SOS για το περιβάλλον εκπέμπει ο κορυφαίος Έλληνας νευροεπιστήμονας Γιώργος Παξινός τονίζοντας πως πρέπει να εισακουστεί η επιστήμη όπως συνέβη και στην πανδημία του κορονοϊού. Ο επιστήμονας που χαρτογράφησε τον ανθρώπινο εγκέφαλο μιλάει για το νέο του βιβλίο ενώ παράλληλα υπογραμμίζει πως «δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από το να προσπαθήσει κανείς να δημιουργήσει μια βιώσιμη κοινωνία».

Ήταν πολλά χρόνια πριν, όταν ο κορυφαίος νευροεπιστήμονας Γιώργος Παξινός συζητούσε με έναν φίλο του, στη διάρκεια ενός χριστουγεννιάτικου πάρτι στην Αυστραλία, όπου ζει, για το ταξίδι που σχεδίαζε να κάνει στην Ισπανία. Τότε εκείνος τον παρότρυνε να επισκεφθεί τον καθεδρικό ναό της πόλης Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, εκεί όπου θεωρείται ότι βρίσκεται ο τάφος του Αποστόλου Ιακώβου, ενός εκ των μαθητών του Ιησού. «Γιατί να μην πάρω DNA για να δω πώς ήταν αυτός ο άνθρωπος;», ήταν η πρώτη σκέψη που «γέννησε» ο εγκέφαλός του για να τη διαδεχθεί η απορία: «γιατί όχι κάποιου μακράν σπουδαιότερου;». Αυτή την αλληλουχία σκέψεων και αποριών τη μοιράστηκε με τους φίλους του, στο πάρτι, ως βάση για την πλοκή ενός μυθιστορήματος που θεωρούσε πως θα μπορούσε να γράψει μέσα σ’ ένα εξάμηνο. Οι φίλοι του ενθουσιάστηκαν με την ιδέα και τον ενθάρρυναν, αλλά η συγγραφή αντί ενός εξαμήνου κράτησε τελικά 21 χρόνια…

Με τον καρπό αυτής της πολυετούς προσπάθειας στα χέρια του -το μυθιστόρημα «Ο Αμαζόνιος Ανάμεσά μας» (A river divided), που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καλέντη, ο Γιώργος Παξινός, ο οποίος έχει εντοπίσει και ονομάσει περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου από οποιονδήποτε άλλον στην ιστορία (94 πυρήνες), ευελπιστεί πως ίσως αυτό που απέτυχε να κάνει με την ενασχόλησή του με τα κοινά, θα το καταφέρει μέσα από τις 374 σελίδες αυτού του βιβλίου (μιας ανανεωμένης και εμπλουτισμένης προηγούμενης προσπάθειας).

«Ο λόγος που μπλέχτηκα με τη λογοτεχνία, από την ψυχολογία και τη νευροανατομία, είναι πως ενδιαφερόμουν για το περιβάλλον και είχα αποτύχει σ’ αυτό που προσπαθούσα να κάνω. Σε ό,τι προσπάθησα -να επαναφέρω τον ελαφρύ σιδηρόδρομο στο Σίδνεϊ ή να εκλεγώ με τους Ποδηλάτες στο κοινοβούλιο της Νέας Νότιας Ουαλίας- μια ήττα βρήκα… Θεώρησα, λοιπόν, πως αντί να προσπαθώ να σταματήσω κάποιον να κόψει ένα δέντρο, ίσως θα μπορούσα να τον κάνω να μην θέλει να το κόψει αλλά να το προστατεύσει. Τότε ήταν που είπα πως θα μπορούσα να γράψω ένα μυθιστόρημα για να προσπαθήσω, μέσα από το πρόσωπο του ήρωα, να πάρω τον αναγνώστη μαζί μου», εξηγεί, μιλώντας στον ραδιοφωνικό σταθμό του ΑΠΕ-ΜΠΕ «Πρακτορείο 104,9 FM», ο Γιώργος Παξινός.

«Η ελπίδα μου είναι ότι θα προκαλέσει (το βιβλίο) έναν αναπροσδιορισμό στην επιστήμη, τη θρησκεία και την κουλτούρα», λέει, ενώ η επισήμανσή του ότι «οι πιθανότητες, βέβαια, είναι να αγνοηθεί όπως και τα περισσότερα βιβλία» μάλλον διαψεύστηκε από την προσέλευση του κόσμου στην παρουσίαση του βιβλίου του, που διοργάνωσαν την περασμένη Πέμπτη, στη Θεσσαλονίκη, οι Φίλοι Επικούρειας Φιλοσοφίας – Κήπος Θεσσαλονίκης. «Με συγκίνησαν. Αισθάνθηκα ότι μια ομάδα ανθρώπων θεώρησε πως αξίζει να παρουσιαστεί το βιβλίο», επισημαίνει ο διεθνούς φήμης νευροεπιστήμονας, το όνομα του οποίου συμπεριλαμβάνεται μεταξύ των 63 Ελλήνων ιατρικών επιστημόνων που θεωρείται ότι είχαν ιστορική συμβολή στην ιατρική πρόοδο την περίοδο 1821-2021.

Η πλοκή του βιβλίου θέλει μια επαναστατική αρχαιολογική ανακάλυψη να λαμβάνει χώρα στο Ισραήλ. «Καρπός της», αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, «η γέννηση των πανομοιότυπων διδύμων Κρίστοφερ και Χοσέ. Ο πρώτος μεγαλώνει στο πλούσιο Σίδνεϊ και ο δεύτερος στις φτωχογειτονιές του Μπουένος Άιρες. Ο ένας αγνοεί την ύπαρξη του άλλου. Και οι δύο αγνοούν την καταγωγή τους. Τη μοναδική στιγμή που θα συναντηθούν, θα βρεθούν σε αντίπαλο στρατόπεδα, με τον Αμαζόνιο ανάμεσά τους. Οι ήρωες του μυθιστορήματος αναζητούν την ταυτότητά τους σε τέσσερις ηπείρους. Θα αναμετρηθούν με τα όρια της επιστήμης και του εγκεφάλου, μέσα στον αγώνα του ανθρώπου για συμφιλίωση με τη φύση. Τελικά η αγάπη, η πίστη, η συγχώρεση και η ελευθερία είναι οι αξίες που θα αλλάξουν τη ζωή τους;».

«Όπως διαφορετικοί καλλιτέχνες σμιλεύουν διαφορετικά αγάλματα απ’ το ίδιο κομμάτι μάρμαρο, τα διαφορετικά περιβάλλοντα πλάθουν διαφορετικούς χαρακτήρες, ακόμη και σε πανομοιότυπα δίδυμα», επισημαίνεται στο βιβλίο και η φράση αυτή έρχεται να «κολλήσει» με τη βαθιά πεποίθηση του Γ. Παξινού, ότι είμαστε γονίδια λαξευμένα από το περιβάλλον στο οποίο γαλουχηθήκαμε. «Αν -παραδείγματος χάριν- είχα γεννηθεί σε μια χώρα που λιθοβολούσαν τις γυναίκες γιατί υποτίθετο ότι έκαψαν τα ιερά τους βιβλία, θα υπήρχε η πιθανότητα να συμμετάσχω κι εγώ στον λιθοβολισμό», λέει χαρακτηριστικά.

«Μακάρι να εισακουστεί η επιστήμη και για το περιβάλλον, όπως έγινε με την πανδημία»

Δυο χρόνια μετά την πανδημία και την επιστροφή σε μια «κανονικότητα», ο Γιώργος Παξινός λέει πως «ένα σημαντικό μάθημα που πήραμε την περίοδο αυτή ήταν πως η επιστήμη βοηθάει καθώς αυτή ήταν που περιόρισε τη ζημία που διαφορετικά θα προξενούσε ο ιός». Εκφράζει δε, την ελπίδα ότι το ίδιο θα γίνει και με την περίπτωση του περιβάλλοντος, με έναν πλανήτη που εκπέμπει χρόνια τώρα SOS.

«Εκεί, στο περιβάλλον, δεν εισακούονται οι επιστήμονες που λένε ότι είμαστε σε πολύ πιο δύσκολη κατάσταση απ’ ό,τι νομίζει ο κόσμος προς τα έξω. Δεν πρόκειται, δηλαδή, να σταματήσει η άνοδος της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό, όπως ήλπιζαν στο Παρίσι (σ.σ. στη σύνοδο για το περιβάλλον) ή στους 2 ή 3. Πολλοί θεωρούν, μάλιστα, πως όταν φτάσουμε στο 3000, πιθανώς η θερμοκρασία να έχει ανέλθει 17-24 βαθμούς, κάτι που δεν συνάδει με την ύπαρξη του ανθρώπου στον πλανήτη».

Υπάρχει ελπίδα; «Νομίζω ότι δεν υπάρχει ελπίδα. Τουλάχιστον αυτό δείχνει η ανθρωπότητα σήμερα», απαντά και τονίζει με έμφαση πως «δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από το να προσπαθήσει κανείς να δημιουργήσει μια βιώσιμη κοινωνία».

Η σύμπτωση που τού επέτρεψε να μελετήσει τον εγκέφαλο χιμπατζή και το αδύνατο του έρωτα στα …ρομπότ

Στην απορία μας τι είναι αυτό που αποκόμισε από την ενασχόλησή του με τον ανθρώπινο εγκέφαλο, ο καθηγητής Ιατρικών Επιστημών της Neuroscience Research Australia και του Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας, στο Σίδνεϊ, απαντά πως «μια έκπληξη ήταν ότι δεν υπάρχει διαφορά στη δομή -όχι στο μέγεθος- του ανθρώπινου εγκεφάλου από των άλλων πρωτευόντων, όπως του χιμπατζή».

Αφηγείται, μάλιστα, πώς τού δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσει τον εγκέφαλο χιμπατζή. «Έγραψα στον Ζωολογικό Κήπο του Σίδνεϊ να μού δώσει την ευκαιρία να κάνω μια μεταθανάτια εξέταση. Μού απάντησαν πως δεν έχει πεθάνει χιμπατζής εδώ και μια δεκαετία. Δυο μήνες αφότου έγραψα το γράμμα, δύο χιμπατζήδες πέθαναν», θυμάται, επισημαίνοντας πως έτσι «μας δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσουμε τον εγκέφαλο του χιμπατζή, ενώ μετά μελετήσαμε και άλλους πρωτεύοντες (οργανισμούς) και δεν βρήκαμε διαφορές. Το πλάνο είναι παρόμοιο».

Όσο για τον ρόλο της συνείδησης και το αν αυτή μπορεί να επηρεάσει τον εγκέφαλο, υπογραμμίζει πως οι περισσότεροι νευροεπιστήμονες, όπως και ο ίδιος, θεωρούν πως η συνείδηση είναι προϊόν του εγκεφάλου και ως τέτοιο δεν υπάρχει πιθανότητα να μπορεί να τον «διατάξει» να κάνει κάτι.

Στη συζήτηση για το αν τα ρομπότ θα μπορούσαν να αποκτήσουν συνείδηση, για μια ακόμη φορά «στρατολογεί» το αβίαστο χιούμορ του για να τοποθετηθεί: «Ορισμένοι που δουλεύουν με τα ρομπότ θεωρούν πως θα κατορθώσουν να δημιουργήσουν συνείδηση και σ’ αυτά. Ορισμένοι νευροεπιστήμονες (σ.σ. και ο ίδιος) θεωρούν ότι δεν είναι πειστικό αυτό γιατί για την ώρα δεν έχουμε δει κανέναν Macintosh (υπολογιστή) να …ερωτευτεί έναν IBM ούτε καν έναν άλλο Macintosh!».

Η φυγή από τη ρημαγμένη μεταπολεμική Ιθάκη και η συζήτηση με τη μητέρα του για τους… αρουραίους

Ο Γιώργος Παξινός, ο οποίος πορεύεται δεκαετίες τώρα με την πεποίθηση ότι η Επιστήμη, η Ιστορία και η Φιλοσοφία υπηρετούν το ουμανιστικό ιδεώδες, άφησε πίσω του τη γενέτειρά του, την Ιθάκη, μετά τον μεγάλο σεισμό που κατέστρεψε το νησί. «Ήταν η μεταπολεμική Ιθάκη, ο Εμφύλιος Πόλεμος… Μετά ήρθε ο σεισμός και όλος ο κόσμος έφευγε. Έπιανες ό,τι σανίδα έβρισκες μπροστά σου και ερημώθηκε το νησί τότε», λέει, ανασύροντας μνήμες της εποχής εκείνης.

Με πρόσκληση του αδελφού του, που κατάφερε να πάρει αμερικανικό διαβατήριο, βρέθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου και σπούδασε, όμως μετά ήρθε ο πόλεμος στο Βιετνάμ και καθώς δεν συμφωνούσε, έφυγε για τον Καναδά και μετέπειτα για την Αυστραλία, όπου ήδη ζούσε η αδελφή του. Ποτέ, ωστόσο, δεν σταμάτησε να επιστρέφει στην Ιθάκη και την Ελλάδα, εδώ, όπου «υπάρχει περισσότερη αγάπη» και «θα απλώσεις πιο εύκολα το χέρι για ν’ αγκαλιάσεις έναν φίλο».

Με μια ευγένεια που διαπερνά όχι μόνο τον λόγο του αλλά και την κίνησή του στον χώρο, ο Γιώργος Παξινός θυμάται, σε μια δική μας αναφορά για τη σπουδαία επιστημονική πορεία που έχει διαγράψει, τη μητέρα του… «Η μητέρα μου», λέει με μια δόση χιούμορ και νοσταλγίας, «δεν το θεωρούσε πάντα έτσι. Όταν της είπα ότι εργάζομαι με αρουραίους μού είπε: μα με ποντικούς, μωρέ Γιώργο μου, ύστερα από τόσα χρόνια σχολείο!».