Πληθαίνουν οι αντιδράσεις και η οργή για τη σύλληψη του Λευκορώσου αντιφρονούντα δημοσιογράφου Ρομάν Προτάσεβιτς, μετά την υποχρεωτική προσγείωση στο Μινσκ, συνοδεία μαχητικού, του αεροσκάφους της Ryanair που τον μετέφερε από την Αθήνα στο Βίλνιους.
Το BBC επιχειρεί μία ανασκόπηση όσων συνέβησαν και όσων γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για την υπόθεση.
Υπενθυμίζεται πως μαζί με τον Προτάσεβιτς συνελήφθη και η Ρωσίδα σύντροφός του Σοφία Σάπεγκα.
Γιατί προσγειώθηκε το αεροσκάφος στη Λευκορωσία
Η πτήση της Ryanair FR4978 απογειώθηκε από την Αθήνα με προορισμό το Βίλνιους της Λιθουανίας το απόγευμα της Κυριακής. Όπως περιέγραψαν οι επιβάτες, το ταξίδι ήταν ήρεμο και το αεροσκάφος είχε αρχίσει τη σταδιακή κάθοδό του προς το Βίλνιους όταν ξαφνικά έκανε απότομη αλλαγή πορείας.
Σύμφωνα με την απομαγνητοφώνηση που έδωσε στη δημοσιότητα το υπουργείο Μεταφορών της Λευκορωσίας, οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας είπαν στις 9:30 στον πιλότο: «Υπάρχει βόμβα στο αεροσκάφος και μπορεί να πυροδοτηθεί πάνω από το Βίλνιους». Παρότι το αεροσκάφος ήταν πιο κοντά στο Βίλνιους από ό,τι στο Μινσκ, δόθηκε στον πιλότο η εντολή να αλλάξει πορεία προς τη λευκορωσική πρωτεύουσα. Στις 9:47 ο πιλότος ανακοίνωσε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Ρεπορτάζ της τηλεόρασης της Λευκορωσίας νωρίτερα, και πάλι με βάση την απομαγνητοφώνηση, εμφάνιζε το πλήρωμα να έχει ζητήσει προσγείωση στο Μινσκ.
Το αεροσκάφος προσγειώθηκε στος 10:16. Μέχρι το αεροδρόμιο το συνόδευε ένα μαχητικό MIG.
Από την αντιπολίτευση, ο Pavel Latushko κατήγγειλε πως η Λευκορωσία είχε απειλήσει να καταρρίψει το αεροσκάφος. Η εξόριστη ηγέτιδα της αντιπολίτευσης Σβετλάνα Τιχανόφσκαγια ανέφερε πως είχε ταξιδέψει με την ίδια πτήση μια εβδομάδα νωρίτερα.
Όταν αποβιβάστηκαν οι 126 επιβάτες, η αστυνομία συνέλαβε τον Προτάσεβιτς και τη σύντροφό του.
Η Λευκορωσία κατήγγειλε πως η πτήση άλλαξε πορεία λόγω απειλής για βόμβα από τη Χαμάς, αλλά η παλαιστινιακή οργάνωση αρνήθηκε κάθε εμπλοκή.
Η Γερμανία καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ περιέγραψε τον ισχυρισμό της Λευκορωσίας ως «εντελώς αβάσιμο».
Τι γνωρίζουμε για τον Προτάσεβιτς και τη σύντροφό του
Ο Ρομάν Προτασέβιτς είναι πρώην συντάκτης του Nexta, δημοσιογραφικό οργανισμό αντιπολιτευόμενο με δημοφιλές κανάλι μηνυμάτων στο Telegram. Έφυγε από τη Λευκορωσία το 2019 για να ζήσει εξόριστος στη Λιθουανία. Το Nexta έγινε σημαντικός δίαυλος για τους διαδηλωτές που αμφισβήτησαν τις προεδρικές εκλογές του περασμένου Αυγούστου στη χώρα, οι οποίες καταγγέλλονται ως εκλογές νοθείας.
Μετά την προσγείωση του αεροσκάφους της Ryanair, αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν πως ο Προτάσεβιτς ήταν τρομοκρατημένος. Το Nexta ανέφερε, επικαλούμενο τη μητέρα του, πως αντιμετωπίζει προβλήματα στην καρδιά.
Ωστόσο σε βίντεο που δόθηκε στη δημοσιότητα τη Δευτέρα, ο Προτασέβιτς αναφέρει πως είναι σε καλή υγεία και εμφανίζεται να ομολογεί τα εγκλήματα που του καταλογίζει το λευκορωσικό κράτος.
Ακτιβιστές, ανάμεσά τους και εκπρόσωποι της αντιπολίτευσης, εκφράζουν την εκτίμηση πως ο Προτασέβιτς εξαναγκάστηκε να πει όσα είπε ενώ ο πατέρας του είπε στο BBC πως φοβάται πως ο γιος του μπορεί να υποστεί βασανιστήρια.
Σύμφωνα με τη μητέρα της Σοφίας Σάπεγκα, το ζευγάρι επέστρεφε από διακοπές στην Ελλάδα και η 23χρονη μεταφέρθηκε σε φυλακή του Μινσκ. Η τελευταία λέξη που κατάφερε να γράψει στον λογαριασμό της στο WhatsApp ήταν «μανούλα».
Το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών ανέφερε πως η Σάπεγκα κρατήθηκε για 72 ώρες ως ύποπτη τέλεσης εγκλημάτων που έγιναν τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο του 2020 και στη συνέχεια η Λευκορωσία θα αποφασίσει «εάν χρειάζεται η επιβολή κάποιου περιοριστικού μέτρου».
Ο πατέρας της είπε στο ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων RIA Novosti πως η κράτησή τους παρατάθηκε στους δύο μήνες.
Η Σάπεγκα σπουδάζει νομική στο Πανεπιστήμιο του Βίλνιους και ετοιμαζόταν για τις τελικές εξετάσεις της.
Παρότι γεννήθηκε στη Ρωσία, έζησε το μεγαλύτερη μέρος της ζωής της στη Λευκορωσία, όπως είπε συμφοιτητής της, προσθέτοντας πως δεν ήταν ακτιβίστρια της αντιπολίτευσης.
Το πανεπιστήμιό της αντέδρασε στις πράξεις των λευκορωσικών αρχών.
Η μητέρα της Anna Dudich είπε στο BBC Russian ότι η Σοφία δεν εργαζόταν για την Τιχανόφσκαγια, στη Λιθουανία.
«Γνώρισε τον Ρόμαν μόλις πριν από ενάμιση χρόνο» πρόσθεσε.
Ποιος άλλος δεν επέστρεφε στο αεροσκάφος
Εκτός από τον Προτασέβιτς και τη σύντροφό του, πιστεύεται πως τουλάχιστον τρεις επιβάτες ακόμη παρέμειναν στη Λευκορωσία.
Η τηλεόραση της Λευκορωσίας απέρριψε ως αρρωστημένες φαντασιώσεις τις αναφορές πως στο αεροσκάφος επέβαιναν αρκετοί πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών. Ο επικεφαλής της Ryanair Michael O’Leary είπε πως ενδεχομένως είχαν επιβιβαστεί πράκτορες της KGB, τοποθέτηση που στήριξε και ο Ιρλανδός υπουργός Εξωτερικών Σάιμον Κόβενι.
Ωστόσο, όπως σημειώνει το BBC, ελληνικά ΜΜΕ έχουν κατονομάσει τρεις επιβάτες που λέγεται πως παρέμειναν στο Μινσκ, οι οποίοι αναφέρθηκαν και από την κρατική τηλεόραση της Λευκορωσίας. Ο Ιάσων Ζήσης, διδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Αϊντχόβεν, είπε στη λευκορωσική τηλεόραση πως επισκεπτόταν τη γυναίκα του στο Μινσκ, οπότε ήταν λογικό να κατέβει εκεί. Η τηλεόραση ανέφερε επίσης την Alexandra Stabredova, η οποία είπε πως τη ζητήθηκε να μείνει στο Μινσκ. Ο Sergei Kulakov ανέφερε πως τελικός προορισμός του ήταν η πόλη Vitebsk στη βόρεια Λευκορωσία.
Η Ρωσία ανέφερε πως η Σάπεγκα ήταν η μόνη Ρωσίδα που έμεινε στο Μινσκ.
Τι κυρώσεις αντιμετωπίζει ο Προτάσεβιτς
Ο δημοσιογράφος αντιμετωπίζει κατηγορίες για υποκίνηση σε ανυπακοή μετά την κάλυψη των γεγονότων στις προεδρικές εκλογές του 2020 από το εξωτερικό. Η κατηγορία αυτή σημαίνει πιθανή ποινή φυλάκισης έως 15 ετών. Ωστόσο, ο Προτάσεβιτς τουίταρε πέρσι μία λίστα της KGB με υπόπτους για τρομοκρατία, προσθέτοντας πως σε αυτή είχε τοποθετηθεί μαζί με τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους.
Όταν το αεροσκάφος προσγειώθηκε στο Μινσκ, ο Προτάσεβιτς είπε σε έναν άλλο επιβάτη: «Εδώ με περιμένει η θανατική ποινή». Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, στη Λευκορωσία κατηγορίες για τρομοκρατία μπορεί να συνδέονται με την επιβολή θανατικής ποινής.
Η Λευκορωσία είναι η μόνη χώρα της Ευρώπης και της πρώην ΕΣΣΔ που ακόμα επιβάλλει και υλοποιεί θανατικές ποινές. Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, πέρσι δεν έγινε καμία εκτέλεση αλλά το 2019 έγιναν δύο.
Δημοσιογράφοι έχουν συλληφθεί τους τελευταίους μήνες ενώ στο στόχαστρο έχουν μπει ανεξάρτητα μέσα. Την Τρίτη, η Λευκορωσία καταδίκασε επτά ακτιβιστές- μεταξύ αυτών υψηλόβαθμο στέλεχος της αντι[πολίτευσης- σε ποινές από τέσσερα έως 7 χρόνια φυλάκισης, για τη συμμετοχή τους στις διαδηλώσεις πέρσι.
Άλλος πολιτικός ακτιβιστής που είχε συλληφθεί για τις ταραχές, ο 50χρονος Vitold Ashurok, πέθανε από καρδιακή ανακοπή στη φυλακή, την περασμένη εβδομάδα.
Οι Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα απηύθυναν έκκληση στον ΟΗΕ να διερευνήσει τη «δίωξη δημοσιογράφων», μετά τις καταγγελίες δύο δημοσιογράφων πως υπέστησαν βασανιστήρια.
Τι είπε η Ryanair
Στην αρχική της ανακοίνωση, η αεροπορική εταιρεία ανέφερε πως το αεροσκάφος είχε πάρει πράσινο φως για απογείωση – μετά την 7ωρη αναμονή στο Μινσκ – με τους επιβάτες και το πλήρωμα. Δεν γινόταν καμία αναφορά για τον Λευκορώσο δημοσιογράφο και τη σύλληψη του ιδίου και της συντρόφου του. Η ανακοίνωση άλλαξε την επόμενη ημέρα και καταδίκαζε την «αεροπειρατεία».
Εκπρόσωπος της εταιρείας είπε τη Δευτέρα πως ήταν πολύ τρομακτικό για το πλήρωμα και τους επιβάτες.
