Ο Γιόζεφ Μένγκελε ήταν ο διαβόητος ναζί γιατρός που διενεργούσε σαδιστικά ιατρικά πειράματα σε Εβραίους κρατούμενους στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς. Γνωστός ως «άγγελος του θανάτου», έμεινε στην ιστορία ως ένα από τα πιο σκοτεινά σύμβολα της ναζιστικής «επιστήμης».
Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μένγκελε κατάφερε να αποφύγει τη σύλληψη και να διαφύγει στη Νότια Αμερική με τη βοήθεια πρώην συντρόφων του από τα SS. Όπως και πολλοί άλλοι εγκληματίες πολέμου, βρήκε καταφύγιο στην Αργεντινή, με την υποστήριξη φιλοναζιστικών κύκλων και, σύμφωνα με ιστορικούς, την ανοχή του τότε προέδρου Χουάν Περόν, ο οποίος διατηρούσε στενούς δεσμούς με ευρωπαϊκούς φασιστικούς κύκλους.
Από αυτό το σημείο ξεκινά η νέα ταινία «Das Verschwinden von Josef Mengele» (Η Εξαφάνιση του Γιόζεφ Μένγκελε), μια δραματική αναπαράσταση της φυγής του εγκληματία πολέμου από το Μπουένος Άιρες προς τη Βραζιλία και την Παραγουάη.
Η γερμανόφωνη παραγωγή, σε σκηνοθεσία του Ρώσου δημιουργού Κιρίλ Σερεμπρένικοφ, έκανε πρεμιέρα τον Μάιο στο Φεστιβάλ των Καννών και προβάλλεται ήδη στους κινηματογράφους της Γερμανίας. Το σενάριο βασίζεται στο βραβευμένο ομώνυμο βιβλίο του Γάλλου συγγραφέα Ολιβιέ Γκουέζ (2017) και σκιαγραφεί με ρεαλισμό τη μεταπολεμική ζωή του Μένγκελε, αποκαλύπτοντας τις βαθύτερες πληγές που άφησε ο ναζισμός στην Ευρώπη.
Όσο κι αν προσπάθησε να ξεφύγει, δεν κατάφερε ποτέ να απαλλαγεί από το παρελθόν του
Η ιστορία ξεκινά το 1956, όταν ο Μένγκελε ζει στο Μπουένος Άιρες με ψεύτικη ταυτότητα υπό το όνομα Χέλμουτ Γκρέγκορ. Ωστόσο, πράκτορες των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών, αξιωματούχοι της Δυτικής Γερμανίας και κυνηγοί Ναζί αρχίζουν να εντοπίζουν τα ίχνη του.
Η ταινία αναδεικνύει πώς τα χρήματα, οι πολιτικές γνωριμίες και η ικανότητά του να «μεταμορφώνεται» τον βοήθησαν να διαφεύγει τη δικαιοσύνη για δεκαετίες. Ο Μένγκελε, τον οποίο υποδύεται ο Άουγκουστ Ντιλ, καταλήγει να πνιγεί το 1979 σε μια βραζιλιάνικη παραλία, ύστερα από εγκεφαλικό επεισόδιο.
Παράλληλα, σύμφωνα με την Deutsche Welle, η ταινία δείχνει πως, όσο κι αν προσπάθησε να ξεφύγει, δεν κατάφερε ποτέ να απαλλαγεί από το παρελθόν του. Μόνος, άρρωστος και γέρος στο Σάο Πάολο, έρχεται αντιμέτωπος με τον γιο του Ρολφ, ο οποίος ζητά να μάθει την αλήθεια για όσα συνέβησαν στο Άουσβιτς. Μπροστά στην πίεση της νέας γενιάς, ο Μένγκελε συνεχίζει να αναμασά τα φασιστικά ψεύδη που κάποτε έντυνε με επιστημονικό μανδύα.
Το διαχρονικό ερώτημα του σκηνοθέτη
Ο Σερεμπρένικοφ θέτει ένα διαχρονικό ερώτημα: Τι συμβαίνει με τους εγκληματίες πολέμου όταν τελειώσει ο πόλεμος; Υπάρχει τελικά θεία δίκη ή ανθρώπινη δικαιοσύνη;
Ο σκηνοθέτης, γνωστός επικριτής του Βλαντιμίρ Πούτιν και πρώην πολιτικός κρατούμενος στη Ρωσία, επιλέγει να φέρει τον θεατή κοντά στον ίδιο τον Μένγκελε, όχι για να τον δικαιολογήσει, αλλά για να αποκαλύψει τη φρίκη της ανθρώπινης ψευδαίσθησης και της ιδεολογικής τύφλωσης.
«Πολλοί στη Γερμανία προτίμησαν τη σιωπή», δηλώνει ο Σερεμπρένικοφ, που πλέον ζει στο Βερολίνο. «Είναι ένα πολύ οδυνηρό θέμα, αλλά ίσως η ταινία ανοίξει τον δρόμο για μια νέα, ειλικρινή συζήτηση -ειδικά σήμερα, που η ακροδεξιά ξανακερδίζει έδαφος».
