν τη ροή του αίματος. Τα υγιή αγγεία λειτουργούν σαν ρυθμιστές κυκλοφορίας: διαστέλλονται όταν τα όργανα χρειάζονται περισσότερο αίμα – όπως για παράδειγμα κατά τη διάρκεια άσκησης – και συστέλλονται όταν η ανάγκη μειώνεται.

Αυτό το λεπτό σύστημα ισορροπίας ρυθμίζεται από δύο βασικά μόρια: το μονοξείδιο του αζώτου, που χαλαρώνει τα αγγεία, και την ενδοθηλίνη-1, που τα συστέλλει.

Η μελέτη διαπίστωσε ότι η ερυθριτόλη αποδιοργάνωσε αυτό το κρίσιμο σύστημα, μειώνοντας την παραγωγή μονοξειδίου του αζώτου και αυξάνοντας τα επίπεδα ενδοθηλίνης-1 με αποτέλεσμα τα αγγεία να παραμένουν επικίνδυνα σε συστολή, στερώντας από τον εγκέφαλο οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Αυτή η ανισορροπία αποτελεί γνωστό προειδοποιητικό σημάδι για ισχαιμικό εγκεφαλικό, τον τύπο που προκαλείται από απόφραξη αγγείων στον εγκέφαλο λόγω θρόμβων.

Επιπλέον, η ερυθριτόλη φαίνεται να μπλοκάρει και τον φυσικό μηχανισμό του σώματος που καταπολεμά τους θρόμβους. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, όταν σχηματίζονται θρόμβοι, τα κύτταρα απελευθερώνουν έναν διαλύτη, για την απόφραξη πριν προκληθεί εγκεφαλικό. Όμως η γλυκαντική ουσία φάνηκε να μπλοκάρει και αυτό το προστατευτικό σύστημα, επιτρέποντας στους θρόμβους να δρουν ανεξέλεγκτα.

Συναγερμός από τα ευρήματα και νέες έρευνες

Τα ευρήματα από το εργαστήριο συμφωνούν με ανησυχητικά δεδομένα από μελέτες σε ανθρώπους. Αρκετές μεγάλες έρευνες έχουν δείξει ότι όσοι καταναλώνουν τακτικά ερυθριτόλη αντιμετωπίζουν σημαντικά αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, όπως εμφράγματα και εγκεφαλικά.

Μελέτη που με χιλιάδες συμμετέχοντες διαπίστωσε ότι άτομα με υψηλότερα επίπεδα ερυθριτόλης στο αίμα είχαν περίπου διπλάσιες πιθανότητες να υποστούν σοβαρό καρδιακό επεισόδιο.

Ωστόσο, η έρευνα έχει και περιορισμούς. Τα πειράματα πραγματοποιήθηκαν σε μεμονωμένα κύτταρα σε εργαστηριακά σκεύη κάτι που σημαίνει ότι ενδέχεται να μην συμπεριφέρονται ακριβώς όπως στον ανθρώπινο οργανισμό. Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι απαιτούνται πιο εξελιγμένες μέθοδοι – όπως έρευνα με τα προηγμένα συστήματα μικροτσίπ που μιμούνται τα αιμοφόρα αγγεία – για να επιβεβαιωθούν αυτά τα αποτελέσματα.

Η ερυθριτόλη είναι παντού γιατί θεωρούνταν απόλυτα ασφαλής

Τα ευρήματα είναι ιδιαίτερα σημαντικά, γιατί η ερυθριτόλη κατέχει σημαντική θέση στον κόσμο των γλυκαντικών και βρίσκεται σε χιλιάδες προϊόντα, ιδιαίτερα σε πολλά τρόφιμα χωρίς ζάχαρη.

Σε αντίθεση με τεχνητές ουσίες όπως η ασπαρτάμη ή η σουκραλόζη, η ερυθριτόλη είναι τεχνικά αλκοόλη ζάχαρης – μια φυσικά απαντώμενη ένωση που το σώμα παράγει σε μικρές ποσότητες.  

Αυτός ο χαρακτηρισμός την απέκλεισε και από τις πρόσφατες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, που αποθάρρυναν τη χρήση τεχνητών γλυκαντικών για σκοπούς απώλειας βάρους. Οι αρμόδιοι φορείς — όπως η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων και η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων — έχουν επίσης εγκρίνει την ερυθριτόλη ως ασφαλή για κατανάλωση.

Η ερυθριτόλη έχει γίνει δημοφιλής στους κατασκευαστές τροφίμων επειδή συμπεριφέρεται περισσότερο σαν ζάχαρη από άλλες εναλλακτικές. Ενώ η σουκραλόζη είναι 320 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη, η ερυθριτόλη προσφέρει περίπου το 80% της γλυκύτητας, γεγονός που την καθιστά ευκολότερη στη χρήση σε συνταγές χωρίς υπερβολική γεύση.

Ωστόσο, η νέα έρευνα προσθέτει νέα στοιχεία που δείχνουν ότι ακόμα και τα «φυσικά» υποκατάστατα της ζάχαρης μπορεί να ενέχουν απρόσμενους κινδύνους.

Και τώρα… τι;

Για τους καταναλωτές, τα ευρήματα θέτουν δύσκολα ερωτήματα σχετικά με τις ανταλλαγές που συνεπάγεται η αντικατάσταση της ζάχαρης. Γλυκαντικά όπως η ερυθριτόλη μπορεί να είναι χρήσιμα εργαλεία για τον έλεγχο του βάρους και την πρόληψη του διαβήτη, βοηθώντας στη μείωση των θερμίδων και του σακχάρου στο αίμα.

Αλλά αν η τακτική κατανάλωση αποδυναμώνει τα προστατευτικά φράγματα του εγκεφάλου και αυξάνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο, τότε τα οφέλη συνοδεύονται από ένα πολύ σημαντικό κόστος.

Όπως τονίζεται στο Conversation, η έρευνα αναδεικνύει μια ευρύτερη πρόκληση στη διατροφική επιστήμη: να κατανοήσουμε τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σχετικά νέων προσθέτων που έχουν γίνει πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης διατροφής.

Ενώ η ερυθριτόλη μπορεί να προστατεύει από τις άμεσες συνέπειες της υπερβολικής κατανάλωσης ζάχαρης, η επίδρασή της στον αιματοεγκεφαλικό φραγμό υποδηλώνει ότι η συχνή χρήση της μπορεί με τον καιρό να διαβρώνει αθόρυβα την άμυνα του εγκεφάλου.

Καθώς οι επιστήμονες συνεχίζουν να ερευνούν αυτές τις ανησυχητικές συνδέσεις, ίσως έχει έρθει η ώρα οι καταναλωτές –αλλά και οι αρμόδιες αρχές– να επανεξετάσουν σοβαρά τη χρήση φαινομενικά αθώων γλυκαντικών.