Κατά μήκος της οδού Φουάντ, στην Αλεξάνδρεια, τα παλιά κτίρια με την ιταλική και τη γαλλική αρχιτεκτονική μαρτυρούν το παρελθόν μιας πόλης με έντονη κοσμοπολίτικη ταυτότητα, αντάξιας του σπουδαιότερου λιμανιού της Αιγύπτου κατά την αρχαιότητα και μίας εκ των επιφανέστερων εστιών πολιτισμού με τη φημισμένη βιβλιοθήκη της.
Εκεί, στην οδό Φουάντ διατηρούσε και το περίφημο για την εποχή του βιβλιοπωλείο «Cité du Livre», ο Νεσίμ Μουστακί, πατέρας του κοσμοπολίτη -όπως και η πόλη που γεννήθηκε- Γάλλου τραγουδιστή και συνθέτη Ζωρζ Μουστακί, ο οποίος είδε το πρώτο φως της ζωής του στην Αλεξάνδρεια, από γονείς εβραϊκής ιταλο-ελληνικής καταγωγής από την Κέρκυρα, και διέγραψε σπουδαία πορεία στη διεθνή μουσική σκηνή ως το 2013, οπότε και πέθανε.
Μια συλλογή βιβλίων με την ετικέτα «Cité du Livre/ Nessim Mustacchi & Cie/ 1, rue Fouad 1er/Alexandrie – Egypt» διένυσε χιλιάδες χιλιόμετρα, άλλαξε χέρια και ιδιοκτήτες και, αντέχοντας την αδυσώπητη φθορά του χρόνου, κατέληξε στο παζάρι αγγλικών βιβλίων της Γενεύης. Εκεί ήταν που τα ανακάλυψε και τα απέκτησε ο Θεσσαλονικιός ιστορικός Λεόν Σαλτιέλ, χάρη στην παρατηρητικότητα του οποίου αποκαλύφθηκε η αναπάντεχη προέλευσή τους και αναβίωσε η ατμόσφαιρα της Αλεξάνδρειας του Μεσοπολέμου και η ιστορία της οικογένειας Μουστακί.
Μια συλλογή βιβλίων του Ιρλανδού θεατρικού συγγραφέα Τζορτζ Μπέρναρντ Σω ήταν αυτή που «έκρυβε» αυτό το μικρό μυστικό… «Είδα το βιβλίο και στην πρώτη σελίδα βρήκα την ετικέτα, η οποία και μου κίνησε το ενδιαφέρον καθώς κατάλαβα πως πρόκειται για ένα ενδιαφέρον εύρημα από κάποιο εβραϊκό βιβλιοπωλείο με το όνομα Nessim. Το επίθετο, επειδή ήταν γραμμένο στην ιταλική, με μπέρδεψε λίγο αλλά ύστερα από μια μικρή έρευνα διαπίστωσα πως πρόκειται για το βιβλιοπωλείο της οικογένειας Μουστακί», εξηγεί στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Λεόν Σαλτιέλ.
«Τα βιβλία με “ταξίδεψαν” στην Αλεξάνδρεια του Μεσοπολέμου, μια κοσμοπολίτικη πόλη, που ιδρύθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο και κάποτε θεωρούνταν το στολίδι της Μεσογείου. Μια συνάθροιση κοινοτήτων -Ελλήνων, Ιταλών, Αρμενίων, Μουσουλμάνων, Χριστιανών και Εβραίων- που ζούσαν δίπλα η μία στην άλλη, ένας χαμένος κόσμος σήμερα», σημειώνει ο Θεσσαλονικιός ιστορικός και προσθέτει: «Η Αλεξάνδρεια για μένα έχει αυτές τις μυθικές διαστάσεις, όπως η Θεσσαλονίκη, η Σμύρνη και η Κωνσταντινούπολη του Μεσοπολέμου. Αυτές οι κοσμοπολίτικες πόλεις, όπου υπήρχε πανσπερμία των λαών, υπήρχε η κουλτούρα, το ταξίδι, οι επιχειρήσεις».
Σ’ αυτή την κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια διατηρούσε βιβλιοπωλείο η οικογένεια Μουστακί. «Ο Nessim Mustacchi, ο δυναμικός ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου “Cité du Livre”, ήταν παντρεμένος με τη Sarah και ήταν και οι δύο εβραϊκής ιταλο-ελληνικής καταγωγής, από τη Ρωμανιώτικη κοινότητα στο νησί της Κέρκυρας. Και οι δύο γεννήθηκαν στην Αίγυπτο και στην πραγματικότητα ήταν πρώτα ξαδέλφια. Ο Nessim μιλούσε πέντε γλώσσες και η Σάρα έξι. Το βιβλιοπωλείο του Nessim ήταν ένα από τα καλύτερα και μεγαλύτερα στη Μέση Ανατολή και θεωρούνταν ως πυλώνας του γαλλόφωνου κόσμου στην περιοχή», εξιστορεί ο κ. Σαλτιέλ, σύμφωνα με τον οποίο στο βιβλιοπωλείο της οικογένειας Μουστακί σύχναζε η ελίτ και διάσημες προσωπικότητες της εποχής, αλλά και άνθρωποι από κάθε υπόβαθρο που αναζητούσαν τα τελευταία έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και επιστήμης.
Η οδός Φουάντ παραμένει μία από τις κύριες λεωφόρους της Αλεξάνδρειας, με τα παλιά της κτίρια, πραγματικά αρχιτεκτονικά διαμάντια, πλήθος εμπορικών καταστημάτων, αλλά και την αγωνία να διατηρήσει αυτή την κοσμοπολίτικη αίσθηση του παρελθόντος.
Η συλλογή βιβλίων του Μπέρναρντ Σω, που περιήλθε στην κατοχή του Λεόν Σαλτιέλ, δημοσιεύθηκε το 1932, δυο μόλις χρόνια πριν από τη γέννηση του Ζωρζ Μουστακί, που μεγαλώνοντας σ’ αυτό το περιβάλλον έγινε πολύγλωσσος, όπως και οι δύο μεγαλύτερες αδελφές του. «Μιλούσαν ιταλικά στο σπίτι και αραβικά στον δρόμο. Οι γονείς του τούς έγραψαν σε γαλλικό σχολείο, όπου έμαθαν να μιλούν τη γλώσσα. Ο Giuseppe (όπως ήταν το βαφτιστικό όνομα του Ζωρζ Μουστακί) μεγάλωσε σε ένα κοσμοπολίτικο περιβάλλον, περιτριγυρισμένος από βιβλία και μιλώντας γαλλικά, τη γλώσσα του πολιτισμού και του εμπορίου σε αυτό το μέρος του κόσμου».
«Μέσα απ’ αυτό το βιβλίο άρχισα να νιώθω την ατμόσφαιρα εκείνης της περιόδου», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ιστορικός Λεόν Σαλτιέλ, εξηγώντας πως «μ’ ένα αντικείμενο, αν βρεις την ιστορία του -εν προκειμένω χάρη στην ετικέτα του- μπορείς να χτίσεις μια πολύ ωραία ιστορία».
*Τις φωτογραφίες παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Λεόν Σαλτιέλ
